A construción dos primeiros teatros de ópera na Coruña, Santiago e Ferrol marca o nacemento deste xénero en Galicia da man do napolitano Nicola Setaro
07 oct 2018 . Actualizado ás 05:00 h.O teatro era dun azul desvaído e un amarelo mugriento. Os cabaleiros enchían o patio de butacas. O pobo, atrás, de pé. As mulleres, no galiñeiro. As grandes familias, nos palcos. Soan os primeiros compases da serva padroa, de Pergolesi. Xunto ao escenario un home átase unha corda á cintura, rube ao tejadillo e salta. Mentres cae, sobe de forma abrupta o pano. Entre o público sentábase o poeta inglés Robert Southey, que o 15 de decembro de 1795 deixábanos esta descrición do Coliseo da Florida, segundo teatro levantado na Coruña polo empresario italiano Nicola Setaro.
Galicia conmemora este ano, da man de Amigos da Ópera da Coruña, unha efeméride de primeira orde: a aparición deste xénero na comunidade hai dous séculos e medio, grazas ao napolitano. Setaro, que tamén cantaba (era baixo), montou a súa propia compaña e percorreu Europa para dar a coñecer a ópera italiana. En España entrou por Barcelona, baixou a Andalucía, cruzou a Portugal e subiu finalmente a Galicia, onde sentou as bases da ópera galega coa construción de varios teatros a partir de 1768. Non existían o telégrafo nin o motor de combustión, faltaban 21 anos para a Revolución francesa e dúas para que nacese Beethoven ou para que Priestley descubrise o osíxeno.
Pero tiñamos ópera. Setaro elixiu Santiago para construír o seu primeiro teatro, provisional, o 11 de abril daquel ano, coa axuda do mestre carpinteiro Francisco Casal. Era apenas un galpón situado nunha das prazas intramuros ou nalgún escampado próximo, cun teitume elemental, segundo consta na obra A arquitectura teatral en Galicia, de Jesús Anxo Sánchez García e editada pola Fundación Barrié, texto de referencia, xunto ao teatro de ópera na península ibérica. 1750-1775. Nicola Setaro, de Xoán M. Carreira.
As súas malas relacións coa Igrexa, que atacou «a frivolidade» da ópera puxo ao empresario rumbo á Coruña. En Porta Real encostou á muralla da cidade, tamén en 1768, outro teatro provisional que o conde de Croix, capitán xeral de Galicia, tombou en entroido de 1769 coa escusa de que ía construír o novo porto.
Consciente de que no caladoiro militar pescaba á maioría dos seus espectadores, Nicola apostou ese ano por Ferrol, onde se estaba construíndo o barrio da Madalena. E alí montou casa Teatro, a súa primeira obra permanente, no soar que moito despois ocuparía o Café do Comercio, entre as rúas da Madalena e da Igrexa, segundo precisa no seu libro Sánchez García. Nos arsenais atopou os materiais que necesitaba, e o 6 de agosto de 1769 inaugurábase.
Esporeado polo éxito de Ferrol, o mestre italiano regresa á Coruña coa idea de representar ópera en ambas as cidades, e obtén permiso do Concello para crear un luxoso teatro (esta vez permanente) entre as rúas da Florida e San Agustín, onde hoxe está a praza do Humor. Inaugurouse en 1771 e é o coliseo que o poeta inglés Southey describía en 1795.
Natalia Lamas, presidenta de Amigos da Ópera da Coruña, explica a transcendencia daquela puxanza artística e empresarial de Setaro. As súas óperas, afirma, «puideron ser gozadas por todos os cidadáns, sen distinción de clases. Antes só podían mesturarse nas prazas da vila ou nas igrexas». Agora, para as autoridades primaba o interese por «proporcionar aos cidadáns espectáculos para o seu entretemento», como tamén «o atractivo que tería para os visitantes, exercendo como singular reclamo turístico».
Setaro intentou replicar este modelo no País Vasco. Vítima das envexas e receos que levantaban as súas óperas, foi acusado en falso de cometer «pecado nefando», sodomía. Foi encarcerado por orde do corrixidor de Biscaia o 23 de xuño de 1773, sendo embargados todos o seu bens, entre eles Cásaa Teatro de Ferrol. E aínda que finalmente se demostraría a súa inocencia, a súa absolución chegou cando falecera, en 1774. Tras el queda un inxente legado en Galicia: a semente do bel canto, e a homenaxe que Amigos da Ópera tributoulle a semana pasada co concerto dramatizado Setaro, construtor de utopías, que se ofreceu na Casa de Mateus (Portugal) e o Teatro Rosalía da Coruña.