Maruja, centenaria de Irixoa: «Casamos durante o carnaval para poder ter unha festa de voda»
A CORUÑA
Aos seus 103 anos, esta veciña de Coruxou repasa a súa intensa vida de traballo e episodios tráxicos como a perda do seu único fillo
19 oct 2025 . Actualizado á 05:00 h.Non se pode retar ao tempo, vencerlle e quedar indemne. Por iso Maruja ten que avanzar pola súa lonxeva vida sostida sobre dúas muletas. Os xeonllos son a maldición desta muller de 103 anos. «É como se me clavaran coitelos pola metade», di sentada na cociña da súa casa de Coruxou, no municipio de Irixoa. Retar ao paso do tempo e gañarlle tamén implica que as pastillas formen parte da dieta. Pero non se enganen. Maruja ten dúas idades. Digamos que de pescozo para abaixo todo vai acorde ás leis biolóxicas dunha persoa que naceu cando se formou a URSS ou o antropólogo Howard Carter descubría a tumba de Tutankamón. «Nacín o 23 de febreiro do 1922», informa Maruja. Agora ben, de pescozo para arriba, esta muller non representa nin de lonxe a idade dunha centenaria. A elocuencia do seu discurso xunto co potente ton de voz e un oído ben adestrado lévannos a engano e parece que falemos cunha muller con bastantes decenios menos.
O seu humor aflora durante o seu relato, onde a memoria apenas atopa lugares de penumbra. Conta a súa afastada vida coma se lle ocorrería a semana pasada. A súa é unha historia de moitos irmáns na casa, de apuros, de traballo sen descanso, dun matrimonio feliz e un fillo que se foi moito antes de tempo.
«Dona María era a profesora da escola, todos líamos do mesmos libro, non había moito. Gustábame ir alí porque se non tiña que traballar», lembra da súa etapa de nena. «Daquela a escola non era prioritaria, se había traballo na casa non ías e punto», sinala. E a ela non só lle tocaron os labores propios do campo. «Meu pai mercou uns carballos para facer travesas para o tren, eu ía con el e con dous obreiros máis e traballaba igual. Subía a madeira desde o fondo da pendente, caíanme as bágoas, pero chegaba ata o carro».
Sen colexio desde os 12
Oficialmente deixou a escola aos 12 anos e fíxose moza para todo. Para coidar os animais. Para axudar na loxística aos seus dous irmáns, Benito e Aurelio, que participaron na Guerra Civil do bando franquista. «Eu cargaba unha maleta para eles e levábaa na cabeza desde Coruxou ata a estación de tren de Infesta, máis arriba de Betanzos», sinala María Tomasa López, o seu verdadeiro nome. Aínda que había atallos entre os montes, hoxe esa distancia non baixa dos 17 quilómetros e tárdase media hora en coche.
Axudou ao seu irmán maior a construír a súa casa, o que lle valeu unha caída dunha estada que lle obrigou a estar unha semana en cama. Durante os tempos escuros da guerra no seu fogar non se coou a fame. «Grazas a deus chegábanos con todo o que plantabamos, non había moita variedade, pero si cantidade», indica.
O lecer era acudir a festas patronais da zona ou ás feiras. Nunha delas coñeceu a José, un home catro anos máis mozo. Aos poucos meses espetoulle: «Non estou máis solteiro, quero casar». Maruja encolleuse de ombros. «Eu non tiña apuro, na casa tiña de todo, meu pai mercábame en Betanzos o que lle pedía». Así con todo, díxolle que si.
—Onde foi a lúa de mel?
Como resposta, Maruja solta unha gargallada ante o xornalista, ao que dobra en idade, e responde despois de limparse as bágoas de tanta riso: «Mira, fixemos a voda coincidindo co carnaval para poder ter unha festa». Era febreiro de 1953 e ela estaba a piques de cumprir 21 anos. Os primeiros meses foron de traslados entre as casas de ambas as familias, ata que o pai de Maruja construíulle a súa. A muller pasou así a duplicar os escenarios de traballo cos da súa familia política. «Cartos non daban, pero si un carro de maínzo, de centeo, patacas...».
Tres anos despois da voda, chegou ás súas vidas un novo José, o seu fillo, coñecido por todos como Seito. Relata con cariño todas as súas andanzas, desde a escola da zona onde aprendeu as primeiras letras, o seu traballo como carpinteiro facendo xoguetes, e o seu paso ao mundo do motor a través de varios talleres. Pero o 2 de xaneiro de 1997 foi o día máis duro de Maruja e o seu marido José. Cunha saúde débil, de moitos achaques, o seu fillo morreu con apenas 40 anos. Lémbrao en presenza da súa nora, Carmen, quen, lonxe de iniciar unha nova vida aos seus 38 anos, quedou a coidar dos seus sogros. «Seito era moi cariñoso, sempre dicía: ‘‘Mamá, papá, heivos coidar moito''», lembra Maruja, quen tamén destaca o respecto do seu fillo polas súas orixes: «Traballara no que traballara sempre foi labrego, nunca perdeu de vir aquí a axudar, era amigo de deitarse cedo e estar pendente de nós».
Os aforros permitiron comprar un piso en Betanzos, un fogar que permitía a Seito estar máis preto do traballo. E cando a meteoroloxía se puña virulenta, o fillo levaba alí aos seus pais para que estivesen máis protexidos dos temporais.
Anos despois crebou a saúde do marido de Maruja, e Carmen, a nora, compatibilizou o seu traballo cos coidados permanentes. José morreu aos 93 anos.
Outra irmá centenaria
«Eu non contaba con chegar aos 103, aínda que teño unha irmá, Nieves, que xa ten 101, pero o resto da familia nunca pasou a centenaria», sinala a muller mentres se frega os xeonllos, unha molestia permanente que ás veces lle borra o sorriso dos beizos. «É artrose con desgaste, díxomo un médico moi bo da Coruña que xa morreu». E un pregúntase cantos galenos que atenderon a esta muller xa non están entre nós.
Agora as súas extremidades inferiores obrígana a pasar boa parte do día ante o televisor. De cando en vez acode a comer á casa dalgún familiar. E, por suposto, visita con frecuencia o centro de saúde de Irixoa.
Di con certo desgusto que toma catro pastillas pola mañá, outras catro pola tarde e unhas tres e media ao mediodía. Sofre un simulacro de descoido e pregúntalle á súa nora.
—E esa media pastilla para que é? Non me lembro.
—Esa? Para non quedar embarazada.
E a cociña é unha explosión de risos.