Luis Facal: «Os galegos explotabámonos os uns aos outros canto podiamos»
PONTECESO
Persoas con historia | Tiña só 18 anos cando marchou a Uruguai porque era o que facía case todo o mundo na súa parroquia natal, en Pazos. Alí casou e dedicouse a conducir autobuses, un labor que continuou en Muros. Antes foi panadeiro. «O máis bonito que che chamaban era galego de merda», di sobre os seus tempos de cobrador de bus
24 may 2024 . Actualizado á 00:54 h.Luis Facal Rodríguez naceu «o mesmo día que acabou a guerra, o 30 de marzo de 1939». Viño ao mundo na parroquia de Pazos, no municipio de Ponteceso, e en 1957 marchou a Uruguai. «Era o costume naquel momento nas aldeas, non había outras posibilidades e manchábanse familias enteiras», conta. A súa estaba dividida. Alí tiña un tía que se casou por poderes. Eses parentes, que tiñan unha panadería, foron os que o acolleron e para os que traballou durante once anos.
Aquel traballo non tiña moito futuro porque a súa familia tiña dúas fillas e outros tantos xenros que tamén formaban parte do negocio e el, despois de todo, non era máis que un sobriño. «Non estaba cómodo, tratábanme como a un fillo da casa, pero maiormente para traballar», explica. «Os galegos no exterior non eran como os xudeus, que cando podían montaban unha empresa. Explotabámonos os uns aos outros o que podiamos».
Na panadería xa se dedicaba á repartición na furgoneta do negocio. Sacárase o carné de conducir en 1959 e decidiu que o mellor era dedicarse ao transporte de viaxeiros. Soubo entón que a que fora a maior empresa do sector en Montevideo era de «un tan Plácido Añón, que mesmo pensaba que era de Xornes».
Cando el se quixo incorporar, a principios dos anos 60, todo o negocio estaba repartido entre tres cooperativas, a maior con case un centenar de vehículos. A que o contratou a el tiña a metade e logo estaba a que reunía a todos os empregados que tivera a empresa municipal do sector.
Poucos/Pouos candidatos
Non foi doado entrar. «Para ser condutor de autobús había que pasar un exame psiquiátrico», explica. Non se trataba dun psicotécnico normal. «Facíano catro ou cinco psiquiatras. Á maioría rexeitábanos porque sempre había un que non estaba de acordo. Pasaban moi poucos/pouos candidatos», explica. Debido a esta dificultade tivo que traballar durante dous anos de cobrador. Non é que gañase moito menos que os que guiaban o autobús, pero era un labor máis pesado porque o público se queixaba cando ía demasiado cheo e había que deixar á xente nas paradas. «De cando en vez chegábache un insulto e o máis bonito que che chamaban era galego de merda», explica.
Non lembra sufrir ningún outro incidente nos seus anos de condutor en Montevideo e a súa contorna. De feito, o único susto que levou ao volante foi coa furgoneta de repartición da panadería cando se lle cruzou un cabalo tras o que corría un neno duns doce anos. «Quédache o recordo, a impresión», di. Pasábase horas conducindo por unha zona rural próxima a Montevideo. «Saía ás seis da mañá da panadería e dábanme as oito da noite e aínda estaba a repartir», explica. Evidentemente, nesas zonas o pan non se servía a diario.
Volveu a Galicia a principios dos anos 80 e continuou co seu oficio. Contratárono para levar o transporte de varios colexios públicos no municipio de Muros. «Quixemos vivir en Carballo, pero non había alugueres baratos que puidese pagar co meu soldo», explica. Era o ano 1982 e tivo que buscarse un piso en Coristanco, a cuxa renda se podía chegar. Estivo 23 anos vivindo alí ata a xubilación, cando volveu á súa Ponteceso natal. Para entón xa conseguira un traballo nese municipio. Os últimos anos da súa vida laboral pasoullos na canteira para de López Cao, conducindo esta vez un camión polo interior das instalacións. Era setembro do 2005 cando deixou de ser condutor profesional.
«Unha das miñas irmás caeu ao pozo e afogou. Tiña 13 anos»
Luis Facal era o penúltimo de seis irmáns e o único home. Marchou con apenas 18 anos a Uruguai e regresou en 1981, con moi poucas/pouas visitas por medio. Ese ano viaxou ata Madrid e decidiu a ir a Portugal coa súa esposa, unha uruguaia que coñecera cando realizaba a repartición de pan pola contorna máis rural de Montevideo. «Os meus pais estaban vivos e insistiron moito para que nos quedásemos», explica. Ademais, a súa muller tampouco tiña ningunas ganas de regresar, segundo explica. Recoñece que precisamente ela foi a que se atopou máis a gusto en Galicia.
Un dos recordos máis vividos da infancia de Luis teñen precisamente que ver cunha traxedia. «Unha das miñas irmás caeu ao pozo e afogou. Tiña 13 anos». Por entón, el era un neno de só dez e lembra perfectamente a tristeza na que se sumiu a familia, que se dedicaba á labranza na parroquia de Pazos, que se convertería anos despois nunha das máis puxantes a nivel agrícola grazas á concentración.
Trámites
Os seus pais remataron convencéndolle de que non marchase de novo a Montevideo e tivo que facer todos os trámites necesarios para poder seguir gañándose a vida como fixera ata o momento, polo que renovou os seus permisos e atopou traballo nunha empresa de transporte de viaxeiros de Arteixo.
Nada que ver tiña ese labor, con escolares muradáns, coa que levou a cabo durante moitos anos na capital uruguaia. Traballaba para a UCOT (Unión Cooperativa de Transporte), unha das tres que movían todos os viaxeiros de Montevideo e a súa contorna. Tiña uns 50 vehículos.