A análise de tres días de relatorios e numerosos testemuños identifica fluxos de persoas multidireccionales e numerosos retos, sobre todo en integración social
07 oct 2017 . Actualizado ás 05:00 h.Os propios estados e os medios de comunicación danlle máis visibilidade aos casos de médicos ou enxeñeiros -profesionais de alta cualificación en definitiva- que saen a traballar a outros países de Europa, pero a gran maioría de emigrantes da Costa da Morte que collen a maleta cara a Suíza ou destinos similares fano para desempeñar postos na construción, a hostalería ou o servizo doméstico, igual que fixeron decenios antes os seus pais ou os seus avós.
Esa realidade, pouco difundida, pero evidente en moitas contornas familiares, saíu a luz xunto a outras moitas no congreso internacional ERN4mob que onte o alcalde de Vimianzo, Manuel Antelo, fillo, irmán, cuñado, tío e veciño de emigrantes, clausurou onte na Casa dá Cultura, e que se encargou de sintetizar a profesora da Universidade da Coruña e coordinadora do Equipo de Socioloxía dás Migracións Internacionais (ESOMI), Laura Ouso Casas.
A profesora Ouso quixo resumir os tres días de actividades, que seguiu integramente, sobre dous alicerces, o da emigración e a inmigración, aínda que xa advertiu de que ambos forman «un continuo» e non se poden separar. Así o demostran os fluxos bidireccionales a través da historia entre Galicia ou América Latina ou o exemplo de Kostrzyn nad Odra (Polonia), onde os seus nacionais cruzan a fronteira para traballar en Alemaña reciben cidadáns armenios, bielorrusos, moldavos ou ucraínos para desempeñar as profesións menos atractivas para os polacos.
As recesións económicas e a procura de emprego está claro que son as principais causas da mobilidade laboral, que se establece como base de estudo xa non só deste congreso que pecha o ERN4Mob senón do programa no que, ademais de Vimianzo, participaron comunidades de Italia, Portugal, Reino Unido, Polonia e Eslovaquia. Con todo, existen outros factores menos visibles de índole política ?a guerra civil española foi un exemplo? ou de «fuxida do control social», que é o que en distintas épocas atoparon as mulleres na emigración.
Aínda que os contextos son diversos e van desde a condición de lugares de tránsito como Italia ou Eslovaquia, a circularidad de Polonia, as dificultades co idioma e o descoñecemento dos seus dereitos sociais dos traballadores chegados, a Irlanda do Norte ou os grandes paralelismos entre a emigración galega e a portuguesa; repítense patróns como as «políticas migratorias sobre a base da instrumentalización que teñen efectos perversos sobre os migrantes e as súas familias». Isto é, os estados aprovéitanse das remesas recibidas, á vez que levantan barreiras para as reagrupaciones familiares ou mesmo o fenómeno úsase como arma de combate político.
Por todo iso, fanse especialmente necesarias as «redes de solidariedade informais», das que falou Iria Zas, a acollida de refuxiados en contornas rurais, abordada por Carlos Diz e Andrea Souto, ou a responsabilidade das administracións locais na cohesión social á que se referiu Belén Fernández.
O traballo dos expertos e, sobre todo, o testemuño dos emigrantes deixaron máis que patente a pertinencia de abordar o estudo destas cuestións e a necesidade de «reunirnos para falar disto que na Costa da Morte levamos na nosa xenética», como dixo o alcalde.
«Que un italiano en Irlanda estude os efectos do «brexit» na pesca galega é Europa»
Os relatorios, mesas de traballo e testemuños do congreso foron tan numerosas e enriquecedoras -incluso as maiores expertas o viron así- que resulta moi complicado sintetizar as achegas realizadas. Con todo houbo detalles e intervencións que por si soas explican en poucas palabras realidades moi profundas e complexas. «Que un italiano vivindo en Irlanda poida estudar os efectos do brexit na pesca galega, iso non o teriamos sen Europa», apuntou, por exemplo, Roberta Campagna, bolseira da Fundación Galicia Europa que, xunto a outros seis compañeiros, repartidos entre os centros de Santiago e Bruxelas, goza dunha bolsa de estudos remunerada dun ano.
A importancia do labor desta fundación, do Centro Europe Direct para rastrexar a diario posibilidades de financiamiento comunitario e achegar Bruxelas ás políticas locais, do Programa Europa Creativa-Cultura ou Europa cos Cidadáns do Ministerio de Cultura ou das propias institucións da Xunta foi un dos asuntos centrais de onte sobre o que, conducidas pola xornalista de La Voz Patricia Blanco, interviñeron xunto a Roberta outras tres relatores: Carolina Fenoll Espinosa , Pilar Piñeiro e Laura González-Dopeso.
Reivindican a memoria histórica dos migrantes
Sobre esa base da instrumentalización dos migrantes para obxectivos económicos e políticos, algunhas especialistas como Montserrat Golías, investigadora do ESOMI, falaron dun recoñecemento á «memoria histórica» da achega que os emigrantes tiveron e teñen para comunidades como a da Costa da Morte e que non se lles recoñece ata o punto de «seguir sentíndose como estranxeiros na súa propia terra», como advertiu a profesora Laura Ouso.
Un destes emigrantes, o vimiancés de Salto Ricardo Pérez, puxo sobre a mesa que uno dos principais recursos para a comarca seguen sendo as remesas e as pensións de Suíza, co que son incomprensibles situacións como as que viven coa tributación das súas xubilacións.
As mulleres sofren especialmente os rachos das separacións familiares
O congreso vimiancés tamén sacou a relucir importantes cuestións desde unha perspectiva de xénero. A primeira e máis visible é o peso feminino nas institucións, os centros de estudo e os programas europeos, xa que a gran maioría dos relatorios e as mesas de traballo estiveron protagonizadas por mulleres, que levaron tamén o peso da organización. Pero máis aló desa cuestión, simbólica ou non tanto, o máis interesante, sobre todo a partir do testemuño das emigrantes retornadas, é o papel desenvolvido en todos estes procesos que moi a miúdo van ligados a desgarradoras separacións familiares. Así, quedaron patentes que as mulleres son as primeiras en ter que deixar aos seus fillos ao coidado de avós ou outros familiares e mesmo, despois de decenios o estranxeiro, ven obrigadas a truncar de novo as súas traxectorias vitais e profesionais por exemplo para facerse cargo da atención de pais ou sogros maiores. Unha realidade que contrasta tamén co compoñente de emancipación ou de desprendemento dun asfixiante control social que atoparon na emigración.