Tras lograrse topografiar case 8.500 metros nesta xoia palentológica e xeolóxica de Mondoñedo, a máis grande de Galicia, o reto está agora en conseguir chegar aos 11.000
15 dic 2023 . Actualizado ás 16:27 h.Cóntame Marcos Vaqueiro, director do proxecto Rei Cintolo: obxectivo 11.000 m. Topografiando a cova máis grande de Galicia, que unha vez escoitou dicir sobre Rei Cintolo: «É unha cova moi galega, porque non se sabe se vai ou vén». Laberíntica e misteriosa, atrapa polo seu silencio sepulcral e unha beleza sen igual nun terreo aparentemente inhóspito. Ela recíbeme amable, talvez porque son Virgo, signo de Terra. Non teño explicación para esta sensación, como «en casa». Talvez fun un verme na miña vida anterior. Se non fose porque na entrada pon «Cova Rei Cintolo» diría que me meteron nun escape room. Xa dentro, o descoñecido, escuro, extraordinario e incrible maniféstase. Unha parte dese mundo marabilloso pode coñecerse na ruta turística e habitual, pola galería central. Outra senda, por ser suave na definición, descende ao curso subterráneo da cova. Acada o río Celtas que, como se di en galego, «brúa» como querendo comunicarse comigo: «Vostede está aquí». Hipnotiza o murmurio da auga pura e cristalina, buscando saída.
Proxecto 11.000 metros
Como di Yolanda Díaz, «voulle dar un dato». Neste proxecto hanse topografiado 8.415 metros, involucrando este ano a varios clubs galegos como Cetra (C. E. A Trapa), E. C. Rei Cintolo, C. Pena Trevinca, G. E. Lugo, E. C. Aradelas e G. E. Flash de Madrid, con colaboración de Concello de Mondoñedo, Federación Galega de Espeleoloxía, Universidade de Vigo e Instituto Universitario de Xeoloxía dá Universidade da Coruña, a través de Aurora Grandal e Jorge Sanjurjo. A algúns dos que baixan a tales profundidades mentres o resto estamos a ver Netflix xa lles poño cara. Familiarízome tanto que digo chascarrillos de máis e xa non se se me estará afectando baixar 58 metros desde a entrada (uns 19 pisos de altura). Tres horas no corazón da Terra, sen ver a luz do sol, pasáronseme nun dicir amén e servíronme para aplaudir o esforzo e altruísmo de cada expedición, sumando o equipo case 40 sesións de traballo, máis de 3.800 horas e 44 deportistas entregados á causa: buscar un modelo útil de xestión e conservación da cova. «Sempre digo de broma —sinala Vaqueiro— que dixemos que ou faciamos gratis ata 11.000. A partir do 11.001 metros empezamos a cobrar. Facemos isto non noso tempo libre». Confirma que Rei Cintolo é «especial»: «Realmente comezamos o proxecto como parte das prácticas dun taller de topografía espeleolóxica orientado a construír modelos dixitais das covas. No 2018 dixemos de facer, como divertimento, un cacho de Rei Cintolo. E dende aquela démoslle un tirón, facendo o modelo 3D de todo o nivel turístico na ponte de decembro dese ano. A partir daquela formulámolo como un proxecto, xa unha cousa máis organizada. Si que en realidade é a cova máis grande de Galicia, pero tamén creo que aquí hai unha serie de mesturas que non se ven case nunca. As do Courel son covas máis clásicas. Aquí hai calizas e lousas, é unha mistura entre o karst puro e o falsokarst (pseudokarst). Aquí hai unha interacción que muda completamente a paisaxe na escuridade». «Todo o mundo dicía que estaba todo estudado e que non quedaba nada por descubrir», comenta. E con todo non foi así. Entre os achados crave de restos paleontológicos, ósos de oso pardo e cavernario e posiblemente unha falanxe de cervo americano. Sería un wapiti, nome simpático para un lugar guapo guapo no que xa se atoparon restos humanos nos 70. Tamén fragmentos de cerámica. Sen esquecer a riqueza en espeleotemas, fauna case imperceptible e paisaxes máxicas.
Ademais de Vaqueiro, están a bióloga Mari Luz Rodríguez, especialista en augas, Moisés Pereira que é o experto que ensambló e calibrou o «Caveatrón» (aparello para medir escaneando 3D en tempo real), o espeleobuceador Antonio González e co grupo topográfico, Francisco Couto. Pero tamén a canteira. Ilusionados e con máis apromo que o meu, os máis novos, Tristán de 8 anos, e Breixo de 11, máis Artai, Alejandra, Esteban, Antón e Marcos en plena adolescencia e o último a punto para a licenza de adulto. «Encántame», di a única moza do grupo, de Foz, que non descarta ser espeleóloga: «Vendría más, pero tengo estudios y más actividades. ¡Esto es espectacular, increíble! Fui con un grupo para marcar dónde están las flechas (marcas e impactos visuales), especímenes de habitantes de la cueva (y depósitos de guano), etcétera...».
No primeiro mapa que publicou hai 150 anos Luis Villaamil e Castro, ao primeiro tramo cara ao río púxolle de nome «baixada rapidísima». Á volta é a «subida lentísima» din os espeleólogos, sen perder o sentido do humor. Nin as forzas. Camiño como pisando ovos. Ao sinal de Vaqueiro «pon ou pé aquí», mellor facerlle caso. Cando me di que lle dea a miña mochila para pasala primeiro e que despois vou eu, estremézome. «Teño que pasar por aí?», pregunto incrédula. A un deses reducidos pasos bautizárono «botóns». Porque rompían os de fúndalas. Toca reptar. Evócame os exercicios militares nas trincheiras. E será verdade que ao final non sentirei as pernas, como Rambo. En dirección á Sala Cirios, crúzome cunha estalagmita e pregunto a súa idade, sen ofender. «Polo tamaño podería ter ata uns 300.000 anos», responde Vaqueiro. Ensíname curiosas salpicaduras de arxila fosilizada sobre a roca, espeleotemas azul pitufo, un verme de murciélago, o enigmático río Celtas, o Lago Sur dun bellísimo turquesa... ¡E o óso dun oso cavernario! Só agardo que non haxa ningún aínda hibernando hoxe... «Hemos encontrado algunas salas y pasajes nuevos —señala—, pero la gran pregunta que todos nos hacemos es: Conocemos toda la cueva que existe?». «Otra de las grandes incógnitas es cuán antigua es. Hay forma de ponerle edad?», engade, subliñando que o «primeiro paso» dérono iniciando o proceso analítico. «Hay que esperar con paciencia», dinos.
Como anécdota xamais imaxinada na infinita historia da Cova do Rei Cintolo, cóntame que «puntualmente» atoparon cobertura 4G «a máis de 142 metros de profundidade», sinal que circularía a través de «algún ‘oco' descoñecido». Outra incógnita máis.