«Que o parto sexa no cuarto, leste é o noso soño», revelan os profesionais do materno da Coruña, un dos paritorios públicos de referencia para dar a luz en Galicia. Facemos un percorrido e un avance do que virá
19 novs 2023 . Actualizado ás 09:49 h.A maternidade ten as súas luces (cada vez mellores medios) e as súas sombras (entre outras, o atraso na idade á que se ten o primeiro fillo), e dedicados gardiáns entre o centeo das camas e os berces do Hospital Teresa Herrera. O materno da Coruña viu varias xeracións de médicos e pacientes nacer e crecer desde o 85. É un dos centros grandes de referencia entre os 13 paritorios públicos que ten Galicia, e o primeiro hospital galego que terá matronas na área de puerperio.
A pandemia trouxo limitacións e protocolos, como o uso de máscaras para dar a luz, pero levouse nun grato xesto hixiénico «ese ambiente de feira de domingo» tras o parto, apunta Belén López Viñas, responsable de ginecología no Teresa Herrera, un dos equipos crave na atención á muller ante ese momento que nos cambia a vida. Pero se o parto vai só, non a verás, non verás ao obstetra. «Este é un traballo de equipo. Ou traballamos xuntos ou a atención non é a ideal. Se vai todo fenomenal, nós [os xinecólogos], estamos na sombra. O peso e o protagonismo é da matrona. Se hai alteracións, o xinecólogo valora a situación e decide se debe intervir ou non», explica a xinecóloga, que insta a traballar máis a liña preventiva na atención á saúde da muller.
«O nacemento e o embarazo non son unha enfermidade. E cando incorporas un proceso natural a un contexto no que se tratan enfermidades vai haber algún conflito. A isto hai que engadir que o embarazo e o parto son unha vivencia emocional intensa», sostén Alejandro Ávila, neonatólogo, director do hospital, autor de Pequenos heroes. As 100 palabras que as familias de nenos prematuros queren entender.
O empurre os tempos foi un empuxón en moitas cousas, cara a unha calidade médica con mimo, tacto e corazón, tamén pola presión das usuarias e a evolución da sociedade. «Que condiciona que poidamos REVISAR coidar do emocional? Que os números gordos revelen calidade asistencial», engade este pediatra, pai de tres nenas, que apunta «que as comparacións entre hospitais non son xustas. Se atendes a 3.000 embarazadas ao ano, é máis probable que teñas a dez descontentas que se atendes a 500».
O derrubamento da natalidade en Galicia non é un recentemente. É un problema xa corentón, conxunto, «social, económico, demográfico, cultural». «Xusto no ámbito urbano da Coruña, non é o que máis notamos; temos unha porcentaxe de xestacións con problemas que nos toca asumir», sinala o pediatra. É algo que non sucede, por exemplo, no centro do Salnés. Polo Teresa Herrera, que é muller ata no nome, pasan máis de 2.500 embarazadas ao ano. «A sanidade pública é un mastodonte -afirma Ávila-, difícil de mover. Pero adoita dar uns pasos moi seguros. De cando en cando equivócase».
O respecto ás decisións da muller, sempre que non comprometan a súa seguridade, é medular, aseguran. «E en 16 anos que levo traballando, non coñecín nunca ao persoal sanitario que tome unha decisión que non crea en beneficio da muller, o bebé e a familia. A sensibilidade é un valor esencial, que eu palpo das persoas que estamos desde na xerencia do hospital ata xinecólogos, matronas, pediatras...», afirma o médico.
Cristina Valiño: "As nais danche máis do que lles dás. As matronas crecemos con elas. Eu chorei en partos, marcáronme moitas nais. O vínculo que creas é máxico"
O PEL CON PEL, ESENCIAL
No Teresa Herrera, «todas as unidades han ir pondo matronas, así que falamos un mesmo idioma. E iso dá un valor a cousas que poden parecer pequenas ou sutís, pero non o son, como o pel con pel no momento do nacemento», defende Cristina Valiño, supervisora da área materno-infantil do Teresa Herrera, onde son un corpo de órganos ben comunicados as unidades de parto e puerperio, pediatría e ginecología. «Os profesionais que asistimos un parto, os que compartimos este proceso coa muller e o seu fillo debemos vivir o momento como algo único, irrepetible. Para cada muller éo, e nós tamén o vivimos así», percibe a matrona, que foi paciente do seu hospital: «As miñas dúas fillas naceron aquí. Coa pequena, Aitana, decidín que quería dar a luz sen epidural para vivir o que viviron tantas mulleres. Esa experiencia achégache ás demais, enténdelas mellor», asegura. Desde hai un ano, ofrecen todos os días talleres para familias, de coidados do recentemente nado e de lactación, dúas áreas estrela do materno. A asesora de lactación, Alba Sánchez Ansede, é unha figura Premium.
PRÓXIMOS RETOS
Os cambios na asistencia ao embarazo e o parto son parte dun cambio na visión da muller, e da súa evolución. «Pensa nunha icona como Concha Velasco promocionando comprimidas para as perdas de ouriños -amplía Cristina disparando ao disfrace publicitario que se pon á saúde sexual da muller -. Parece que esas perdas van co feito de ser muller. Avanzamos xa en moitas cousas, pero hai todo un merchandising que debe cambiar. Hai tantos ámbitos nos que mellorar...». Esta é tamén a actitude, a de evitar que o sufrimento vaia co feito de ser muller, da Asociación Galega de Matronas (Agam), un alicerce, que ve como unha fortaleza da nosa rede de asistencia pública «a formación dos seus profesionais», e unha debilidade, «as cocientes matrona/paciente, ás veces hai demasiadas pacientes para unha soa matrona». «A recomendación internacional é unha matrona-unha paciente; se non se cumpre, a asistencia non é igual», advirte Isabel Abel, presidenta da Agam.
Que o pel con pel retómese nas cesáreas programadas e fágase nas urxentes é un dos obxectivos no materno da Coruña para este trimestre. As camas para dar a luz son hill-room, multiposición. Hoxe todas as mulleres están en cuartos individuais, o bebé báñase e fánselle os cribados nese cuarto, e os berces son de colecho. Ademais, hai unha escola de pais para neonatos.
A matrona é a profesional que acompaña á muller en todas as súas etapas, «pero hai uns anos estaba moi limitada ao embarazo. Neste crecemento das matronas axudan as mulleres. As nais danche máis do que lles dás. As matronas crecemos coas mulleres. Eu chorei en partos, marcáronme moitas nais. O vínculo que creas é máxico», asegura Cristina.
Entre os gardiáns da maternidade no Teresa Herrera están pediatras e obstetras. E a cirurxía pediátrica é unha das xoias da carteira de servizos deste hospital. «Temos sempre catro pediatras de garda. Os nosos neonatólogos xa saben se vai nacer un neno cun problema, non hai sorpresas», apunta o xefe de pediatría, Jerónimo Pardo. A cualificación aquí «permite atender calquera problema no recentemente nado sen que hai necesidade de derivalo a outro centro. Ao neno non o vemos nunca como un paciente á parte, senón moi vinculado á súa nai e á familia», destaca o pediatra. «A sensibilidade e a humanización levan guiando a asistencia xa moitos anos -afirma-. Os nenos están permanentemente coa nai. Fomentamos o pel con pel, a lactación en bebés prematuros e o noso banco de leite é o principal subministrador de leite materno para o de Santiago. O banco de leite foi un éxito tanto para os bebés nados a termo que teñen algún problema como para aqueles que son prematuros».
Na unidade de neonatos do materno hai cada vez máis bebés, ven novas patoloxías ou algunhas con maior frecuencia nos últimos anos? «Non me gusta falar de números, pero o feito de que a maternidade se atrase e o incremento nas técnicas de reprodución asistida, esas dúas cousas, implican un incremento na prematuridad. Pero tamén houbo cada vez máis avances que permiten un mellor labor asistencial dos bebés, con mellora da supervivencia, diminución da morbilidad e mellora da calidade de vida», amplía Pardo.
Estamos nas súas mans, nais, fillos, familias. É importante que coiden o vínculo que nace cando rompen as distancias. E están polo labor, grazas á voz cada vez máis escoitada das mulleres, e a unha entrega profesional que non entende o progreso sen o valor humano, que cultiva unha flexibilidade que non conseguen as máquinas.
O centro son elas, as nais, delas, da súa saúde e a dos seus vínculos, depende o futuro. Eles sábeno. O próximo reto no Teresa Herrera é non trasladar á muller que está en proceso de parto. «Que poida facer todo o traballo de parto e pasar o puerperio no cuarto -conclúe a xinecóloga Belén López, unha mensaxe que tamén subliña Cristina Valiño-. Este é o noso soño». E aseguran que loitan a unha por el.
O materno da Coruña é un dos paritorios grandes da Coruña mellor valorados, por os avances na humanización dos procesos de parto e posparto nos últimos anos. Xunto a el, entre os mellor considerados polas usuarias están tamén os comarcais Virxe da Xunqueira e o Hospìtal do Salnés, de acordo cos resultados dunha consulta exposta a Embarazadas Galicia.
Yolanda García, supervisora no Hospital do Salnés: «Se pides a epidural ponse, aínda que non estea no plan»
«Cada muller debería poder elixir o centro onde quere dar a luz», reivindica Isabel Abel, da Asociación Galega de Matronas
Talvez porque asume sen complexos a súa condición de pequeno, e pola súa vocación de facer as cousas pasito a paso, man a man, é Amigo dos Nenos o Hospital do Salnés, pioneiro nesta consideración de Unicef. A súa humanización do parto desatou a súa fama, e un «turismo obstétrico» cara a el.
Cales son as claves de que se aúpe ao top dos centros favoritos para dar a luz? «Somos hospital IHAN (Humanización da Asistencia ao Nacemento e a Lactación ) desde o ano 2005. Aprendemos a importancia do traballo en equipo, entre todos os profesionais que colaboramos na atención dos bebés, sen fixarnos no cargo de cada un de nós. O noso equipo vai a unha; é moi respectuoso co parto, coas decisións de cada muller», subliña Yolanda García Freijeiro, supervisora de materno-infantil (na foto xunto a Adela, auxiliar, e unha das bañeiras para parir na auga). As charlas nas que se explica en que consiste o plan de parto, «moi importante», as alternativas que teñen as nais para tomar unha decisión, son parte do seu valor. «É triste que, coa pandemia, moitas nais non teñan tido preparación para o parto. Pero habémosnos/habémonos reinventado en Zoom», matiza. Non se pode parir online... «Non, e tivemos que loitar moito polo acompañamento», di Yolanda sobre o modelo dun hospital en sintonía con outros como o Son Llatzer, de Mallorca, ou o Santa Caterina, de Xirona.
As súas bañeiras para dar a luz na auga son reclamos. Hoxe contan con dous grandes, con dúas salas UTPR como as que prevé incorporar o Teresa Herrera, «onde as mulleres poden dar a luz na postura que elas queiran». Segundo os datos que ofrece a supervisora, ata xullo deste ano un 63,6% das embarazadas fixeron uso da auga (ducha ou bañeira) nalgún momento no Hospital do Salnés, aínda que non sempre se acabou tratando de nacementos na auga.
O Salnés non atende partos de risco. É habitual que á paciente mándella a casa se ten horas por diante. Aquí hai dúas matronas por quenda, «e non é o mesmo asistir a dúas mulleres que a dez». Que facemos para frear o turismo obstétrico? «Cambiar a forma de traballar dos paritorios de Galicia», gabia Yolanda García.
Desde hai uns anos, no Salnés só poden alumar mulleres da súa área sanitaria. «Cada muller debería poder elixir o centro onde quere dar a luz», reivindica Isabel Abel, da Agam.
Entendedes sempre ás nais? «Si, claro... E que os profesionais teñan empatía contigo axuda. As mulleres hoxe son activistas, pelexan». O sistema mellora grazas a iso, e á forza de grupos como Embarazadas Galicia. A súa fundadora, María Porto, pide que non esquezamos ao equipo profesional que salvou do peche o paritorio de Verín. A elas pedímoslles tamén orientación para valorar as nosas maternidades de acordo coa súa experiencia.
A epidural a baixas doses é outro «punto forte na nosa atención», subliña Yolanda. «Con aquelas mulleres que desexan utilizala, tratamos de que se use en fase de traballo de parto e instaurado e coas doses máis baixas que a muller poida necesitar. O que lle permite é ter máis mobilidade e mesmo ás veces camiñar, moi importante para a mellor evolución do parto». Outro dos seus puntos a favor é «restritivo de episiotomía tanto en partos normais como en instrumentais» e o apoio á lactación materna, que lle valeu a reacreditación como hospital IHAN en decembro de 2018.
En principio, moitas queremos un parto o máis natural posible, sen anestesia, pero ás veces caemos na idealización. Pasa a miúdo que a muller cambia o plan de parto sobre a marcha? «Pasa... É difícil decidir previamente como vas parir, pero o plan de parto axuda, é flexible, non é un documento ríxido. Se pides a epidural porque non toleras a dor, ponse. Non se nega á muller, aínda que non estea no plan de parto».
Xinecólogo e pediatra interveñen só se se complica o proceso. Este ano fixéronse un 18 % de cesáreas no Hospital do Salnés (e un 16% foron partos instrumentais), un referente na atención respectuosa, que non rompe nunca ese nós que son desde o principio a mamá e o bebé.
Que paso podria levarnos máis aló en humanización do parto? Segundo María Porto, de Embarazas Galicia, as casas de parto, que son un modelo de referencia en países como o Reino Unido e Holanda, e hai xa dúas de titularidade pública en España.
María Castiñeiras, asesora de lactación: «Na pandemia hase visto a solidariedade das nais»
«As nais que máis doan son as de bebés prematuros», apunta esta profesional do CHUS (Complexo Hospitalario Universitario de Santiago)
É un alimento e un medicamento, advirten as profesionais da atención perinatal, sobre o ouro branco que brota das nais. O leite materno salvo vidas. Mellora o desenvolvemento dos bebés, comeza María Castiñeiras, responsable do banco de leite que funciona no Hospital de Santiago desde o 2016. Como ela hai poucas (é literal, só Alba Sánchez Ansede na Coruña e na pública apenas se coñecen máis). É unha das profesionais e o seu servizo dos máis valorados por Embarazadas Galicia, que axuda a tomar conciencia de realidades como a violencia obstétrica e do valor de figuras como a de María, así como a flexibilizar os protocolos en beneficio das decisións persoais das nais. O Parto é Noso é outra asociación importante, formada por usuarios do sistema sanitario, en marcha desde o 2003 para mellorar as condicións de atención a nais e fillos.
Do Chus as flores en maternidade lévallas sobre todo o banco de leite. O volume de doazóns que recibe é similar ao que ten Vigo. «En Santiago, o servizo está integrado en neonatos. As nais coñéceno, teñen contacto comigo», conta esta matrona que pasa a metade da mañá no banco de leite (dedicada á pasteurización) e a outra metade en obstetricia, cun taller de lactación, que se retomou.
Como funciona este banco que se fai rico coa solidariedade? «Recibimos leite de nais doantes, e o que facemos é procesala, almacenala e distribuíla. En Santiago recibimos leite de nais de todo o norte de Galicia (Santiago, A Coruña, Lugo, Ferrol). Envíannola, a pasteurizamos e logo enviámola a eses hospitais para que poidan usala», explica.
O seu papel é apoiar a cada nai na súa lactación, «para que poidan alimentar elas mesmos aos seus bebés». En caso de grandes prematuros ou nenos cunha enfermidade, se as nais non teñen unha produción suficiente, o banco ofrécelles leite doado. Os seus beneficios ven ben na evolución dos grandes prematuros (menos casos de infeccións nosocomiales, mellora do desenvolvemento psicomotor, maior tolerancia aos alimentos, entre outras cousas).
Os seus perceptores son os prematuros de menos de 32 semanas, de menos dun quilo e medio, ou que sufriron unha enfermidade. As doantes poden ser «todas as nais da nosa área sanitaria que aleiten aos seus bebés e teñan unha produción boa de leite», sinala María. Para ver a túa idoneidade como doante, fanche unha historia clínica, unha serología e debes asinar un consentimento informado. Do materno da Coruña hai moitas nais que doan. «E o maior consumo do leite dáse en Santiago e A Coruña».
«Na pandemia hase visto a solidariedade das nais», asegura María Castiñeiras, voz e parte dun equipo.
Este ano o banco conta xa 26 nenos que recibiron leite en Santiago, na Coruña foron outros 26, en Ferrol 11 e en Lugo 13. E son 72 mulleres as que doaron, no que vai do 2021, ao banco de Santiago, o que se traduce nun volume de 500 litros.
Máis aló das cifras, está a forza das historias de nais e fillos que son o corazón deste banco. É outra reportaxe. «As nais que doan, as que máis se involucran, son as que tiveron fillos prematuros, que foron receptores de leite», revela María. Este banco faise rico coa solidariedade, que alimentan tantas nais galegas.