David Martínez Ares, especialista de dixestivo: «O cancro de colon no lado dereito pódese tardar máis en diagnosticar»

A maioría dos tumores de colon teñen unha progresión lenta que facilita collelos a tempo. Con todo, hai algúns que non seguen o esquema xeral. David Martínez Ares, especialista de dixestivo do hospital Quironsalud A Coruña, anima a someterse ao cribado a partir dos 50, aínda que describe tres síntomas que deben alertarnos a calquera idade. 

-Co documental de Pau Donés moi recente, Javier Lambán e Julia Otero anunciaron que sufrían cancro de colon.

-Chama a atención cando é xente coñecida, pero o cancro de colon téñeno 44.000 persoas ao ano en España. 

-Cada vez ven máis casos?

-Si que é verdade que houbo un incremento brusco por mor de que se empezou a implementar o cribado, porque afloran de golpe unha chea de pacientes que se os foses diagnosticando cando dan síntomas, irían a goteo constante e non sería tan significativo. Cando feixes cribados, fas diagnósticos moito máis precoces, porque estás a rastrexar a persoas aínda asintomáticas e estás a diagnosticar tumores que, polos seus síntomas, diagnosticaríanse un, dous ou tres anos máis tarde. Cando levemos máis de 10 anos cos programas de cribado abertos, o que veremos será o contrario, unha diminución moi marcada da incidencia, porque no cribado o que detectamos maioritariamente son pólipos, e ao extirpalos, estamos previndo a aparición de cancro. A clave é concienciar, dicirlle á xente que ten que facerse o cribado. 

-É certo que poden pasar 10 anos desde que aparece un pólipo ata que se converte en cancro?

-Si. A gran maioría dos tumores de colon, por amais do 95 %, é o que se chama cancro de colon esporádico, é dicir, aparece un pólipo pequeno, crece, degenera e convértese nun cancro invasivo como o que diagnosticamos nunha fase avanzada. En media, a transición dun extremo ao outro está entre 5-7 anos. Temos unha fiestra moi grande de tempo para interromper a progresión. Logo hai tumores que seguen un curso moito máis rápido, son casos particulares. Á poboación de risco medio, recoméndaselle o test de sangue oculto en feces cada dous anos, e colonoscopia en caso de positividad. Hai poboacións nos que os cancros son máis frecuentes, porque teñen unha enfermidade inflamatoria do intestino, un cancro familiar... Isto ten dúas consecuencias, unha que teñen moitos máis cancros, e dous, que case nunca seguen a secuencia de pólipos. Non é imposible que fagamos unha colonoscopia agora e en tres anos teña un cancro, porque hai unha porcentaxe pequena que se escapan ao esquema xeral. 

-Cal é a taxa de supervivencia?

-A taxa global, a día de hoxe, está ao redor dun 35-40 %. Agora ben, se miramos a taxa dos pacientes nos que o diagnóstico se fai nun programa de cribado, unha persoa totalmente asintomática, vaise por amais do 90 %. Porque cando diagnosticamos un tumor polos síntomas, temos moitos pacientes en estadios tres e catro, que loxicamente van necesitar cirurxía, quimioterapia, ou mesmo non son operables. Mentres que cando se detecta no cribado, a maior parte dos pacientes van ter tumores en estadios uno e dous, que só necesitarán cirurxía. 

-Como se loita contra este cancro?

-Un dos factores de risco máis importante é a obesidade. Todo o que fagamos para non estar gordos, facer exercicio físico, tomar moita froita e verdura fresca, non abusar das carnes vermellas nin dos procesados... Son medidas que favorecen a prevención primaria. Un factor de risco é a idade, pero non é modificable. Con todo, os hábitos de vida, a alimentación... si os podemos cambiar. Hai estudos que din que os alimentos ricos en vitamina D son beneficiosos, pero hai resultados contraditorios, por iso non se recomenda a suplementación de forma sistemática. En esencia, vida sa. 

-Hai outros estudos que din que a práctica continuada de deporte prevén entre o 30-50 % a aparición de tumores cancerígenos.

-Non me atrevo a dar unha cifra, pero si que na medida en que a práctica de deporte regular axúdenos a non estar gordos, claro que prevén o cancro. Non só o de colon, o de páncreas seguro, e o de mama talvez tamén estea asociado a iso... O sobrepeso non soamente incrementa a morbimortalidad cardiovascular, senón que incrementa a mortalidade por cancro claramente. Pero non o exercicio físico en si, se feixes moito pero ao mesmo tempo abarrótasche de patacas fritas, e aínda facendo exercicio estás gordo, o beneficio dilúese. Eu o exercicio contemplaríao como unha das medidas, xunto cunha dieta correcta e cuns hábitos saudables que nos permiten evitar a obesidade. 

-Que síntomas débennos facer sospeitar?

-Os máis habituais son: cambios bruscos no hábito intestinal, dor abdominal e o sangrado, presenza de sangue nas feces. Iso non quere dicir que todo o mundo que teña sangrado vaia a ter un cancro, de feito, a causa máis habitual dun sangrado non son as enfermidades malignas. O que sería moi sospeitoso é que tivésemos varias destas cousas asociadas. Agora, hai pacientes que o motivo de sospeita é que teñan unha anemia e non haxa outra explicación. Sobre todo, os ao lado dereito do colon, o cambio no hábito intestinal ou o sangrado poden non ser tan visible, e ás veces, detectámolos en fases moito máis avanzadas polas repercusións que teñen sobre as análises. Non sempre son tan claros os síntomas, e ás veces estes síntomas corresponden a unha patoloxía benigna. Os síntomas téñennos que pór en alerta para consultar. 

-Que probabilidade hai de que unha persoa cun pai ou nai con cancro de colon padézao?

-Hai un momento moi significativo de risco de cancro cando temos antecedentes familiares en primeiro grao (pais, irmáns ou fillos), e sobre todo, cando o noso familiar desenvolveu o cancro a unha idade temperá, por baixo de 60, aínda que agora mesmo se di de 50. Tanto é así que se recomendaría un programa de cribado específico. 

-Como é o cribado da poboación xeral?

-A partir dos 50 anos, o test de sangue oculto en feces. Cando temos antecedentes familiares, o que se aconsella é a colonoscopia cada cinco anos empezando 10 anos antes do caso máis novo que se diagnosticou na familia. 

-Por que o test?

-Por unha cuestión de custo-efectividade. Teoricamente sería inviable baseado en colonoscopias a todo o mundo. Non habería endoscopistas suficientes, e ademais, o sistema non podería pagalo seguramente. O test custa pouco máis dun euro, e ten unha fiabilidade para o diagnóstico por amais do 90 %. 

-Pódesche quedar tranquilo?

-Si, a ver, non hai ningunha proba que sexa infalible, nin sequera a colonoscopia. Pode ser que haxa persoas que teñan un test de sangue en feces negativo, e logo diagnostiquémoslle un cancro, pero son as excepcións. 

-Cal é a principal innovación dos últimos anos?

-Avanzamos en prevención, cos programas de cribado; en diagnóstico, coa imaxe que temos a día de hoxe, vemos unha lesión e case sen biopsiarla somos capaces de dicir se é benigna ou maligna; en tratamento, cada vez son máis dirixidos, menos tóxicos e con maior eficacia, pero tamén en técnicas cirúrxicas, xa non se trata de curar ao paciente, senón de facelo coa mínima invasión. Agora mesmo somos capaces de resecar por vía endoscópica lesións, que hai 10 anos eran indicación clara de cirurxía. Pero mentres sigan morrendo pacientes, temos marxe de mellora. 

-Ser home ou muller é determinante como factor de risco?

-En principio non, si parece, pero talvez sexa un factor de confusión, que sexa un pouquiño máis frecuente en homes que en mulleres, pero probablemente sexa porque as mulleres se coidan máis desde un punto de vista cardiovascular. Fuman menos, non están tan gordas... pero a diferenza é moi pequena. É un tumor que afecta por igual a ambos os sexos. 

-A intolerancia á lactosa aumenta o risco de padecelo?

-Non, xera moita sintomatología, estraga calidade de vida a moita xente, pero non ten nada que ver. 

-A fibra protexe?

-Hai resultados contraditorios nos estudos. O que se recomenda é unha dieta rica en fibra e verduras frescas, con poucos alimentos procesados e non abusar da carnes vermellas. Probablemente a fibra por si soa non. Se che abarrotas a carne vermella, cómesche dous quilos ao día, aínda que a tomes con ensalada, o factor protector da fibra non será gran cousa. O que toma moi pouca verdura e froita fresca adoita ser o que come moita carne, procesados ou comida rápida, e ao revés, o que fai unha dieta saudable, adoita ser o que fai exercicio. O que fai faino todo. 

-O ácido acetilsalicílico prevén?

-Si, houbo estudos nos que se demostrou, de xeito indirecto, que os pacientes con enfermidades cardiovasculares que tomaban aspirina tiñan menos pólipos e cancro que os pacientes que non a tomaban. De feito, agora desapareceron do mercado, pero utilizamos fármacos da familia da aspirina como tratamento en pacientes con poliposis para previr a aparición de pólipos e, xa que logo, de cancro. Se facemos un estudo custo-eficacia, custo-beneficio, o risco de ter outras enfermidades gastrointestinales asociadas ao consumo crónico de aspirina, probablemente non xustifique que a unha persoa sa déaslle unha aspirina só por isto.

---

---

---