Un estudo internacional atribúe a desaparición das gaivotas ao botulismo, unha enfermidade que causa parálise severa

Unha epidemia está a baleirar o Parque Nacional dás Illas Atlánticas de gaivotas patiamarillas. É un problema que vén de lonxe. En Cíes, por exemplo, contabilizáronse 1.342 parellas reprodutoras en 2024, un 92% menos das que se rexistraban en 2004. Hai 20 anos había nas tres illas un total de 15.564, o que certifica que o arquipélago perdeu nove de cada dez gaivotas nos últimos anos. A illa máis afectada é a de San Martiño, cunha perdida do 95% das parellas reprodutoras en 20 anos. No mesmo período, Ou Faro perdeu un 85% e Monteagudo, a que ten a maior poboación, un 92%. A desaparición da gaivota de Cíes non é un evento illado, a especie está a sufrir en toda Europa e, ata o de agora, non había un diagnóstico concreto do problema. Esta mañá un equipo científico internacional, con participación do Instituto Español de Oceanografía (IEO, CSIC), anunciou que identificou o botulismo como a causa máis probable da síndrome parético, unha enfermidade que provoca parálise severa en aves acuáticas, especialmente gaivotas.

Durante a investigación analizaron 571 mostras procedentes de 377 aves, tanto sas como con síntomas de parálises, tomadas na costa sur de Portugal. Os resultados mostran que o 100% das 22 aves enfermas analizadas deron positivo en neurotoxina botulínica, mentres que ningunha das aves asintomáticas presentaba esta toxina. Desde o IEO explican que a síndrome parético maniféstase con síntomas como parálise fláccida das extremidades, dificultade respiratoria (disnea) e diarrea, impedindo que as aves poidan alimentarse, nadar ou escapar de depredadores. Ademais, indican que o centro de recuperación de fauna RIAS atende cada ano a esgalla de aves con este cadro clínico, logrando a recuperación de máis da metade, aínda que ata o de agora se descoñecía a súa orixe.

«O botulismo aviario é unha intoxicación provocada pola toxina producida pola bacteria Clostridium botulinum, que prolifera en ambientes acuáticos con altas temperaturas e exceso de materia orgánica. As aves adoitan intoxicarse ao consumir larvas de mosca que se desenvolven en cadáveres en descomposición contaminados pola toxina que produce a bacteria, aínda que no caso concreto das gaivotas non está claro cal é a vía de exposición á toxina», indican os investigadores. O estudo tamén detectou en varias mostras a presenza doutras toxinas ambientais, como toxinas paralizantes de marisco e microcistinas (producidas por microalgas). Aínda que os niveis detectados non serían suficientes por si sós para causar parálise severa, os investigadores apuntan a que poderían contribuír ao enfraquecemento xeral das aves e agravar os efectos do botulismo.

Tamén se identificaron dous casos positivos de gripe aviaria entre aves aparentemente sas, o que resalta a necesidade de ter en conta múltiples causas posibles nos casos de mortalidade de avifauna silvestre. «A detección temperá de brotes de botulismo e a adopción de medidas rápidas, como a retirada de cadáveres ou o control da calidade da auga, son fundamentais para previr episodios de mortalidade masiva e protexer a biodiversidade», sinala María Victoria Mena, directora clínica e investigadora do centro de recuperación de fauna RIAS.

O traballo, publicado en dous artigos na revista Toxins, levouse a cabo en colaboración co centro de recuperación de fauna RIAS, o Instituto de Investigación en Recursos Cinexéticos (IREC), o Centre for Environment Fisheries and Aquaculture Science (Cefas), o Instituto de Diagnóstico Ambiental e Estudos da Auga (IDAEA-CSIC), o Scientific and Production Center of Microbiology and Virology de Kazakhstan e o Institut Pasteur da Universidade de París. «Este estudo é un claro exemplo do valor da investigación multidisciplinar e da  colaboración entre institucións científicas e centros de recuperación, que permite identificar e abordar problemas ambientais complexos usando ás aves como especies sentinela», conclúe Lucía Soliño, primeira autora dunha das publicacións e investigadora do Centro Oceanográfico de Vigo do IEO.

---

---

---