Rompendo mitos: a acuicultura é moito máis necesaria do que crees
Unha solución sostible, saudable e necesaria para cultivar especies acuáticas e así poder alimentar a unha poboación mundial que non para de crecer
A primeira vista, a acuicultura pode parecer un concepto distante, asociado a tecnicismos ou ideas preconcibidas que non sempre reflicten a súa verdadeira importancia. Con todo, nun mundo cunha poboación en constante crecemento e inmerso en desafíos alimentarios e ambientais cada vez máis complexos, entender o valor e o impacto real desta forma de produción de comida é fundamental. Desvelar os aspectos clave da acuicultura, desmitificar os seus procesos e expor o valor incalculable que achega ao ecosistema actual son os retos aos que se enfronta o sector, tratando de consolidarse desterrando os mitos que a rodean.
Que é realmente a acuicultura?
A acuicultura é a forma en que cultivamos, de xeito responsable e sostible, organismos acuáticos, como peixes e algas, para a nosa mesa. Esta actividade milenaria, potenciada pola ciencia e a tecnoloxía, consolidouse como un piar fundamental do noso sistema alimentario. Perfílase como unha solución sostible para alimentar a unha poboación crecente, con alimentos naturais e de alto valor nutricional, sen esgotar os recursos naturais nin danar os ecosistemas, complementando eficazmente a pesca extractiva. Actualmente, é o sector de produción alimentaria de máis rápido crecemento global, achegando máis da metade dos alimentos acuáticos mundiais (57,3%) cun crecemento anual do 3,5%. O seu papel é crucial para garantir unha subministración alimentaria sostible a nivel global.
En España e na Unión Europea, a acuicultura é un motor económico vital. En 2024, España liderou a colleita acuícola da UE, con máis de 1,09 millóns de toneladas, un 24,6% do total. As especies máis cultivadas son a robaliza, a troita arco da vella e a dourada. A acuicultura española é unha das máis diversas a nivel mundial en especies e sistemas de cultivo, que inclúen criadeiros, viveiros flotantes, esteros, marismas, estanques costeiros e fluviais e sistemas de recirculación. Este sector xera aproximadamente 14.000 empregos directos (85% fixos) e 40.000 indirectos, concentrados en zonas costeiras e rurais de Galicia, Andalucía, Comunidade Valenciana, Navarra, Castela e León, entre outras moitas comunidades.
A acuicultura reforza comunidades: un exemplo vivo
Carnota, na comarca de Muros, é un exemplo de como a acuicultura revitaliza o ecosistema social e económico. O alcalde deste municipio galego, José Manuel Saborido, afirma que «a moitos sacounos da emigración e é unha gran riqueza». Carnota conta con dúas instalacións que empregan a 140 persoas e cultivan 2000 toneladas de rodaballos ao ano. Estas granxas utilizan un fluxo continuo aberto, o que supón un mínimo impacto ambiental grazas á recirculación constante. O patrón maior da Confraría de Lira, Mariano Lago, destaca que moitas familias de pescadores tamén traballan na acuicultura local, creando sinerxías sociais e culturais. Negocios locais como, empresas de mantemento, reformas, hostalería, e outros servizos, tamén se benefician desta actividade, que require moitos máis servizos auxiliares de proximidade que outras como a gandería ou a agricultura. En definitiva, a acuicultura impulsa o desenvolvemento económico, a cultura, a calidade de vida e o benestar en Carnota, e en moitas outras localidades rurais e costeiro de España.
Máis que un alimento: un motor de innovación e sustentabilidade
Aínda existen falsas crenzas sobre o peixe de acuicultura, aínda que os datos revelan que o 59% dos españois e o 66% dos europeos prefiren estas especies. Contrario á crenza popular, o peixe de acuicultura española a miúdo posúe un valor nutricional igual ou superior ao salvaxe, grazas á súa alimentación controlada e o control de potenciais contaminantes. A alimentación baséase en pensos elaborados con ingredientes naturais, que xa proceden nun 70% de orixe vexetal ou terrestre e case un 10% obtido con economía circular, aproveitando os recortes da industria transformadora de peixe, para reducir cada vez máis a dependencia da pesca extractiva na elaboración destes alimentos.
O uso de medicamentos veterinarios na acuicultura española está estritamente regulado por normativas nacionais e da UE e o seu uso de forma preventiva está estritamente prohibido. Os posibles tratamentos aplícanse de forma responsable, só cando son necesarios e baixo supervisión veterinaria. Segundo a última Memoria de Sustentabilidade da acuicultura española, o uso de medicamentos só é necesario en 1 de cada 1000 casos.
Outro mito común é o impacto ambiental. A acuicultura é unha actividade con prácticas sostibles e rigorosas regulacións ambientais. É unha das actividades con maior lexislación na UE, sometida a estritos controis de trazabilidade. Utilízanse métodos de cultivo innovadores como granxas flotantes en zonas de boa circulación, nena de especies nativas ou sistemas de recirculación en terra. Estes viveiros garanten peixe a prezos razoables sen esgotar as reservas naturais. A acuicultura, ademais, asegura unha dispoñibilidade continua de especies, o que axuda a conter os prezos e a evitar a escaseza en momentos de gran demanda. Por iso, non podemos depender unicamente da pesca extractiva para cubrir a demanda mundial. Para representar o sector e promover unha acuicultura sostible e responsable existen entidades como APROMAR (Asociación Empresarial de Acuicultura de España), a cal reporta que o 98% da produción española de peixes de acuicultura está certificada ambientalmente, e os seus estudos propios confirman que o peixe de acuicultura española ten unha das pegadas de carbono máis baixas entre os alimentos de orixe animal.
Gran parte da acuicultura é xestionada por pequenos e medianos acuicultores, desmentindo que só beneficie a grandes empresas. En moitas comunidades rurais, é unha alternativa económica á pesca tradicional, complementándoa e reducindo a presión sobre as poboacións silvestres, favorecendo así a recuperación dos ecosistemas.
Unha tradición ancestral de profunda transformación
Curiosamente, a acuicultura é unha actividade ancestral que se remonta 4000 anos, con vestixios en España de máis de 2.000 anos e piscifactorías romanas conservadas en Alacante. Durante a Idade Media, os monxes europeos desenvolvérona para asegurar fontes de proteínas. Ao longo da historia, as súas prácticas refináronse, converténdose nun complemento seguro e sostible da pesca. Popularizouse globalmente a partir da segunda metade do século XX. Na Idade Moderna, o cultivo estendeuse a moluscos, crustáceos e plantas acuáticas, sentando as bases da acuicultura actual.
Hoxe é o método de cultivo de proteínas de máis rápido crecemento. España conta con tecnoloxía punteira, incluíndo monitoraxe en tempo real e sistemas de alimentación automática que optimizan recursos e crean unha contorna ideal para o cultivo. Do mesmo xeito que a agricultura transformou a civilización, a acuicultura é un sistema consolidado para obter recursos acuáticos de forma controlada, con grandes beneficios para as futuras xeracións.
Como alimentar a 10.000 millóns de persoas?
A FAO advirte sobre o enfraquecemento dos recursos da pesca de captura. Estímase que para 2050 a poboación mundial será de 10.000 millóns, e o consumo de animais acuáticos crece o dobre de rápido que a poboación. A acuicultura é clave para o futuro da alimentación global e a loita contra a fame, contribuíndo ao desenvolvemento rural. É parte da «economía azul» da UE. A FAO (Organización das Nacións Unidas para a Alimentación e a Agricultura), xa adiantou que en 2022, por primeira vez, a produción da acuicultura mundial superou á produción da pesca de captura. E desde ese ano seguiu crecendo a produción de forma regular. Con prácticas responsables, este sistema poderá alimentar a unha poboación en constante crecemento durante as próximas décadas.