A xestión comunal de espazos centrou unha xornada de debate en Carballeda de Valdeorras
01 may 2024 . Actualizado á 09:50 h.Os montes en man común forman parte da xestión do territorio en Galicia. E fano desde hai moito tempo. Desde cando? Estudos recentes sinalan que «se poden datar dende a época medieval». Así o puxo sobre a mesa Carlos Tejerizo, profesor da Universidade de Salamanca, durante a xornada A materialidade dos espazos comunais celebrada en Casaio (Carballeda de Valdeorras), impulsada polo Consello da Cultura Galega, que preside Rosario Álvarez. Tejerizo foi un dos organizadores do programa xunto a Lara Barros e Rebeca Blanco-Rotea. A pesar de a súa importancia ao longo da historia, dixo Tejerizo, non se lles está dando o valor que en realidade teñen como «unha forma de xestión futura do territorio que pode confrontar os grandes problemas do rural actual, como a sobreexplotación, o despoboamento ou a contaminación».
Os tamén coñecidos como montes veciñais teñen unha longa historia en Galicia, pero a pesar da súa importancia, as dificultades para encadralos dentro do modelo de explotación actual do territorio rural provoca que sexan tamén un foco de disputa. «O carácter inmemorial da propiedade veciñal, fundamentada no uso e costume, fan da historia a súa fonte de dereito, por iso a investigación histórica resulta clave para abordar os conflitos e preitos que se dan no presente», remarcou Lara Barros en base á súa experiencia como responsable de Mulime (que define como «un proxecto profesional de investigación histórica enfocado no coñecemento e recoñecemento das comunidades rurais a través da recuperación da súa memoria»). Ese debate entre o que vén de atrás e a situación actual debe servir, dixo, «para extraer ideas que poidan axudarnos a coñecer en maior medida a realidade dos montes veciñais». Ana Cabana, da Universidade de Santiago, fixo fincapé nas dificultades que teñen moitas xuntas veciñais para adaptarse á lei. Nalgúns casos porque non son capaces de «botar fóra persoas que entenden que ‘moralmente' e ‘culturalmente' deberan ser parte da comunidade, pero non responden aos criterios da lei» mentres que noutras «non admiten na comunidade persoas que cumpren coa normativa pero que non son vistas como parte dela». A conflitividade asociada aos montes veciñais nos séculos XIX e XX centrou parte da súa charla.
A pesar das disputas á súa ao redor, «son vectores fundamentais para xestionar o territorio dun modo sostible», segundo destacou David Fontán, docente da Universidade de Santiago de Compostela. Jesús Albarrán Deza, alcalde pedáneo no municipio leonés de Ariego de Arriba (León) e integrante de Iniciativa Comunais, falou da situación en León. Avanzou que traballan en iniciativas para promover o recoñecemento, apoio e defensa dos comunais na provincia.
Pablo López, da Universidade de Oviedo, explicou os labores dee investigación arqueolóxica que se están realizando en espazos comunais da montaña asturiana. Permiten «facer unha lectura diacrónica dos socioecosistemas locais ou rurais», o que posibilita «enlazar os estudos do pasado coa situación actual do rural».