O universo termal de Ourense, por definir
«Temos que dar un ordenamento lóxico aos focos», di Pedro Araújo, docente do campus universitario da cidade das Burgas
Xornalista en La Voz de Carballo. Podes contarme a túa historia ou suxerirme unha a través deste mail: pablo.varela\
A inicios do ano pasado, o Foro Liceo, unha entidade creada por 16 asociacións e colectivos profesionais que impulsa debates de interese para o futuro de Ourense, recuperou a idea de crear un gran hotel con balneario en Mende, onde outrora chegou a funcionar unha casa de baños, non moi lonxe do río Lonia. Agora, ese vestixio segue alí, perdido entre a vexetación e as leiras particulares. A investigadora Marita Souto apuntou, xa entón, a que a contorna natural, co seu lóxico desenvolvemento, era o idóneo para desenvolver unha instalación dese tipo. «Nun balneario necesítase tranquilidade», concluíu.
O exemplo dos baños de Mende expón a realidade das surgencias termais na provincia: que ata no máis recóndito hai unha oportunidade por explotar. «Na cidade é algo diferente, porque hai un nivel extraordinario de focos en canto a magnitude, e os caudais son fóra do común», valora Pedro Araújo Nespereira, profesor na Facultade de Ciencias do campus de Ourense. No ano 2018, un informe da Deputación de Ourense, baixo a firma do estudo Crecente Asociados, cifrou en 56 o total de surgencias termais documentadas no territorio, repartidas entre balnearios, recintos termais, pozas, fontes e casas de baños. Doce destes puntos están na cidade, e outros tocan de cheo a localidades como Verín, O Carballiño, Ribadavia e Punxín, entre outras.
Para expertos como Araújo, entender e explotar debidamente esta riqueza pasa por «ser algo máis concretos nos investimentos, e definir as potencialidades dun desenvolvemento empresarial ao redor». Ou o que é o mesmo, definir a utilidade específica de cada manancial para erixir ao seu redor un proxecto particular de explotación. Araújo sinala, por exemplo, o caso das augas do balneario de Caldas de Partovia, a un paso do Carballiño, especialmente recomendadas para aquelas persoas que padecen enfermidades de pel como a psoriasis. «Son extraordinarias, como as de Lobios , que tamén teñen propiedades para aliviar afectacións cutáneas. Pero en xeral, seguimos dando paus de cego. O que debemos facer é pór en valor o que temos e dar un ordenamento lóxico», reivindica o docente da Universidade de Vigo.
Que cada fonte termal pode ser un tesouro por redescubrir testemúñao Reyes Pérez, investigadora asociada á Escola Universitaria de Enfermería de Ourense. Fai tres anos, xunto á súa compañeira Natalia Calvo, un estudo de ambas revelou que os baños nas augas mineromedicinales das Burgas melloraban o estado de saúde dos pacientes afectados por fibromialxia. Participaron medio centenar de pacientes e os resultados foron francamente positivos. «Pero vendemos fatal os nosos produtos. Desde o punto de vista turístico, o termalismo da provincia sempre estivo mal abordado», lamenta Pérez.
Parte das súas esperanzas están depositadas agora no Curso de Especialista Internacional en Termalismo e Spa que se prevé implantar o ano que vén no campus de Ourense, con docencia conxunta con especialistas chegados desde o norte de Portugal . Entre outras cousas, porque se compartirán puntos de vista cos proxectos que xa se executan actualmente alén da fronteira. Pedro Araújo alude a que «outrora, as augas mineromedicinales vendíanse nas farmacias, e en Portugal si se mantivo a toma de augas como un fenómeno vinculado á saúde».
En Chaves, conta, «esas sesións nos balnearios chegan a acadar os nove días, o que implica estar alí e, xeralmente, acompañado», o cal xa suporía un factor importante de retención de viaxeiros e, á súa vez, evitaría a sensación de estar só de paso. «Debemos apostar por un uso concreto das augas. O que non podemos é dicir sen máis que todo son pozas. As surgencias que hai na contorna de Verín, por pór un caso, teñen un contido alto en litio, e iso é altamente positivo para cuestións asociadas á saúde mental», expón Araújo.
O uso dos puntos termais
Este mércores, a Consellería de Infraestruturas informou o achado dun manancial termal na contorna da Ponte Romana, onde se están facendo obras para rehabilitar a zona, e a Xunta comprometeuse a pór en marcha unha fonte aproveitando este caudal.
O caso é que, segundo Pedro Araújo, esa surgencia termal xa estaba detectada no ano 1982, tras unha investigación do Instituto Xeolóxico e Mineiro de España (IGME). «Eran os anos posteriores á crise do petróleo. Potenciouse a realización dun estudo sobre a enerxía geotérmica, e un dos puntos de análises en Ourense foi precisamente nesa baixada cara á Ponte Romana. Agora, a miña pregunta é: se a auga quente é riqueza, o proxecto de explotación que se baralla pasaría porque saia o caudal por unha billa e remate no río? Non é unha auga baladí, ten propiedades», ilustra o docente do campus.
O reflexo de que na cidade aínda hai traballo por facer expono a Asociación Veciñal As Termas. Baixo a N-120, no tramo que dá acceso á cidade, un pequeno paso subterráneo garda —ou invisibiliza, segundo mírese— a fonte termal do Tinteiro Pequeno. É un manancial situado nas ruínas do antigo balneario das Caldas. Desde hai anos, a demanda dos residentes na zona é que se acondicionen os accesos e que haxa actuacións concretas para pór en valor a contorna. «Isto quedou baixo a ponte da estrada nacional, e ten un uso diario dos veciños. É unha zona con afluencia e, á vez, moi descoñecida dentro do conxunto da cidade. Pero a realidade é que aquí acude xente coa súa tina ou incluso bebe a auga», indica Anxo Gómez, portavoz da asociación veciñal.
O problema non é novo, pero a solución nunca chegou. «A mellora deste espazo chegou a estar incluída no Plan de Obras que o Concello elaborou no ano 2014, pero quedouse no caixón pola confluencia de tres Administracións: o Concello, o Ministerio de Fomento e a Confederación Hidrográfica», agrega Gómez. E iso que, segundo indican os veciños, «non se inunda como si sucede nas outras».
Agora, entre as reivindicacións latentes, ás que se sumaron outras asociacións veciñais como as de Vía Vella, Plataforma Primeiro e Santa Ana do Pino , está o recoñecemento a un veciño do distrito, xa falecido, que coidaba a zona a diario. «E tamén pedir as institucións públicas que haxa proxectos concretos para visibilizar este espazo da historia do desaparecido concello de Ponte Canedo, porque está en uso por moito que fique por debaixo da estrada», indica Gómez.
Para Pedro Araújo, que espazos como o Tinteiro Pequeno logren saír á superficie ou, polo menos, ver a luz, pasa por reordenar os circuítos termais existentes actualmente na cidade, «dentro de que se aprobe, dunha vez, o plan de ordenación municipal». «Na cidade de Ourense, a limitación inicial está precisamente na falta de isto», conclúe.