A poboación de aves rexistrou un incremento notable, superando o medio milleiro de pitos
04 feb 2023 . Actualizado ás 05:00 h.«Por san Blas, a cegoña verás», di un deses refráns nados da sabedoría popular acumulada durante xeracións. Con todo, xa hai anos que os ornitólogos e especialmente os afeccionados a esta ave de andares maxestosos, cambiaron de santo. «Agora dicimos por San Nicolás, que cae en decembro», aclara Nancy Blanco , a ourensá que preside a Asociación Amigas dás Cigoñas. E é que teñen razón os avós cando aseguran que xa non hai invernos como os de antes. O cambio climático provocou variacións significativas no comportamento de moitos animais e estas aves son un exemplo claro. Aínda que iso non implica, como aclaran neste colectivo, que sexa certo que xa non migran, por moito que esta afirmación se escoite cada vez con máis frecuencia. «En Galicia agora mesmo a poboación está en aumento e a xente veas máis e está máis atenta a se van ou veñen, pero si que se van. Aquí non temos invernantes, que é como se lles chama ás aves que permanecen rematada a época de cría e non se marchan en ningún momento», explica Blanco .
Iso si, xa non se dirixen a África. Non hai necesidade de gastar esa enerxía que consome un salto de tres mil quilómetros tendo comida suficiente sen saír de territorio europeo. «quedan maioritariamente no sur da península, en zonas de humidais como Doñana, no delta do Ebro, porque o que si é certo é que nas últimas tres décadas o cambio climático xerou variacións no comportamento de todas as aves. Agora, con estes invernos máis cálidos teñen máis doado atopar alimento», argumenta. A especialista conta que a migración responde a un factor xenético. «Leva escrito no ADN que ten que viaxar e cando é novo é como un adolescente, éntralle un bule bule e tira cara alá. Pero a cegoña non é boba e cando xa ten tres ou catro anos dáse conta de que está perdendo o tempo e que é mellor non pegarse esas malleiras», resume.
Ademais da existencia de máis comida viva —porque moitos dos animais que integran a súa dieta non desaparecen como ocorría nos invernos máis fríos—, esta especie é carnazal e os vertedoiros nos que se acumula o lixo das cidades son outro dos seus comedeiros habituais. Precisamente esa tamén é a razón pola que se marchan de Galicia cara a outras zonas da península Ibérica, nas que atopan un número maior de depósitos dese tipo ao descuberto.
De todos os xeitos pode haber algunha excepción. De feito o único censo de invernantes realizado hai dous anos para a Sociedade Española de Ornitoloxía guindou unha cifra de 30 exemplares en toda a comunidade. Pero Nancy Blanco , que foi a súa coordinadora, lembra que o traballo se fixo en novembro. «Vímolas porque xa empezaran a regresar», conclúe. De feito a primeira cegoña da actual tempada avistada en Galicia chegou o 28 de outubro segundo os datos que manexa a entidade. «No pasado mes de xullo marcháronse todas», asegura Blanco . Os estudos de seguimento reflicten que as que elixen a provincia ourensá inician o ciclo reprodutivo en decembro e entre xaneiro e febreiro empezan a verse as crías.
A maioría está na Limia
O proceso non é simultáneo en todas as zonas porque, segundo lembran, esta é unha especie que axusta perfectamente o seu ciclo de cría á dispoñibilidade de alimento. «Na Limia, por exemplo, adoitan chegar e partir antes. Nesta época xa hai movemento de terras e as charcas teñen moito cangrexo americano, mentres que en xuño aquilo empeza a quedar moi seco e como se usan bastantes pesticidas hai pouco insecto», explica a presidenta da asociación.
Esa comarca ourensá é ademais a que atrae á maioría das parellas que elixen o territorio ourensán para aniñar. De feito é a segunda con máis poboación de Galicia, despois da de Lugo, segundo os datos recolleitos por esta asociación. No 2018 fixeron o primeiro censo completo da provincia e xa entón destacaba a comarca da Limia, con 190 dos 350 niños totais. No último reconto, o do ano pasado, computaron 388 en todo o territorio ourensán e 267 eran limianos. A intensa actividade agraria da zona explica esta proliferación. «Non hai máis que fixarse o que pasa na época de abonar. Onde haxa unha máquina esparciendo, están elas detrás», ilustra. Na comarca de Xinzo contáronse a pasada campaña 332 dos 548 pitos volantones nados na provincia. «É unha das zonas na que hai un crecemento sostido de parellas nidificantes», asegura Blanco .
A segunda no ránking é a área de Maceda, que deu un salto espectacular nos últimos anos. «No 2004 había catro niños e no último reconto, corenta», apunta a responsable deste colectivo. De feito ha superando a Valdeorras que hai uns anos era unha das zonas con máis exemplares. «Non sabemos que pasou pero supomos que ten que ver co peche dos vertedoiros que había porque coincide co inicio do declive e ao non haber unha agricultura tan intensiva como a da Limia, non tiñan moita alternativa», razoan desde a asociación. No último censo quedou en 37 anidamientos con medio centenar de crías, fronte aos 109 pitos que creceron en terras macedanas. O número de ovos que cada parella saca adiante depende directamente desas dispoñibilidade de alimento en cada zona e oscila entre un e tres.
O territorio da Gudiña, Viana do Bolo e A Mezquita ocupa o cuarto lugar no reconto do pasado ano, cun total de 17 parellas criadoras; mentres que na zona de Trives, Castro Caldelas e Manzaneda rexistraron 8, igual que sucedeu na comarca de Verín. Para rematar, a localización con menor presencia de exemplares é a integrada polas áreas de Ourense e Allariz, onde se situaron catro niños e outros tantos pitos na contabilidade realizada durante a última primavera.
Advirten do perigo de deixar plásticos e gomas no campo ou en zonas verdes
Aínda que levan traballando desde antes, a asociación Amigas dás Cegoñas rexistrouse oficialmente no 2019. «Non é a nosa profesión, somos persoas afeccionadas á ornitoloxía que intentamos pór o noso granito de area para liquidar carencias, problemas e situacións que están desatendidas polas institucións que deberían de ocuparse», resume a responsable da entidade, Nancy Blanco . O colectivo ofrece asesoramento e axuda aos veciños que detectan algún tipo de problema, como anidaciones en lugares perigosos. «Intentamos asesorarlles para que sigan as pautas adecuadas e non cometan as torpezas que ás veces ven, como tirar un niño sen avisar, por exemplo», explica. Tamén pretenden concienciar á poboación do perigo que supón para os animais os plásticos e residuos inorgánicos que se abandonan no campo e poden provocar a morte destas aves.
Algunhas das últimas malas experiencias tiveron lugar na propia cidade. O contrapeso do guindastre das eternizadas obras do Museo Arqueolóxico de Ourense converteuse en zona de anidamiento no 2018 para unha parella que na asociación bautizaron como Auria e Ramón. Alí producíronse xa dous accidentes cos pitos debido aos plásticos que chegan ao niño traídos polos propios pais: «As crías rematan tragando ou enredadas neste tipo de materiais. O primeiro ano era un pollito dun mes e viamos que o movemento que facía non era o natural. Avisamos, pero cando subiron, estaba morto». No 2022 ocorreu algo similar, aínda que neste caso o equipo de Medio Ambiente si chegou a tempo para salvar a unha das dúas crías que se enredou cunha pata. Outro perigo son as gomas. «Confúndenas con vermes e cómense moitísimas. Iso acaba facéndose unha bóla no estómago que as mata», di.
Para este colectivo, a implicación da sociedade na conservación desta especie protexida é fundamental. «É moi importante que a xente colabore no seguimento, que as mire e estea atenta para alertar de calquera incidencia. Un dos nosos obxectivos é que no medio rural sexan os veciños os que dalgún xeito se encarguen das súas cegoñas. Que estean atentos a cando chegan, cantos pitos teñen e que saiban que deben facer e a quen deben de recorrer se, por exemplo, un cae do niño. Que as sintan como algo seu», resume Nancy Blanco .