O estereotipo cultural ou como de atrevida é a ignorancia
OPINIÓN
Falar de estereotipos culturais é facelo de crenzas compartidas, de categorizaciones sociais, de concepcións previas e de representacións inexactas. Os estereotipos baséanse nunha percepción e sistema de crenzas esaxerado e simplificado sobre un determinado grupo social, que implica, sobre todo, connotacións negativas cara ao grupo ao cal non se pertence.
Interésanos destacar aquí ese carácter esquemático e simplificado, polo tanto, incompleto, pero con implicacións no desenvolvemento de determinadas accións con respecto a esa comunidade. É dicir, a simplificación remata sendo a base que define e permite entender a un determinado colectivo como un todo uniforme, con características idénticas entre todos os individuos que o compoñen. Por exemplo, alguén de fóra de Galicia afirma que os habitantes de Galicia son…, e iso inclúe a todas as persoas que son galegas sen distinción.
Os estereotipos, que teñen que ver cos prexuízos sociais e culturais e que afectan a unha determinada comunidade ou nacionalidade, obviamente baséanse na nosa falta de información, xa que como prexuízo que son, moitas veces susténtanse en rumores ou en ideas inxustas cara a esa comunidade, pero que son amplamente compartidos.
Como se instauran os estereotipos? Aprendémolos ao longo do proceso de socialización, sobre todo a través dos medios de comunicación (televisión, prensa, cine, Internet…), e a importancia deles é que operan a nivel cognitivo, afectivo (sentimentos) e das actitudes, e polo tanto moldean a nosa percepción. Incluso sabendo que son falsos, son difíciles de erradicar, escapan ao racional e perduran no tempo.
Proba da súa rixidez e resistencia ao cambio demóstrao o estudo publicado polo CIS en novembro de 1994 sobre estereotipos rexionais, sobre o modo de ser dos habitantes das diferentes comunidades autónomas a través dos seus trazos máis característicos. Entre estes non levarán ningunha sorpresa se len que os andaluces aparecen como persoas alegres e graciosas, os cataláns como rañas e independentes, os madrileños como chulos e orgullosos, e os vascos como brutos e fortes.
E que dicir dos galegos? Facilmente deducín o que aparece nesta enquisa de 1994 e que nos define como pechados, supersticiosos e desconfiados.
O estereotipo sobre comunidades, polo tanto, como vemos nestes exemplos de hai case 30 anos, instálase na nosa forma de ver a realidade independentemente mesmo de non ter estado nunca nesa zona e non ter información suficiente para emitir un xuízo. Co tempo refórzanse e vanse arraigando esas características definitorias no imaxinario colectivo, aínda que a realidade non se axuste a eles.
Tal e como dixo Einstein: «¡Triste época é a nosa! É máis doado desintegrar un átomo que un prexuízo». Sin duda, non deberiamos actuar en base a estereotipos e si mellorar a nosa capacidade crítica e o noso open mind para entender o diferente.
Como sempre lle digo ao meu alumnado, as mellores vacúas para evitar discriminacións e intolerancias baseadas en estereotipos son, por unha banda, viaxar o máximo posible, intentando relacionarse de forma non prejuiciosa con esa comunidade que nos acolle e, por outra banda, ler con perspectiva multicultural a autores desas comunidades.
Así seguro que romperemos estereotipos, xa que non nos faltará información, ou o que é o mesmo, seremos capaces de respectar e comprender as ideas alleas e reivindicar a diversidade.