Incrible e insospeitado hai só catro meses. Agora, real e constatable. O covid-19 hanos arrinconado nas nosas casas. Iso, os que temos fogar. Porque os homeless, sempre demasiados, sofren a súa obrigada liberdade sen ver pasar a alguén que lles bote unha moeda. Estamos replegados nas nosas trincheiras, nos nosos cuarteis. Ao descuberto están os catastróficos efectos sociais e económicos do virus asasino. Son miles en España -centos de miles no mundo- as vidas segadas prematuramente. Na súa vital estación outonal, e incluso na primaveral. Economías domésticas paralizadas, moribundas ou mortas. Familias sen o suficiente ou o mínimo sustento. Fame. Nuboeiros que ameazan tormenta. O obrigado afastamento físico de seres que necesitan ou desexan estar xuntos produce chagas invisibles. Para elas non hai remedio en farmacias. A arrepiante noticia da desaparición do ser querido sen poder sequera constatar o lutuoso feito, sen despedida familiar e ritual, supón unha puñalada trapera que desangra a toda a familia da vítima e que deixa pegada vermella na árbore xenealóxica. Non se destrúen edificios nin estradas, é certo. Pero todos, agora xa non só mozos e uniformados, libramos unha terrible guerra. Unha contenda desigual contra un inimigo invisible, presente, infiltrado por todas as partes, con armas e métodos novos, que nos fere sen ningunha previsión nin provisión pola nosa banda.
Intermitentemente, os medios televisivos lémbrannos os horrores das dúas grandes guerras do século XX. A Historia mostra a continua presenza de guerras de proporcións inferiores ás citadas. Eran adecuadas o seu desenvolvemento técnico e xeográfico, sempre inxustas e destrutivas.
Ás guerras aseméllanse as fames negras de pobos enteiros. Tamén, o abandono á súa sorte en caso de enfermidades curables. Condénaselles á morte ou á inanición coa privación dos medios necesarios para a vida, accesibles aos máis afortunados.
Detrás de todas estas calamidades está a malicia humana, a súa ambición, o seu egoísmo e incomprensión.
De diversa índole son as catástrofes naturais en diversas partes do globo. Ningunhas nos soan. Incluso as sufrimos. Terremotos, tsunamis, volcáns, persistentes secas, epidemias, etcétera.
Ante as aludidas catástrofes, unhas e outras, ten algo que dicir a filosofía? E a teoloxía?
É preciso sentar que a humanidade, igual que todo o universo, está en continua evolución. O estado de coñecemento actual en nada parécese ao existente en séculos ou milenios pretéritos. Os homes e mulleres da prehistoria ou de fai un par de milenios consideraban milagres os feitos que hoxe son normais ou xa superados pola ciencia. Atribuían a seres sobrenaturais aqueles fenómenos, favorables ou adversos, que estaban fose do seu alcance. Esta convicción abarcaba tamén as catástrofes naturais, sempre presentes no noso planeta. Esas ancestrais conviccións foron recollidas e cristalizadas nas sucesivas relixións, cos seus idealizados deuses, a súa peculiar moralidade, os seus milagres, os seus divinos castigos. As relixións non só orientaban ás persoas individualmente. Ofrecían normas sociais idóneas nun mundo aínda non estruturado, polo menos non como o noso. A inercia explica que aínda hoxe as relixións, cada unha no seu ámbito xeográfico-cultural, seguir vixentes.
Outra consideración. A humanidade é vista cada vez máis pequena. Apértase nun puño. En relación ao cosmos, apenas unha mota de po. Non abarcamos nin coñecemos todo o universo. Nunca o abarcaremos nin o comprenderemos. A nosa limitación é tal que incluso un virus calquera nos desconcerta, humíllanos, mátanos. Igual que os tsunamis.
Con todo, hai algo que distingue unhas catástrofes doutras. A ética ten moito que ver coas catástrofes causadas pola vontade dos humanos. A diferenza de canto noutro tempo se dogmatizó, a razón está por amais de toda crenza. A ética está incrustada na razón humana. Guerras, fames negras e todos os egoísmos sociopolíticos son evitables. Sen agardar o armisticio, antes do sangue, antes da humillación, antes da destrución. O desenvolvemento cívico da nosa fraternidade achegaranos á paz e ao benestar común. E a ética tamén nos empurra e obríganos ao coñecemento, cada día máis perfecto e eficaz, das forzas naturais, incluída a microscópica.
Eu celebro que, a diferenza de pasadas epidemias, na actual pandemia non xurdise algún mesías confundindo aos crédulos con doutrinas pseudomísticas, culpándonos da nosa desgraza e atribuíndo aos deuses o envío do coronavirus. Un lóstrego de optimismo.