«Somos os homes ocos /, somos os homes recheos / apoiados un no outro / a mollera chea de palla…». T. S. Eliot escribiu este poema (The holow men) en 1925. Estaba farto da vacuidad da vida moderna, na que os homes e as mulleres vivían na pura resignación, eran os mortos-viventes. A vida social inglesa, que tanto lle atraeu noutro tempo (Eliot naceu nos Estados Unidos pero trasladouse a Inglaterra con 25 anos), era por entón dunha insoportable frivolidade. Pero tamén consideraba homes ocos aos políticos coas súas medidas para a procura do benestar ou a paz que conducían, inexorablemente, ao fracaso. O curioso é que despois de máis de noventa anos, todo isto nos segue resultando familiar: ler a Eliot hoxe fainos experimentar o mesmo nó na garganta e o mesmo zumbido de oídos que deberon sentir os seus lectores contemporáneos.
A un ano das eleccións, a política española está chea de oquedades: o PSOE non ten candidato, o PP fai augas con Cifuentes , Podemos vive unha nova entrega de Xogo de Tronos e Cidadáns dubida ante unha moción de censura crave. Por non falar do problema catalán e a imposibilidade de chegar a unha solución, ou a inercia económica. Políticos que só se moven por intereses electorais e que deixan ao carón os verdadeiros problemas. Políticos cuxos discursos, en lugar de expor opcións e plans de futuro, se entretejen con descualificacións e insultos cara aos demais partidos. Mensaxes goras e ridículos, que delatan a distancia entre os devanditos e os feitos, como o que deixa a foto de Pablo Iglesias , Íñigo Errejón e Ramón Espinar cos seus sorrisos de anuncio de dentífrico, apoiados un no outro, como os homes ocos de Eliot, baixo o cartel (vaia por Deus) de NÓS .
Pero esta frivolidade e baleiro dos políticos é reflexo da sociedade ou é xusto ao revés? Julio Anguita falou disto en varias ocasións: «Vou ser brutal, pero a verdade hai que dicila», dixo nunha entrevista de televisión de hai tempo. «Os políticos somos como a sociedade que nos pare e dános a luz. Xa que logo, os políticos somos o reflexo do que somos como sociedade». E entón, como é a sociedade que pare a eses políticos?
En literatura, un personaxe defínese polo seu desexo. O desexo -que pode ser enorme e apaixonante como o de viaxar á lúa ou menor e máis sinxelo como intentar que as orquídeas florezan no xardín traseiro- é o que permite ao lector identificarse e empatizar con el. A partir desa necesidade, crece a liña argumental. O Espantapájaros do Mago de Oz quere uns miolos porque a súa cabeza está rechea de palla e non quere que a xente «lle tome por bobo». Con este desexo emprende unha longa viaxe que lle levará a descubrir que en realidade non era tan bobo como pensaba. Que quere a nosa sociedade? Pois a primeira vista, e supoño que pondo ao carón o básico, parece que cousas como Operación Triunfo e un par de candidatos ridículos para Eurovisión; Masterchef e Mestres da costura con presentadores agresivos que humillan e fan bullying aos concursantes; fútbol, moito fútbol con resultados extremos que dean pé a agardar ao teu propio equipo á saída do estadio para increpar aos xogadores; telexornais cheos de truculentos asasinatos e violacións que son seguidos case en directo; pequenos escándalos que lle saquen do aburrimento da súa rutina cotiá como o dunha presidenta de comunidade que mente ou unha raíña que mete a pata. Panem et circenses.
O poema de Eliot non abre unha porta á esperanza. En lugar de ofrecer algunha perspectiva liberadora, os homes dan voltas e máis voltas na «terra de cactus», aprisionados no espazo e o tempo. Eu quero pensar, con todo, que a mollera da sociedade española ten algo máis que palla. A sociedade española é rutineira e perezosa, pero ten o talento da furia e o don da creatividade. E se non, véxanse as reaccións en forma de fotos trucadas, debuxos ou montaxes que, como outras veces, enseguida circularon a través do WhatsApp tras os casos de Cifuentes e Letizia, ou o choteo nas redes sobre os nomes dos futuros fillos, tras o todo-menos-sinxelo comunicado no perfil de Facebook de Irene Montero no que ela e Iglesias anuncian que van ser pais de mellizos: Pabla e Ireno, Vladimira e Fidel, Cersei e Jon Neve. Para isto somos especialistas e está claro que esta improvisada creatividade é o selo da marca hispánica. Poña vostede a un alemán a facer isto con resultados en dez minutos. Que pena que toda esta enerxía non se canalice cara a algo máis útil. Que mágoa que o oco non ache o seu sentido e que, como o Espantapájaros do mago de Oz, non sirva para emprender unha viaxe esclarecedor. Porque hai ocos hermosísimos, cheos de significado. E se non, miren as esculturas de Henry Moore.