Reflexións económicas sobre as deputacións provinciais galegas
MERCADOS
Estas institucións deben desempeñar un labor de coordinación entre os municipios, sobre todo entre aqueles concellos con escasa capacidade de xestión e un censo de poboación pequeno
21 sep 2025 . Actualizado á 05:00 h.Aínda que son frecuentes os estudos orzamentarios e financeiros dos concellos en España, é escasa a atención das deputacións provinciais nesta materia. Esta carencia tamén se observa na nosa comunidade autónoma, polo que resulta necesario avaliar os gastos, ingresos e a solvencia orzamentaria das nosas catro entidades provinciais.
Administrativamente, as deputacións provinciais son entidades locais xunto aos concellos, mancomunidades de municipios e entidades locais menores. Con todo, na práctica sitúanse e actúan no espazo intermedio entre os concellos e as comunidades autónomas.
Entre as competencias das deputacións provinciais inclúense a coordinación dos servizos municipais para asegurar a súa prestación integral e adecuada, a asistencia e cooperación xurídica, económica e técnica aos concellos. Así mesmo, teñen a responsabilidade de prover servizos públicos de carácter supramunicipal e supracomarcal, fomentando e administrando os intereses provinciais. Tamén teñen a capacidade para coordinar unha ampla carteira de servizos nos municipios de menos de 20.000 habitantes, como, por exemplo, a recollida e tratamento de residuos, limpeza viaria, abastecemento domiciliario de auga potable, evacuación e xestión de augas residuais, acceso aos núcleos de poboación, pavimentación de vías urbanas e iluminación pública.
O anterior presenta unha especial relevancia se se considera o tamaño da planta local municipal en Galicia. Na nosa comunidade autónoma hai 119 municipios de ata 2.000 habitantes, 83 entre 2.001 a 5.000 habitantes, 56 entre 5.001 a 10.000 habitantes e 32 entre 10.001 e 20.000 habitantes. En consecuencia, case o 93% dos municipios galegos son potencialmente beneficiarios da actividade que poden desempeñar as deputacións.
A maior parte dos estudos que analizan o papel das deputacións provinciais son de natureza xurídica. Tamén son abundantes as investigacións desde a ciencia política. Con todo, a perspectiva orzamentaria e financeira tivo un tratamento moito menor.
Unha primeira formulación podería apostar pola súa supresión, baseándose no aforro da súa eliminación e/ou na escasa claridade dalgunhas das súas actividades, apuntando incluso significativas duplicidades con outras administracións. Pola contra, poderíase defender o seu papel para garantir os servizos mínimos aos pequenos municipios. A resposta do lexislador ha este dilema sido clara: na última reforma local atribúese ás entidades provinciais máis competencias.
Agora ben, a que destinan as deputacións provinciais os seus recursos. Destaca por importancia as actuacións económicas —case a terceira parte— especialmente en infraestruturas, actuacións de protección e promoción social. En transferencias a outras administracións públicas destínase ao redor do 12%, unha porcentaxe similar ao da produción de bienes públicos preferentes. Para servizos de carácter xeral establécese o 10%, unha contía similar que para servizos públicos básicos.
Agora ben, o patrón de comportamento das preferencias de gasto non é o mesmo a nivel provincial. A Deputación de Ourense é a que maior porcentaxe dedica do seu presuposto ao capítulo de persoal (35% fronte ao 26% de media). O gasto corrente en bienes e servizos na Deputación de Lugo (23%) e Ourense (21%) practicamente duplica a porcentaxe que destina a Deputación da Coruña. Precisamente nesta última obsérvase unha clara aposta polas transferencias correntes (35%) fronte á Deputación de Ourense (17%). En investimentos reais, a que menor proporción destina é a Deputación de Lugo (9%) fronte á de Ourense (13%).
Desde a perspectiva dos ingresos, as deputacións poden establecer diversas figuras tributarias e non tributarias, aínda que carecen de capacidade para crear impostos. Debido a esta limitación, os entes provinciais dependen economicamente -incluso máis que os concellos- das transferencias do resto de Administracións Públicas, chegando a supor o 80% dos seus recursos. Unha cuestión que condiciona claramente a súa autonomía.
Tamén se constata unha alta heteroxeneidade entre os catro entes provinciais en materia de ingresos. As deputacións que presentan un menor peso da fiscalidade propia son as de Lugo e Ourense con preto de un 14% de todos os ingresos. O contrario obsérvase nas Deputacións da Coruña e Pontevedra, ao acadar unha cifra superior ao 20%. Inevitablemente, isto tradúcese nunha maior dependencia das transferencias correntes doutras administracións públicas das dúas primeiras, fronte ás segundo.
En canto ao endebedamento, as catro deputacións provinciais galegas teñen un nivel moi baixo, sendo entidades financeiramente saneadas. Un resultado moi positivo, ao implicar a súa mellor disposición económica para axudar na xestión de servizos á cidadanía, especialmente cando se trata de municipios con pouca poboación, moi dispersas e nunha contorna rural.
En resumo, a estrutura e especialmente, o reducido tamaño da planta local en Galicia tradúcese nun argumento para xustificar as deputacións. Contamos con 314 concellos, un número elevado se temos en conta a dimensión territorial e a poboación residente. Isto dificulta a prestación de servizos por parte das entidades locais de pouca poboación, moitas delas no medio rural cunha alta dispersión poboacional e niveis reducidos de renda e riqueza.
Atendendo a esta realidade, as deputacións provinciais galegas deben desempeñar un importante labor de coordinación intermunicipal, especialmente naqueles concellos con escasa capacidade de xestión e pouca poboación, que son unha ampla maioría. E este é un dos principais argumentos para defender a súa existencia. Ademais, as deputacións —a diferenza da maior parte dos concellos— teñen o groso do seu financiamento asegurado, ao ser transferencias doutras administracións. Con todo, isto implica unha limitada autonomía tributaria, dado que carecen de impostos propios e cedidos. Por tanto, a dependencia económica é moito maior que nos concellos.
Non existe un único patrón con relación á tipoloxía do gasto e ao peso do financiamento entre as catro deputacións provinciais. Poderíanse citar factores políticos, demográficos e económicos para tratar de entender a súa tipoloxía. E todos eles teñen que estar moi presentes cando se aborden futuras liñas de reforma no funcionamento dos entes provinciais, algo claramente necesario para dotar de maior axilidade e operatividade ás entidades provinciais. Ademais, e tal e como vén recollendo o Consello de Contas en varios informes, é necesario seguir mellorando en certos indicadores orzamentarios e financeiros os resultados das deputacións provinciais. Finalmente, é preciso sinalar que os xestores provinciais deben dotar a estes entes de maior operatividade e centrarse naquelas actividades que realmente xustifican a súa existencia, evitando un exceso non xustificado de prestacións máis aló das súas competencias. Este precisamente é o camiño para seguir para que a cidadanía vexa a utilidade e necesidade de contar coas deputacións provinciais nun marco moderno da administración pública.