Na actualidade, existe un consenso en que , unha situación que expón unha serie de retos morais, sociais e políticos de primeira orde ante os cales hai que reaccionar
10 ago 2025 . Actualizado á 05:00 h.Normalmente cando se fala de desigualdade centrámonos en explicar a orixe e as causas sobre a distribución da renda, e analizamos, a continuación, que respostas concretas achéganse á análise. Ao longo da historia diversos economistas foron matizando as súas explicacións. Así, Schumpeter analizou a desigualdade desde a perspectiva económica; Wilfredo Pareto, desde a socioloxía e Karl Marx, desde a filosofía. A día de hoxe existe un consenso en que a desigualdade vai en aumento, situación que expón unha serie de retos morais, sociais e políticos de primeira orde ante os cales os responsables da elaboración de políticas deben reaccionar.
Desde a década de 1980 unha combinación de forzas (globalización, novas tecnoloxías e cambios institucionais) xeraron importantes efectos centrífugos nas economías avanzadas, acentuando as divisións existentes; pechando unhas, pero abrindo fendas tanto persoais como territoriais.
Neste sentido, é doado comprobar como distintos grupos, actores ou territorios posúen ou concentran activos, capacidades, talentos e conexións políticas para poder tirar proveito dos devanditos cambios, beneficiándose claramente das oportunidades económicas creadas. Con todo, para outros actores, ditas tendencias supuxeron un enfraquecemento das súas perspectivas laborais, suprimiron os seus ingresos, exacerbaron a súa inseguridade económica e entraron a formar parte de círculos económicos máis empobrecidos e marxinados.
As análises ao redor da desigualdade chamaron a atención fai poucas datas coa irrupción dos traballos de Piketty, Milanovic, Saez e Zucman. Recentemente, un traballo asinado por Marrero, Martínez, Palomino e Petrov, partindo de enquisas sobre datos fiscais e administrativos dos fogares españois, permítennos descubrir como está distribuída a riqueza nas distintas comunidades autónomas españolas de réxime común; isto é, todas fóra do País Vasco e Navarra.
Enténdese que a riqueza, como tal, é a suma dos activos (financeiros e non financeiros) menos os pasivos (débedas). Para iso, conceptualizamos os activos financeiros como o efectivo, os depósitos, outros activos de rendas fixas, as accións, as participacións en fondos, os fondos de pensións, os seguros de vida e as accións. Entendemos que os activos non financeiros fan referencia aos inmobles, garaxes, terreos e locais de negocios. E, finalmente, os pasivos están relacionados coas hipotecas, débedas e préstamos ao consumo. O primeiro resultado é que ao longo do período 2016-2022 a evolución da riqueza neta media española mantívose ao redor dos 380.000 euros por fogar, con lixeiras variacións en forma de Ou investida.
Desigualdades acusadas
O máis significativo radica en observar se as zonas máis ricas son efectivamente as máis igualitarias ou, pola contra, onde as desigualdades son máis acusadas. Para iso, temos en conta dous indicadores básicos. O primeiro é o coeficiente de Gini, que reflicte a desigualdade na distribución. Oscila entre 0 e 100. Se se aproxima a 100, encamiñámonos a unha perfecta desigualdade. Se se aproxima a 0, teriamos unha perfecta igualdade. O segundo indicador é a cociente S-10/S-50; que recolle a desigualdade entre os extremos da distribución; isto é, canto concentra o 10 % da poboación fronte aos outros porcentaxes dos fogares. Pois ben, o primeiro indicador sobe un punto entre os anos 2017-2022 (pasando do 70,4 ao 71,3); en tanto que o segundo, tamén se incrementa, aumentando do 8,2 % no 2010, ao 8,7 % no 2022; subliñando en ambos os casos un incremento das desigualdades. Ou, dito doutro modo, no 2022, o 10 % das familias que teñen maior riqueza, acumulan case 8,7 veces máis que o conxunto do 50 % das familias que menos teñen.
Pero, volver ao título do artigo. Que sucedeu nas distintas autonomías? As respostas verifican que existen grandes diferenzas entre elas; ou sexa, resultados altamente distintos. Madrid destaca por posuír os niveis máis altos de riqueza media (687.000 euros por fogar), un 80 % superior á media española (383.000 euros). A esta séguenlle Baleares (477.000 euros) e Cataluña (434.000). Doutra banda, as comunidades con menor riqueza por fogar son Estremadura (228.000 euros), Canarias e Andalucía (con 250.000 cada unha). Pola súa banda, Galicia está por baixo da media española (325.000 euros), ocupando a oitava posición.
Desta forma, a distribución da riqueza reflicte unha clara diferenza entre os territorios do norte e os do sur; e o ránking apenas cambiou nos últimos sete anos.
A clasificación das comunidades é diferente segundo midamos os niveis de riqueza e as cocientes de distribución da mesma que están expresados polo coeficiente de Gini. O maior nivel de desigualdade atópase nas comunidades autónomas de Canarias e de Madrid, á que lle seguen Baleares e Cataluña; todas moi por amais das medias españolas. Galicia ocupa unha posición intermedia no tocante aos niveis de desigualdade (69,8), un pouco máis baixa que a media do país (71,3) e situándose entre as que teñen uns niveis de riqueza e desigualdade media.
Escudriñando un pouco máis e á luz dos datos anteriores, preguntámonos se as comunidades con maior riqueza son máis desiguais. Por unha banda, Madrid, Cataluña e Baleares están entre as máis ricas e tamén son as que mostran maiores desiguais internas. En cambio, as máis pobres, posúen cocientes de desigualdade máis baixos (Estremadura, Castela-Mancha e Castela-León).
Distribución
Chama a atención cando observamos os graos de distribución da riqueza atendendo os subgrupos dos fogares. Isto é, a riqueza que concentra o 1 % da poboación máis rica ou a que aglutina o 10 % de riqueza; do mesmo xeito que presentamos a porcentaxe de riqueza que posúe o 50 % da poboación máis pobre. No caso das comunidades máis ricas, as porcentaxes que atesoura o 1 % dos fogares con maior riqueza son elevadísimos. En Madrid, a de máis riqueza, concentran o 34,6 % da mesma; en Baleares, o 27,9 %; en Cataluña, o 27,5 %; e en Canarias, o 27 %. Neste caso, Galicia forma parte do grupo de maior concentración en poucas mans, ao presentar unha cociente do 28,6 % que contrasta coas cocientes máis reducidos dos territorios do seu nivel de riqueza.
O mesmo podemos afirmar sobre os datos dos que aglutinan o 10 % da riqueza. Neste caso, as principais autonomías son Canarias, Baleares, Andalucía, Asturias e Valencia. Este subgrupo aglutina tanto territorios ricos como menos ricos; pero nos mesmos sublíñase a existencia dunha exclusiva elite económica relevante posuidora de elevados activos. En sentido contrario, as porcentaxes de riqueza que concentra a poboación comprendida no estrato do 50 % máis pobre localízase en Castela-Mancha (acada tan só o 10,2 % de riqueza); Castela-León (10 %); Estremadura (9,9 %); Cantabria (9,6 %); Asturias (9 %); Aragón (8,7 %); Murcia (8,3 %) e Andalucía (8,3 %).
Distribución de Galicia
Galicia presenta unha distribución da riqueza bastante desequilibrada. Fronte á supremacía do 1 % dos fogares que concentran o 28,6 % da riqueza e da poboación que aglutina o 10% (sen o 1 %) que aglutina o 28,1 %; ou sexa, a suma do 10 % de maior riqueza concentra o 56,7 % do total; resultando que a parte máis pobre (o 50 %) só posúe o 7,5 % da riqueza.
Profundando un pouco máis na composición da riqueza por tipo de activos, o esquema galego é o seguinte: o 25 % está asignado á vivenda principal; o 8,9 % a outras vivendas en propiedade; o 10,9 % ao investimento en inmobles; o 12,7 % aos activos de negocios; o 19,5 % ás contas bancarias; o 18,1 % aos valores cotizados; e o 4,3 % aos seguros de vida e pensións. O que significa que Galicia mostra unha alta porcentaxe en contas bancarias, en activos de negocios e en valores cotizados; moi propio dos fogares con altos niveis económicos.
Dúas conclusións finais. A desigualdade no tocante á distribución da riqueza é moito maior que cando se analiza a distribución da renda. Así, o 1 % dos fogares con maior riqueza concentran preto do 27 % do total, mentres que a metade dos fogares con menor riqueza só dispoñen do 7 % do total. A riqueza está desigualmente distribuída a nivel territorial; é dicir, tres comunidades (Madrid, Baleares e Cataluña) exhiben un patrón de alta riqueza e tamén de alta desigualdade. Polo contario, outras autonomías con menor riqueza media posúen niveis reducidos de desigualdade. En consecuencia, as políticas públicas deberían tratar de corrixir a devandita composición, so pena que ningúns queden a expensas, e en mans, dunhas poucas persoas, xerando accións de dumpin tributario. Buscar e aplicar unhas medidas que contribúan a unha distribución máis igualitaria non sería unha mala idea.