Un estudo realizado sobre fósiles da montaña lucense desvela un aspecto singular deste animal extinto
05 sep 2016 . Actualizado á 07:49 h.Un estudo xenético realizado sobre fósiles atopados na montaña lucense puxo de manifesto un singular trazo do comportamento do oso da cavernas (Ursus spelaeus) que distingue a esta especie extinta doutros plantígrados -como o oso pardo- e que pode explicar en gran parte a súa desaparición. Os resultados desta investigación indican que os osos cavernarios mantíñanse extremadamente fieis ás covas nas que nacían e que cada «familia» utilizaba ao longo de moitas xeracións a mesma cavidade para criar e hibernar.
No estudo, publicado recentemente en inglés na revista científica Molecular Ecology, participaron a xenetista Gloria González Fuertes e a paleontóloga Aurora Grandal, ambas as vinculadas ao Instituto Universitario de Xeoloxía da Coruña. Os investigadores tomaron como base fósiis de oso cavernario descubertos nas covas de Arcoia e Ceza -no Courel-, Liñares -en Pedrafita do Cebreiro- e Cova Eirós -en Triacastela-, así como na gruta navarra de Amutxate. Ningúns destes exemplares teñen máis de 50.000 anos de antigüidade. A secuenciación xenética destes restos mostra que cada unha das referidas covas foi ocupada durante miles de anos por individuos que pertencían a unha mesma liñaxe e que estaban emparentados entre si por vía materna. Esta circunstancia indica que, xeración tras xeración, os osos foron capaces de localizar as covas nas que naceran e de regresar a elas na súa vida adulta cando chegaba o período de hibernación ou de nena.
O feito de que cada cova fose ocupada durante tanto tempo por unha única liñaxe xenética, explican así mesmo os investigadores, resulta especialmente rechamante se se ten en conta que estas cavidades -exceptuando a de Navarra- están relativamente a pouca distancia unhas doutras e que entre elas non hai grandes obstáculos naturais que impidan os desprazamentos dos osos.
Unha explicación complexa
Segundo indican os científicos, a explicación deste comportamento é complexa, posto que implica a existencia duns mecanismos sociais e de aprendizaxe que permitirían ás nenas de oso recoñecer e memorizar os seus lugares de nacemento e regresar eles na época adulta. Este hábito está presente en numerosos animais, como as tartarugas mariñas, os salmóns e diversas clases de aves, pero está moi pouco estudado en especies desaparecidas. Os autores do estudo suxiren que este achado pode abrir novas perspectivas na investigación da bioloxía dos animais extintos.
Por outra banda, os investigadores apuntan que os osos cavernarios puideron practicar a hibernación colectiva, xa que as covas onde mellor se conservou a contorna no que viviron percíbese a presenza de varias «camas» que deberon de ser utilizadas polos animais nunha mesma época.
Un factor que puido influír na extinción da especie e que non se tiña en conta
De acordo cos actuais coñecementos paleontolóxicos, as poboacións europeas de oso das cavernas empezaron a sufrir unha diminución fai uns 50.000 anos e desapareceron totalmente fai uns 24.000, coincidindo co chamado Último Máximo Glacial, un dos períodos máis fríos da última glaciación. Un estudo publicado con anterioridade por un equipo internacional de investigadores -entre os que se atopa Aurora Grandal- mostrou que a variabilidade xenética da especie reduciuse de forma considerable xa moito antes do mencionado arrefriado climático.
Este declive coincidiu tamén coa expansión dos humanos modernos por Europa, un factor que en opinión os investigadores debeu de ter moita importancia na desaparición da especie. O non se tivo en conta ata o de agora era a gran dependencia dos osos cavernarios con respecto ás covas á hora de criar e de hibernar, un aspecto que a investigación veu agora a pór de relevo.
A extrema fidelidade de cada liñaxe xenética ás covas que ocuparon os seus antepasados -segundo os científicos- puido contibuir ao enfraquecemento xeral da especie, xa que nesa época os osos tiveron que competir cos humanos na ocupación das grutas. É probable que en moitos casos a presión humana impedise aos osos volver utilizar como refuxio as covas que frecuentaran os seus devanceiros, o que reduciría as súas posibilidades de supervivencia.
Desaparición e regreso
O oso pardo tamén desapareceu da serra do Courel e das demais zonas da montaña lucense a principios do Último Máximo Glacial, fai uns 27.000 anos. Pero, segundo apunta un estudo presentado a finais do pasado ano pola paleontóloga Ana García Vázquez, a especie recolonizó estes territorios fai uns 9.000 anos, despois da glaciación. O mesmo estudo sinala que os osos cavernarios refuxiábanse nas covas situadas nas zonas máis baixas e asolladas e cunha orografía máis suave. O oso pardo, en cambio, refuxiábase nos lugares máis altos, abruptos e sombreados.
Unha fidelidade ao lugar de orixe que non se detectou noutros plantígrados
O costume dos osos cavernarios de regresar ás covas onde naceron para procrear e hibernar non ten moitos paralelos nas especies actuais de plantígrados. Os investigadores sinalan que só no oso negro americano (Ursus americanus) detectouse un comportamento similar. Nada semellante pódese ver no oso pardo euroasiático (Ursus arctos), tanto nos restos fósiis desta especie como nas poboacións modernas. Nos depósitos fósiis de oso pardo non hai a continuidade xenética que se percibe nos do oso cavernario.
Estoutras especies, doutra banda, non teñen por que pasar necesariamente en covas os períodos de hibernación e de nena. Os osos pardos -moi próximos ao oso cavernario desde o punto de vista evolutivo e xenético- poden facelo tamén en oseras escavadas por eles mesmos ou noutros lugares recónditos que lles ofrezan suficiente de protección e tranquilidade. Pola contra, os restos fósiis de oso cavernario atopáronse en grutas practicamente de forma exclusiva, o que suxire que só se refuxiaban nas cavidades naturais.
Maior adaptabilidade
Os científicos indican que esta diferenza de comportamento entre as dúas especies pode axudar a explicar por que unha delas extinguiuse mentres que a outra logrou perdurar ata a actualidade. Segundo este criterio, é moi posible que a maior adaptabilidade do oso pardo e a súa pouca dependencia das covas para a hibernación e a reprodución axudásenlle a sobrevivir.