O plan arqueolóxico do sur lucense púxose en marcha no val de Lemos hai exactamente dez anos
07 abr 2016 . Actualizado á 05:00 h.Cando se cumpren dez anos exactos da posta en marcha do plan de investigación dos xacementos paleolíticos do sur lucense, a Universidade de Santiago -que coordina este plan arqueolóxico- recibiu a confirmación de que contará co apoio económico da Consellería de Educación e Cultura para seguir desenvolvendo este ano os traballos. O catedrático Ramón Fábregas, director do proxecto, puntualiza que por agora só hai unha promesa verbal. «Non asinamos aínda ou convenio, pero temos confianza en que se recibirá esa axuda, porque a Xunta xa nos prometera ou seu apoio ou ano pasado e cumpriu ou seu compromiso», explica.
A subvención outorgada pola Xunta no 2015 -duns 30.000 euros- permitiu que non se paralizasen os traballos encadrados neste proxecto, que se viñeron desenvolvendo ininterrompidamente desde abril do 2006, con sucesivas campañas anuais de escavacións. Con anterioridade, o plan sostivérase con axudas do Gobierno central -primeiramente do Ministerio de Ciencia e Innovación e despois do de Economía-, pero os recortes orzamentarios e os atrasos nas convocatorias das axudas para investigación científica acabaron por pechar esta vía de financiamento.
Os responsables do proxecto, denominado «Ocupacións humanas durante o Pleistoceno da conca Media do Miño», consideran moi importante que os traballos se sigan desenvolvendo de forma continuada para que os resultados científicos non se vexan afectados e para eludir o risco dunha paralización temporal ou definitiva.
Escavacións e laboratorios
O principal perigo -explican os investigadores- non é que haxa que suspender os traballos de campo, que desde hai tempo céntranse nas escavacións do xacemento de Cova Eirós, en Triacastela. Estes labores supoñen a parte menos custosa do proxecto. O máis problemático é que quedarse sen fondos durante un ano obrigaría a deter os traballos de laboratoriou -como as datacións radiométricas, as probas estratigráficas e químicas ou as análises xenéticas de restos fósiis-, que requiren un importante gasto e que resultan imprescindibles nunha investigación deste tipo.
As dificultades orzamentarias xa obrigaron a reducir a un par de semanas a duración das campañas anuais de escavacións en Cova Eirós durante o 2013 e o 2014. O ano pasado, grazas ao axuda concedida pola Xunta, foi posible recuperar o ritmo habitual e os traballos puidéronse desenvolver ao longo dun mes, nunha campaña que resultou particularmente frutífera. Ramón Fábregas agarda que este ano as escavacións poidan levar a cabo durante un período similar.
Estudos pendentes de publicación sobre fósiles humanos e pinturas rupestres
Ademais de continuar as escavacións de Cova Eirós e os traballos de laboratorio, os responsables do proxecto agardan que nos próximos meses póidanse publicar tres importantes estudos directamente relacionados con este proxecto de investigación. Dous deles viran ao redor do conxunto de pinturas rupestres paleolíticas -o primeiro e ata o de agora único de Galicia- que foi descuberto en Cova Eirós na campaña arqueolóxica do 2011 e que se deu a coñecer en agosto do ano seguinte. Un destes traballos consiste na datación por radiometría destas manifestacións artísticas. O outro estudo -a cargo de Marcos García-Díez, profesor da Universidade do País Vasco- refírese os aspectos formais das pinturas.
O terceiro estudo pendente de publicación consiste nunha análise xenética comparativa dunha serie de restos humanos prehistóricos atopados polos arqueólogos que traballan neste proxecto nos xacementos de Cova Eirós e Valdavara -este último no municipio de Becerreá-, con antigüidades que oscilan entre os 3.500 e os 5.000 anos. Na investigación, que coordina a xenetista Gloria González Fortes, utilízanse ademais outros fósiles achados por investigadores do Instituto Universitario de Xeoloxía da Coruña nos xacementos de Pa dá Vella -no municipio ourensán de Rubiá- e Chan de Lindeiro ou Cova do Uro, na serra do Courel. Estes fósiles humanos non pertencen ao Paleolítico. Os tres primeiros están datados na etapa final do Neolítico e a Idade do Bronce. O terceiro, de fai uns 9.000 anos, corresponde ao Mesolítico, un período de transición entre o Paleolítico e o Neolítico.
A secuenciación do ADN de todos estes restos humanos humanos xa quedou rematada hai tempo. Os investigadores estiveron despois analizando e interpretando os datos obtidos a fin de obter conclusións. O obxectivo é determinar se os grupos humanos que viviron no noroeste ibérico no Neolítico e a Idade do Bronce descenden xeneticamente dos poboadores do Mesolítico ou ben se proceden dunha onda migratoria moi posterior que podía absorber aos habitantes de épocas máis antigas.
Un proxecto que comezou en Monforte e ampliouse a Becerreá e Triacastela
A primeira campaña arqueolóxica do proxecto -desenvolvida en abril do 2006- consistiu nunha serie de prospeccións para localizar industrias líticas na superficie do terreo que levaron a cabo principalmente na depresión monfortina. O plan púxose en marcha a raíz dos achados de numerosos artefactos paleolíticos realizados nos anos precedentes polo investigador afeccionado José Antonio Peña, veciño de Monforte.
Durante os anos seguintes localizáronse neste municipio -e nalgúns puntos do Saviñao, Bóveda, Sober e Quiroga- preto dun centenar de conxuntos de ferramentas de pedra pertencentes aos tres grandes períodos culturais do Paleolíticou, o chamados Inferior, Medio e Superior. Un dos máis importantes é o do monte monfortino de Valverde, o primeiro xacemento achado en Galicia do período Solutrense, datado fai uns 20.000 anos.
Outras zonas de estudo
As recollidas de pezas líticas no val de Lemos remataron no 2009. A partir de aí, os traballos de campo centráronse nos xacementos en cova de Valdavara e Cova Eirós, onde as escavacións empezaron no 2007. No primeiro destes lugares, as operacións sobre o terreo déronse por pechadas no 2013, tras realizarse numerosos achados de gran valor. As escavacións de Cova Eirós son as únicas que seguen hoxe en curso. Pero nos laboratorios continúa desenvolvéndose na actualidade o estudo dos numerosos materiais e os datos obtidos en todas estas zonas.