Miguel Pita, neurocientífico: «Para comer ou expulsar compostos de refugallo non necesitamos a ninguén; reproducirnos é difícil, non o podemos facer sós»
VIDA SAUDABLE
O profesor e investigador na universidade autónoma de Madrid repasa no seu último libro, a través da neurociencia, o proceso polo que acabamos namorándonos
03 nov 2025 . Actualizado á 12:52 h.O apelido de Miguel Pita, doutor en xenética e bioloxía celular, ademais de profesor e investigador na Universidade Autónoma de Madrid, deixa claro que, nalgún momento, ningún dos seus antepasados namorouse de alguén nado en Galicia. «É polo lado dos meus bisavós paternos, sei que a orixe está na Coruña, non sei moi ben de onde porque o meu avó paterno coñeceu moi pouquiño aos seus pais». Froito dese amor —e de moitos outros— acabou chegando ás librerías O cerebro namorado: unha viaxe biolóxica do sexo ao divorcio (Periférica, 2025), o terceiro libro de Miguel Pita no que fai un percorrido, a través da neurociencia, desde o desexo e a atracción ata o desamor.
—A primeira pregunta, facilita. Que é para vostede o amor?
—Buscar definicións precisas para termos tan amplos sempre require elixir unha dirección. Se me cingo ao que eu entendía antes de velo desde a perspectiva científica, diría que é un do sentimento máis poderosos, senón o que máis, porque logra manter unidas a dúas persoas. Se profundamos na parte científica, darémonos conta de que é un mecanismo mental para vincularnos con outra persoa, fundamentado na necesidade imperiosa que temos os seres humanos, como todos os demais membros das distintas especies, de reproducirnos.
—Entón, a pesar de todos eses poetas, cantantes e artistas que o revestiron de beleza, todo redúcese a «por que chámanlle amor cando queres dicir sexo»?
—En realidade non, porque ti estás disposto a manter sexo con moita máis xente da que te namoras, o cal non quere dicir que o amor non estea fundamentado no sexo. O que pasa é que amais disto hai moitas máis capas. Igualar amor e sexo non é realista baixo ningún punto de vista: nin desde o científico, nin desde o máis prosaico. Pero si hai unha relación entre amor e sexo que non se debe ocultar. Ao desentrañar que é o amor, gústame pór de relevancia que ten moito que ver co sexo, pero tamén que é moito máis. Que sobre el hai un vínculo moito máis poderoso. A proba é que podes manter relacións sexuais cun número determinado de persoas na túa vida das cales non te vas a namorar. Con todo, con todas as persoas das que te namoras tes unha importante relación sexual. É dicir, non hai amor se non hai sexo. E logo sempre haberá quen me diga que non, que iso é mentira, que si se pode, pero o amor romántico non se pode desvincular do sexo. Agora ben, é moito máis que iso.
—É moi normal que as parellas que levan moito tempo xuntas non conserven a frecuencia de encontros sexuais que adoitaban esas persoas xa non viven un amor romántico?
—Pero cando se coñeceron, a que o sexo era moi importante? O normal, nesas persoas, en todos diría, é que o amor romántico transicione a un amor maduro, máis acougado. Xa non é o namoramento visceral. É verdade que, no namoramento visceral, o sexo xoga un papel moi importante, pero non é o único que hai. O que che enche non é só a relación sexual, senón a presenza da outra persoa, o contacto, a actividade en conxunto; do mesmo xeito e coa mesma forza, que o que che doe é a súa ausencia. Iso é o que define verdadeiramente ao amor romántico. O sexo xoga un papel, sen dúbida. Pero ti o que queres é estar con esa persoa e, sobre todo, o que non queres é que non estea. A dor no amor romántico é tan importante como o pracer. E todo isto vai evolucionando ata que, afortunadamente, deixa de existir ese malestar na ausencia e esa euforia na presenza da parella. Pasa a ser unha relación moito máis acougada. E digo afortunadamente, porque se non fose decaendo a intensidade probablemente estariamos impedidos para facer unha vida normal, como nos pasa ás veces cando estamos locamente namorados. Cando un se enfoca moito na parella que lle interesa, somos menos hábiles na nosa vida cotiá ou no noso traballo, estamos bastante desorientados cando non está presente. Así que está ben que evolucione e tranquilícese.
—Falaba sobre as especificidades que temos como especie. No seu libro explica como as bacterias se dividen para reproducirse. Os humanos, con todo, necesitamos a outro individuo. Vostede compárao e di que é como se necesitásemos a dúas persoas para ir ao baño.
—Si, é que integramos na nosa vida algo extraordinario como é o amor. Pero é realmente un fenómeno singular, que provoca que nun momento dado das nosas vidas todo o que queiramos ser estar onda unha persoa en concreto. Asimilámolo porque nos pasa a todos, fundamentado na necesidade que temos como especie de xuntarnos dous individuos para poder reproducirnos. Unha das tarefas que nos encarga a vida, a bioloxía, a nosa xenética, é reproducirnos, manter relacións sexuais. E pídenolo con voracidade, porque é bo para a especie. Pero resulta que reproducirnos é difícil, que non o podemos facer sós, cando outras moitas cousas que a nosa bioloxía nos pide podemos facelas perfectamente ben en soidade. Para comer non necesito estar con ninguén. Tampouco para outras necesidades fisiolóxicas, como expulsar todos os compostos de refugallo. Hai unha chea de cousas que a nosa bioloxía nos pide que son moito máis sinxelas que reproducirnos. Aí está o fundamento do amor. Como isto é tan difícil, vou premiarte. O noso cerebro vai premiar cando esteamos a buscar ávidamente a esa persoa, porque aumentarán as probabilidades de ter éxito, e tamén te vou a castigar cando esteas lonxe desa persoa que elixiches. Así está fundamentado o amor. E é verdade que isto o volve moito menos emocionante do que contan os poetas, pero é a lóxica evolutiva. Non deixa de ser fascinante se o pensas con ese punto de vista. Tira un pouco polo chan o relato de que o amor se deba a que te ilumine Cupido, pero si é fascinante no sentido de que o que estás a facer é cumprir un mandato evolutivo, que atopou unha fórmula de éxito para vincularte con outro individuo e que o busques ávidamente.
—Si, pero esa evolución tamén fixo que o noso córtex prefrontal, onde se toman as decisións, estea moi evolucionado. Cada vez a xente está a decidir ter menos fillos, que vai en contra do mandato da especie.
—E é moi interesante. Ese cerebro tan desenvolvido permitiunos dispor de tantos graos de liberdade que somos capaces de sobrepomos aos nosos instintos. Está claro que os nosos instintos seguen aí, queremos seguir mantendo relacións sexuais, e ese era o truco que tiña a evolución para que tivésemos fillos. Pero agora podemos manter relacións sexuais e, como sabemos como funcionan, non ter fillos produto delas. Connosco, a evolución pasouse. Dotarnos de tantos graos de liberdade pode ser contraproducente para a finalidade da nosa xenética. Levamos un ADN dentro que constrúe un cerebro, en teoría, moi ben afinado para deixar descendentes. Pero no noso caso, ademais, como ten moitas outras habilidades, podemos ignoralo completamente.
—Non deixa de ser irónico que ao final, quen máis aliñado estea coa evolución, sexa a relixión.
—Si. Igualar as relacións sexuais á obtención de descendencia é o obxectivo primigenio do noso ADN. É unha pequena ironía. Tamén hai que ter en conta que, aínda que nós neste momento decidamos non ter fillos ou atrasar a maternidade cada vez máis manexando ao noso antollo a nosa bioloxía, se che afastas un pouco no enfoque, observarás que o resultado é que a nosa especie non para de crecer. Sabemos como domesticar ese plan inconsciente da evolución, pero xa imos por máis de 8.000 millóns de individuos. Ao final, o plan evolutivo está a se cumprir.
—Outra das cousas que contas sobre o amor é que non importa tanto a persoa, senón o momento. Desmitifica bastante o da 'media laranxa'.
—É unha cousa que me parece moi interesante. Parecese que chega á túa vida esa media laranxa e, como é a ideal, namorámonos. Pero xúntanse varios factores e o primeiro é que ti, para namorarte, tes que estar nunha predisposición fisiolóxica. No teu corpo ten que haber un equilibrio de determinadas hormonas e neurotransmisores que non se dá sempre. Dáse por picos, por tempadas e incluso por idades. É moi raro que isto che pase nunha idade avanzada ou, polo menos, é máis improbable. Na adolescencia dáse con moita máis regularidade esa combinación fisiolóxica. Ademais, a persoa da que te namoras é alguén sobre quen tes unha idea bastante precisa de como debe ser. O que pasa é que é inconsciente e ti non o sabes; trátase dunha lista mental á que non temos acceso consciente. Non podemos consultala, senón que está aloxada en algures inaccesible do noso cerebro con esas características que nos gustan nunha potencial parella e vaise configurando de forma casual e anecdótica ao longo da nosa vida. Imos tomando de aquí e de alá trazos que son físicos, pero tamén psicolóxicos e incluso sociais. E, de súpeto, aparece alguén que cumpre moitos puntos da lista e ti, ao estar nun estado fisiolóxico adecuado, é cando te namoras. E parecerá que todo é culpa desa persoa que entrou radiante, pero resulta que é a túa lista e o teu estado fisiolóxico o responsable de que, de súpeto, obsesióneste con esa persoa.
—Di que esta listaxe é inconsciente, pero si de xeito consciente cremos que temos un tipo de persoa. É unha frase moi típica: «É que non é o meu tipo».
—O que pasa non é que esa lista non sexa inconsciente. Non temos acceso a ela, pero si temos memoria. Acabas por ser consciente de, en que as tres ou catro veces que te namorases na túa vida, hai elementos en común. Entón, vas sabendo cal é o teu tipo; vas, aos poucos, sacándolle información a través da experiencia ao teu cerebro inconsciente. Si dispós de certa certeza, o que pasa é que non nos damos conta de que esa lista non é unha lista fixa, senón dinámica, que vai cambiando co tempo. Poida que anadas ou retires elementos desa lista.
—Establece unha diferenza no libro entre pracer consumado e pracer anticipado. No primeiro predomina a oxitocina; no segundo, a dopamina. Mentres o consumado corresponderíase co pracer propio do sexo, o anticipado correspóndese coa ilusión de que exista esa posibilidade. Esa anticipación, que nos pode xerar pracer, tamén causa moitos dos nosos problemas de saúde mental con esa obsesión pola anticipación, por rumiar escenarios que non se produciron.
—Si, sen dúbida ten un ou incluso dous reversos escuros. A proxección de futuro non sempre é satisfactoria e pódenos instalar nunha inquedanza permanente, perseguindo algo que non logramos acometer. Ten ese lado escuro a nivel individual que é tan humano, a incerteza de sobrepensar onde quero estar a semana ou o ano que vén, que nos pode producir unha certa inquedanza. Doutra banda, tamén ten efectos non só a nivel individual, senón tamén de especie, con esa permanente loita por intentar mellorar. Obviamente isto ten un lado moi bo porque fai ao ser humano moi creativo, permítenos imaxinar un aparello que permita desprazarse grandes distancias polo aire e iso leva á invención do avión. Pero estar permanentemente creando pode custarnos moito como especie se hai alguén que se pon a pensar en como pode crear a arma definitiva. A proxección de futuro ten vantaxes e desvantaxes
—Cando chega o divorcio, que é o que pasa no noso cerebro?
—Que empezamos a experimentar máis a parte nociva do amor que a beneficiosa. Xa tiñamos esa parte daniña do amor que é sufrir cando non está a nosa parella. Cando esa parella déixanos, os mecanismos que nos facían sentir malestar se non estabamos con ela, están constantemente activados. Pola nosa fisioloxía, o corpo acaba por aceptar, por non facer caso a eses sinais que están permanentemente activadas. Por iso, ese malestar acaba por desaparecer, pero fai falta tempo. O máis interesante de cando establecemos unha relación de parella é a chea de mecanismos que se crean no cerebro que antes que non estaban e que producen pracer na súa presenza. O cerebro acomete reformas, coloca determinados receptores para determinadas moléculas en determinadas rexións do cerebro. Isto fai que teñamos pracer cando está esa parella, pero de xeito simultáneo, que suframos cando non está. Cando estamos felices, experimentamos a recompensa dos mecanismos positivos, pero cando non estamos felices, cando esa parella non está, sufrimos os resultados da activación dos mecanismos negativos e atopámonos fatal. Eses mecanismos están pensados para que se a nosa exparella volve a nós, se nos abraza ou se se achega, recibamos un sinal que os paralice. Detéñense instantaneamente e volven activarse os positivos. Pero claro, se a nosa exparella non quere saber nada de nós, eses mecanismos de castigo autoinfligido están a activarse todo o intre. É moi interesante esa dualidade do amor, que traballa sempre sobre esas dúas liñas: reforzando o positivo e castigando o negativo.
—Imos, que a cura para o desamor é o tempo.
—Para calquera que o sufrise saberá que é así e que isto sexa unha invitación ao optimismo para quen estea a sufrilo agora. Eses mecanismos de sufrimento, cando están activados moito tempo, acaban por esgotarse. E chegará o día no que xa non che fagan sufrir. Chega un día en que a fisioloxía, por un mecanismo de feedback, di que a isto xa non hai que facerlle caso; que estes receptores e moléculas que me estaban facendo sentir mal levan demasiado tempo activándose e que ese sinal xa non é crible. Polo que acaba por retirarse do cerebro. É o mesmo que se a alarma dun edificio estivese constantemente soando. Chega un momento no que a xente xa non cre que haxa un incendio. Entón si, cando o sufrimento mantén no tempo demasiado tempo nosa neurociencia cambia do rumbo, preparándonos para unha nova relación, para unha nova vida.