Por que respiramos mellor que antes: «Somos máis altos que hai 50 anos e os nosos pulmóns son máis grandes»
VIDA SAUDABLE
As novas xeracións teñen un menor risco de infeccións como a tuberculose, pero exponse a contaminantes e a tóxicos como o tabaco
06 ago 2025 . Actualizado á 15:10 h.A respiración é un dos signos vitais. É un proceso fisiolóxico crucial para transportar o osíxeno que necesitan todas as células do noso corpo e, por tanto, mantense ao longo da vida. Pero isto non significa que sempre respiremos igual; ao contrario. A nosa frecuencia respiratoria está lonxe de ser constante. A isto súmase o feito de que, ao longo da vida, os pulmóns van modificándose lixeiramente. «Normalmente, a partir dos 30 anos de idade, a función pulmonar empeza a decaer en todas as persoas e a caída aumenta cada ano ata que nos morremos», explica o neumólogo Luis Seijo Maceiras, director do Departamento de Pneumoloxía na Clínica Universidade de Navarra e membro da Sociedade Española de Pneumoloxía e Cirurxía Torácica (Separ).
Na era post covid-19, estamos máis atentos que nunca a como respiramos. Se miramos cara atrás, deixamos de preocuparnos por moitas infeccións respiratorias que foron frecuentes ao lardo da historia e que podían limitar a nosa capacidade pulmonar para toda a vida, como a tuberculose. Con todo, outros factores empeoraron o aire que introducimos no noso organismo. A contaminación ambiental e o fume do tabaco, incluso inhalado de xeito pasivo, son dous dos principais elementos problemáticos neste sentido. Analizamos como cambiou a nosa capacidade pulmonar para intentar responder a unha pregunta: respiramos mellor ou peor que antes?
Como funciona a respiración
A nosa función pulmonar leva a cabo en dúas fases: a inhalación e a exhalación. Durante a primeira, os músculos intercostales e o diafragma contráense, permitindo o ingreso do aire nos pulmóns. Na exhalación, os músculos utilizados para a inhalación reláxanse, expulsando dióxido de carbono dos pulmóns.
Todo isto combínase nunha respiración completa que integra os tres movementos, aínda que unha respiración profunda que exercite a nosa capacidade pulmonar deberá chegar ata o diafragma. Este é o principal músculo encargado da inspiración e, cando funciona correctamente, isto pódenos axudar a mellorar a capacidade respiratoria e tamén o baleirado dos nosos pulmóns.
Dentro deste proceso, o nervio vago, que conecta o tronco cerebral cos órganos do tórax e o abdome, ten un papel relevante. A complexidade das súas fibras nos pulmóns e o diafragma é maior que noutros órganos viscerais. O aire que respiramos non é constante nin homoxéneo, polo que, para detectar estas fluctuaciones, as vías respiratorias utilizan esa vasta rede que se deriva dese nervio. A información que transmite ao cerebro xera un ritmo ou unha frecuencia respiratoria, noutras palabras, a cantidade de veces que respiramos por minuto.
Esta intervención do nervio vago é bidireccional, de maneira que cerebro e pulmóns poden influírse mutuamente. Desta forma, unha respiración lenta e controlada diminúe a actividade no circuíto, mentres que unha respiración rápida e axitada auméntaa, o que á súa vez inflúe nos nosos estados emocionais.
Factores externos
Os elementos que inflúen na nosa respiración son numerosos, desde o noso estado anímico ata a calidade do aire. Aínda que en certa medida a nosa capacidade respiratoria está determinada pola nosa xenética, isto non o é todo. Claramente, o tabaco é un dos principais agresores para o tecido pulmonar.
«Este é un tipo de dano que non sempre estivo presente. Hai cen anos non había tabaquismo como o hai habido ao longo das últimas décadas. Os nenos, séculos atrás, non estaban expostos a fume de tabaco. O desenvolvemento do cigarro comercial e a súa expansión supuxo un impacto importante no desenvolvemento pulmonar de moitos nenos, expostos ao tabaco pasivo», sinala Seijo.
A calidade do aire tamén pode impactar, aínda que estimar a magnitude deste impacto a nivel científico é máis complexo. «A polución e os contaminantes ambientais non son os mesmos en todas partes do mundo, nin sequera en toda España. Obviamente, respirar un aire máis limpo é mellor, axuda a que os pulmóns funcionen mellor. Se un traballa ou vive nun ambiente con polución ou con exposición laboral a aire tóxico e non está protexido cunha máscara, claramente, iso afecta o pulmón», explica o doutor Àlvar Agustí, neumólogo da Separ, catedrático de Saúde Respiratoria da Universidade de Barcelona e experto do Instituto Respiratorio no Hospital Clínic de Barcelona.
Con todo, «publicouse un artigo na revista The Lancet que demostra que nos últimos cen anos, en Europa en xeral, a función pulmonar da poboación aumentou e mellorou. Tamén é certo que a poboación actual é máis alta que a de fai 50 ou 60 anos. Iso fai que os pulmóns sexan máis grandes e que, por tanto, na poboación sa, a función pulmonar mellore», observa Agustí.
Neste progreso teñen un rol crucial as terapias preventivas e curativas que se desenvolveron nas últimas décadas para frear o avance de determinadas infeccións que poden impactar gravemente na saúde pulmonar e deixar secuelas para sempre. «Hai que pensar que no momento actual as infeccións respiratorias están máis ou menos controladas. Estamos a falar de enfermidades como a tuberculose ou as pneumonías que, outrora, cando non había fármacos antituberculosos ou antibióticos, acababan causando graves danos pulmonares e secuelas a longo prazo na capacidade pulmonar de quen as padecía», sinala Seijo. Tamén hai contamos con mellores tratamentos para patoloxías como a asma que, se aparecen na infancia, poden impactar no desenvolvemento dos pulmóns.
Se estas infeccións eran o principal inimigo dos nosos pulmóns no pasado, hoxe, ademais do tabaco e a contaminación, estendeuse outra gran fonte de problemas, que é o sedentarismo. Neste sentido, a inactividade prolongada «pode minguar a función pulmonar», sinala Seijo, dado que impacta na nosa capacidade cardiorrespiratoria e en como poden afrontar os nosos músculos o traballo continuo da respiración.
O desenvolvemento pulmonar ao longo da vida
Os pulmóns empézanse a desenvolver no ventre materno, a partir da quinta semana de xestación. Con todo, dado que non chegan a desenvolverse por completo ata as últimas semanas antes do parto, os bebés prematuros teñen un risco especialmente alto de ter problemas pulmonares, xa que estes órganos non remataron de formarse ao momento de nacer.
«Nos últimos 20 anos fixéronse grandes avances no tratamento dos nenos prematuros cando nacen e, afortunadamente, isto baixou moito a súa mortalidade. É unha magnífica noticia. Con todo, cando eses nenos chegan a adultos, nunha porcentaxe significativa dos casos fano cunha función pulmonar baixa e estas persoas que teñen alteracións no seu desenvolvemento, nos seguintes 50 anos poden ter máis problemas cardiovasculares, máis diabetes e en xeral, un envellecemento menos saudable», apunta Agustí.
Por esta razón, é importante diagnosticar a tempo calquera tipo de problema pulmonar durante a infancia. «Cando teñen oito ou dez anos, en moito casos son capaces de recuperala e ter unha función normal. Con todo, na maioría de casos, non se recuperan», sinala o experto. Para axudar a un bo desenvolvemento pulmonar na infancia, ademais de non fumar preto dos nenos e evitar que eles se expoñan a unhas condicións tóxicas de aire, o doutor Agustí incide en que é importante transmitirlles claramente os riscos asociados ao vapeo, unha tendencia cada vez maior entre os mozos.