Proles e contras do verán para a saúde mental en familia: «É unha grande ocasión para librarnos da nosa función de poli malo»
SAÚDE MENTAL
A pesar de a oportunidade de poder relaxar os horarios, a importancia de manter certa rutina fará que non teñamos unha sensación sen carga cando finalice o período vacacional
24 jun 2025 . Actualizado á 05:00 h.Chegan as vacacións, a calor, o final do prazo para presentar a declaración da renda e tamén o final de curso. Por moito que celebremos o fin de ano o 31 de decembro, está claro que este cambio de estación supón unha ruptura moitísimo máis brusca nas nosas rutinas que as badaladas de Noitevella.
O desembarco do estío é tamén un desembarco de sensacións atopadas. Unha bicefalia emocional onde cada evento presenta a súa cara e a súa cruz, polo que un non acaba de saber se todo este tempo libre —no mellor dos casos— que se presenta ante nós debe ser exclamado xunto a un sorriso ou a un rictus preocupado. «Por fin temos tempo para estar todos en familia», pero ao mesmo tempo «temos tempo para estar todos en familia...». Depende de como afrontemos esta etapa e da nosa capacidade para anticiparnos e xestionar as nosas emocións dependerá da aparición ou non deses puntos suspensivos que anuncian turbulencias.
O ano rompe coa irrupción do verán, pero a nosa estabilidade e saúde mental debe permanecer inquebrantable. Por iso, da man de José Manuel Fariñas, psicólogo sanitario membro do Colexio Oficial de Psicoloxía de Galicia (COPG) e director do centro Harmonía Saúde e Aprendizaxe en Pontevedra, elaboramos unha lista de vantaxes que proporciona o verán para a nosa saúde mental co obxectivo de nutrirnos delas; así como analizamos tamén as súas potenciais desvantaxes co obxectivo de resgardarnos de probables terremotos.
Os proles do verán para a nosa saúde mental
Adeus ao «poli malo». Como pais, o verán permite non estar a executar constantemente ese rol, deixando máis tempo para participar en actividades con eles. Seguimos con responsabilidades, pero non tan esixentes.
A conciliación é sempre un problema no verán. Incluso aqueles que teñan a fortuna de contar cunha rede familiar á súa ao redor —o papel dos avós e avoas adoita ser fundamental durante os meses de xullo e agosto—, será complicado que non se presente unha ocasión durante os case tres meses de vacacións dos máis pequenos da casa que nos obrigue a unha carga de estrés por quen quédase ao seu coidado. Isto é certo, pero que as árbores non nos impidan ver o bosque. O verán bríndanos zumentas oportunidades á hora de relacionarnos entre os distintos membros do fogar. E aquí aparece a primeira vantaxe, que identifica José Manuel Fariñas: «Un dos proles máis evidentes é que non imos ter que focalizar a atención constantemente cara aos estudos dos nosos fillos. Imos poder estar a gozar dese espazo libre con eles, librándonos de executar constantemente a función de 'poli malo', por así dicilo. Imos poder xogar con eles, participar en actividades con eles, algo que é moi beneficioso para o enriquecemento da súa saúde mental. E tamén da nosa». Recalca o terapeuta que, se botamos unha ollada ás nosas vidas o resto do ano, darémonos conta de que parece que sempre temos unha misión que cumprir. As vacacións son unha grande ocasión para, se non facelo desaparecer por completo, «polo menos deixar un pouco aparcado este rol de poli malo». Tampouco imos enganarnos. As responsabilidades non desaparecen dunha plumada durante xullo e agosto, pero é común que a súa esixencia baixe. «Temos que ser máis permisivos e máis comprensivos con eles».
Tregua horaria. O reloxo vólvese máis laxo en vacacións e deixa de colonizar por completo o noso ritmo de vida. A celeridade non aprema.
«Outro aspecto positivo do verán é que o reloxo se volve máis laxo», comeza a debullar o psicólogo. «É unha boa ocasión para darnos conta como durante o ano o estrés de horario invade o noso ritmo de vida. Agora, no verán, non o temos. É verdade que nós seguimos mantendo ese estrés, porque en moitas ocasións temos que seguir indo traballar, temos que executar, pero para os nenos non hai esa celeridade. Xa non se ven tan afectados por ese reloxo que parece que nos persegue todo o tempo e que nos lembra que son as oito e que hai que levantarse. Agora temos máis marxe de manobra», subliña.
É certo que tampouco será bo para ninguén que a ditadura do reloxo sexa substituída por un caos horario, pero aproveitémonos de que as manillas do reloxo deixan de correr tan rápido e que os nosos hábitos non necesitan ser tan mecánicos.
Remontada natural. O verán é unha ocasión ideal para entrar en contacto coa natureza e realizar actividades no exterior.
Non por obvio deixa de ser algo absolutamente resaltable: en xuño, xullo, agosto e setembro, brilla o sol e as temperaturas invitan a estar «ao fresco». A natureza móstranos todas as súas virtudes durante estes meses cunha explosión de cores. Ponte de prata para gozar dela. «É un momento inmellorable para gozar de actividades conxuntas, no que podemos ir comer fóra ou ir dar un paseo pola natureza», explica o psicoterapeuta. Ler un libro baixo unha árbore ou tomar un café nunha terraza agradable pode axudar a fabricar un espazo para nós mesmos que favoreza o autocuidado. Libre de borrascas e de ventos que fagan voar as páxinas. E se pasa polo seu lado algún abellón, benvido sexa.
O lecer conxunto e solitario. O estío permite pasar tempo en familia, un aspecto absolutamente clave, pero tamén para atopar espazos persoais que fomenten o autocuidado.
Para o profesional da saúde mental, un aspecto importante a destacar do verán é, precisamente, poder dedicar tempo, ademais da a nosa familia, a nós mesmos. «Como eu me vou a sentir, voullo transmitir tamén á miña familia», cre. Do mesmo xeito, Fariña tira de recordos propios para dar exemplos de como o tempo en familia pode reverter nun crecemento persoal para toda a vida: «Por exemplo, eu aproveitaba o verán para aprender a cociñar coa miña nai. Acabábase o verán e podía marcharme á universidade cun menú diferente para o curso seguinte»
Os contras do inverno para a nosa saúde mental
O verán non está exento de riscos para o noso benestar psíquico. Os seus efectos poida que non sexan tan obvios como os dunha queimadura solar, que nos doerá ás poucas horas; pero tamén son máis difíciles de identificar e os seus efectos máis duradeiros.
A ameaza tecnolóxica. O desembarco de horas libres de obrigacións pode converter o verán nunha ponte de prata para que as pantallas invadan o noso lecer. É recomendable certa planificación para non caer.
Límites e certa rutina. É verán, si, pero a falta duns mínimos estándares pode desbordarnos. Máis cando a tentación non é que viva arriba, é que está no noso peto ou acendéndose con notificacións cada poucos minutos amais da mesa. Un verán de dolce far niente é unha opción válida, sempre que sexa unha elección e non porque as pantallas ocupen sibilinamente un tempo que, cando chegue outubro, gustaríanos investir noutras cousas. «É importante procurar, na medida do posible, ter unhas normas en canto á tecnoloxía e ás pantallas. Pódesenos invadir ese espazo de lecer sen apenas darnos conta», sostén José Manuel Fariñas, que liga esta irrupción do dixital no noso lecer co seguinte contra evidente para o verán.
Avalancha de tempo libre. Establecer pequenas metas en forma de actividades fará que os días non se sucedan e plánteste en setembro sen saber como.
A xestión do tempo no verán é importante. O tempo medio que os traballadores españois dispoñen de vacacións no verán son doce días, é dicir, entre unha e dúas semanas ao ano. A ese período chegamos, claro, «rebentados» e a opción de instalarse no sofá ou a tumbona para ver a vida pasar é tentadora. Pero teñan algo presente: os días desfilan moi rápido, como reaccionarían se o última día das súas vacacións tópanse coa sensación de que o verán se lles ha escorrido entre as mans? «Non se trata de matar o tempo, senón de valoralo. De distribuílo de tal forma que exista certa rutina permítanos sentirnos útiles. Que saibamos manexar horas libres, que non nos exceda o tempo de lecer. Ás veces pasan os días e que despois do luns vén o martes, pero acabamos por non valorar nin o luns nin o martes». O psicólogo propón fixarse metas. «Pode ser pintar unha escaleira ou outros obxectivos facilmente materializables; non ten porque ser moi produtivo, pero si palpable». Tamén propón a elaboración dun diario —tanto para nenos como adultos— do que realizamos ao longo das vacacións que nos permita reflectir a nosa produtividade.
O FOMO. Son tempos de festivais e festas. Non é necesario estar en todas elas. Lembra que todo parece moito máis bonito en redes do que é.
Cantas veces lembrariamos desde La Voz da Saúde que unha cousa é o que se ve nas redes sociais e outra cousa é o que non se mostra? Non todo é bonito detrás de todo eses likes que che fan sentir que te estás perdendo cousas. Pero é que o verán nos pon máis a proba que nunca neste aspecto.
«Coa influencia actual das redes na nosa vida, parece que obrigatoriamente tes que pasar por todos os sitios desde onde a xente está a publicar cousas. Iso, á parte de ser inviable, non creo que sexa útil. Vemos as publicacións duns amigos nun festival de música e parece que é algo espectacular, pero non é máis que un festival. Si estará moi ben, pode ser moi gratificante, ou poida que non. Non é necesario atravesar por isto. Pódese estar perfectamente na casa facendo outras cousas que son igual de produtivas ou máis», opina o psicólogo.
A culpa bidireccional. Se non podes estar cos nenos, sentes mal; se estás, fártaste. Libérate desa culpa e transfórmaa en responsabilidade.
Fariñas basea parte da súa argumentación sobre tres eixos: rutina, límites e responsabilidade. E sobre esta trindade é común que apareza sobrevoando a culpa. Ben porque nos toca traballar e non temos tempo para estar cos nosos fillos no único momento do ano no que dispoñen de lecer; ben porque, precisamente, dispomos de demasiado tempo con eles. «Temos que seguir desempeñando a función que nos toca como proxenitores. Esa culpa ten que desaparecer e transformarse en responsabilidade. Loxicamente, teñen que entender, que como adultos, temos que traballar e seguir desempeñando as nosas responsabilidades. Iso tamén é necesario. Claro que todos somos egoístas por natureza, e como nenos nos gusta estar ao máximo tempo posible cos nosos pais. Pero podemos atopar espazos para desempeñar esa función, índonos a media tarde con eles ao parque ou dedicarlles a fin de semana. Que teñan máis espazos, máis zonas libres que poidan compartir connosco. Debemos eliminar esa culpa para non estar constantemente castigándonos polo feito de ter que traballar», gabia o experto.