Chile rexeita a reforma da Constitución proposta pola dereita e seguirá coa carta magna saída da ditadura de Pinochet
INTERNACIONAL
O país elixiu manter a Constitución vixente, herdada da ditadura militar e reformada en numerosas ocasións, ao rexeitar a proposta conservadora impulsada pola dereita e a ultradereita
18 dic 2023 . Actualizado á 08:55 h.Por segunda vez en pouco máis dun ano, os chilenos rexeitaron nas urnas unha proposta de nova Constitución e decidiron manter a carta magna herdada da ditadura de Augusto Pinochet (1973-1990) e aparcar o debate constitucional iniciado tras as masivas protestas de 2019.
Con máis do 99,65% dos votos escrutados, o 55,76% dos electores rexeitou un texto con selo conservador, elaborado por un órgano liderado pola ultradereita e a dereita tradicional, fronte ao 44,24% que optou por aprobalo.
A opción de rexeitar o texto, que endurecía o trato da migración irregular e abría a porta para revisar a lei do aborto, impúxose na maioría das dezaseis rexións do país, especialmente na capital, Valparaíso (centro) e as norteñas Atacama e Antofagasta, onde houbo case 20 puntos de diferenza.
Electorado moderado
O resultado, vaticinado por todas as enquisas, supón un pau para o ultradereitista Partido Republicano, que tivo un peso fundamental na redacción do novo texto e aspiraba a converterse na forza hexemónica da dereita.
«Unha gran maioría de chilenos rexeitou a proposta constitucional que nós impulsamos. Recoñecemos esa derrota con moita claridade. Fracasamos no esforzo por convencer os chilenos de que esta era unha mellor Constitución que a vixente», indicou o líder dos republicanos e excandidato presidencial, Jose Antonio Kast.
Mentres que a dereita tradicional e a ultradereita defendían que a proposta se facía cargo do problema da inseguridade e puña fin á incerteza institucional que xerou o estalido social hai catro anos, a esquerda aseguraba que o texto era «dogmático» e profundaba no modelo neoliberal implantado durante o réxime militar.
Este segundo intento en apenas quince meses por ter unha nova carta magna arrincou en setembro de 2022, cando unha contundente maioría rexeitou noutro plebiscito un proxecto escrito por unha convención de maioría esquerdista que propuña un profundo cambio no modelo de país.
«Este resultado é un sinal de que a primeira Convención (Constitucional) estaba claramente máis á esquerda que o electorado e a segundo (o Consello Constitucional) máis á dereita. O electorado é máis moderado e dixo que quere diálogo e mínimos comúns, no canto de propostas maximalistas», declarou a Efe Claudia Heiss, xefa da Carreira de Ciencia Política da Universidade de Chile.
Lonxe da efervescencia do ano pasado, este segundo proceso estivo marcado pola apatía e a fatiga electoral, pois é a quinta votación constitucional desde 2020.
«O resultado tamén se pode interpretar finalmente como un rexeitamento a toda a clase política no seu conxunto, o que podería levarnos ao xurdimento de figuras populistas moito máis radicais do que vimos ata o momento», indicou a Efe Arxoo Espinoza, da Universidade Diego Portales.
Triunfo agridoce para Boric
As dereitas trataron de converter a votación deste domingo nun plebiscito sobre a xestión do Gobierno que, a diferenza do proceso anterior, non fixo campaña a favor de ningunha opción e tratou de manterse neutral.
Os partidos de esquerda que integran a coalición oficialista si fixeron campaña en contra da proposta e saíron a celebrar os resultados, pero trátase dun triunfo agridoce, porque levan tres décadas cuestionando e reformando a Constitución promulgada en 1981 polo réxime militar, que non conseguiron substituír por unha nova carta magna.
Tanto a esquerda como a dereita rexeitaron impulsar un terceiro proceso constituínte, así como calquera cambio de calado á Constitución actual, reformada decenas de veces en democracia. Unha eventual nova reforma requiriría a aprobación de, polo menos, catro sétimas partes do Parlamento.
«Prefiro algo malo que algo pésimo», resumiu a expresidenta socialista Michelle Bachelet (2006-2010 e 2014-2018) tras depositar o seu voto este domingo.
O resultado «dálle algo de aire ao presidente Boric», pero non debe entenderse como unha lombeirada á súa xestión, senón que é un «voto de hastío», sinalou a Efe Rodrigo Pérez de Arce, do Instituto de Estudos Sociais (IES).
Aínda que as últimas enquisas publicadas hai máis de dúas semanas pola veda electoral anticipaban o rexeitamento ao texto, había dúbidas sobre o impacto que podería ter un caso de corrupción que nos últimos días tomou impulso coa detención de dúas persoas vinculadas a un dos partidos da coalición oficialista e que puxo na corda frouxa ao ministro de Vivenda, Carlos Montes.
Nun discurso institucional en cadea nacional por radio e televisión, o mandatario recoñeceu «a política quedou en débeda co vila de Chile» porque foi incapaz de redactar unha proposta constitucional de consenso e dixo que a cidadanía pide «maior capacidade de diálogo, consenso, abandonar as trincheiras».
«O resultado deste plebiscito, máis que unha celebración, é un forte chamado de atención. Se quen obtén a maioría circunstancial intenta negar a existencia do outro, xamais avanzaremos en materias que non poden seguir agardando», advertiu o xefe do Estado chileno.
E agora que?
Chile inicia agora un proceso de dous anos nos cales estará pendente da continxencia política e dunha longa campaña electoral con vistas ás próximas presidenciais, a finais de 2025.
Cun 44,24% de votos a favor do novo texto e 55,7% en contra, co 99,3% escrutado, a cidadanía descartou o novo proxecto, nunha xornada marcada polo desinterese e a chea electoral que levou a máis de 350.000 persoas a presentar escusas para non asistir ás urnas.
«O proceso constitucional actual iniciouse con moita desconfianza por parte da cidadanía, porque o tema constitucional foi perdendo forza», explicou a Efe o académico da Universidade Diego Portales, Rodrigo Espinoza. O texto non logrou un consenso político no Consello Constitucional que o redactou, composto por 50 conselleiros elixidos o pasado maio, onde a dereita e a ultradereita contaron con maioría, con 11 e 22 escanos, respectivamente.
«Construíron un texto de carácter máis ben de identidade, unha sorte de programa de Gobierno pensando máis ben en construír unha identidade de partido en lugar de chegar a unha proposta de consenso. Ese distanciamento e falta de acordos foron percibidos pola cidadanía», agregou Espinoza.
O progresismo chileno viuse atrapado nun gran paradoxo: ter que defender a carta fundamental vixente, que repudiou durante décadas pola súa orixe ditatorial, ou aprobar a emanada do Consello Constitucional, de maioría ultraconservadora.
«Polo menos a proposta anterior e a actual, ambas as de carácter de identidades, foron rexeitadas. O que agardaría idealmente sería o retorno da política ao centro, pero hai que ver o momento», salientou o académico.
Sen marxe para un novo intento, porque Gabriel Boric xa rexeitou un novo proceso durante o seu mandato presidencial, sectores de esquerda e centro-esquerda agardan traspasar os avances en materia constitucional ao Congreso, que hai un ano reduciu o quórum para modificar a carta magna.
«No inmediato, isto pecha o proceso, aínda que non sabemos moito que vai pasar no futuro, tanto na conxuntura que pode esixir un cambio constitucional amplo como no propósito das esquerdas, que nunca renunciaron a ter unha nova Constitución», dixo a Efe o investigador do Instituto de Estudos da Sociedade (IES), Rodrigo Pérez de Arce.
Aínda que desde case todo o espectro político, incluíndo ao Gobierno, insistiuse en que calquera resultado implicaba un termo da discusión constitucional polo menos durante este mandato, o rexeitamento á proposta, din os especialistas, «non ratifica a Constitución vixente».
A politóloga da Universidade de Concepción, Jeanne Simón, apuntou que «a xente votou en contra da proposta que se plebiscitaba, pero non necesariamente a favor da actual Constitución. Esa interpretación sería unha equivocación».
Con estas novas condicións, agregou Simón, acentúase un discurso que buscar «avanzar cara a unha política máis construtiva, que supere a lóxica de suma cero onde eu gañe e ti perdas, impulsando reformas nunha nova versión».
A pesar de que non ten a forza no Congreso para concretar en primeira instancia as súas reformas estruturais, o Goberno si acada un «novo aire», segundo Pérez de Arce, aínda que «o triunfo de »En Contra« non pode ser atribuído ao seu éxito electoral».
«A verdade é que non se vía que unha proposta nova de Constitución fose a chave mestra para os temas que agora están en primeira liña da axenda como todo o que é seguridade, economía, narcotráfico, crime organizado, saúde, educación, pensións», apuntou pola súa banda Espinoza.
«Así que a verdade é que ese é unha chamada de atención tamén da cidadanía cara á clase política para pór o foco xa nas discusións máis continxentes», subliñou.