A última proposta de cambiar o himno foi hai 25 anos
23 ene 2023 . Actualizado á 05:00 h.A Portuguesa estaba alí sentada, bastante tranquila, escrita, pero en silencio. Como alguén a quen non lle queda moito máis que ver a tele, facer un par de chamadas para felicitar o Nadal ou comerse un iogur caducado. Tarareándose a si mesma, máis como mantra que como reivindicación, supuña que os tempos cambian, pero non sabía moi ben cara a onde. De cando en vez, chamábanlle á porta para ofrecerlle unhas muletas. Pero, asumémolo, á súa idade unha xa convive cos seus erros, déixase ir. E os veciños, o fillo que vive en Tokio e o gato tamén a deixan estar. Dinlle que si como ás tolas. E ela tamén lles di que empezou a súa dieta, pero para que quitarse o sal a estas alturas.
De súpeto, A Portuguesa, en cursiva e con maiúscula, volve ter unha atención que non agardaba. Nunha desas ultrasesiones de tele, atopouse cun cantante, Dino D'Santiago, que dicía que «é momento de ter un himno menos bélico, que incentive menos ás guerras», que sexa «máis inclusivo» e que toca propor unha «emancipación máis espiritual». As palabras sacárona do duermevela. Isto é moito peor que deixar o sal.
Pero se moitos xa nin me lembraban, foi o primeiro que pensou. «É produto dun tempo», berraron os seus herdeiros. Si, o seu tempo era 1890, cando foi entoada como unha marcha de reacción ao ultimato británico. Londres opúñase ás pretensións lusas en África e acabou provocando un movemento social e político de exaltación patriótica e contestación ao rei Carlos I, ao que acusaban de ceder ás intimidacións británicas. Así que o que loitaba contra as ambicións británicas era tamén unha forma de ambición portuguesa.
Os seus fillos, como eses que veñen reclamar un tesouro descoñecido, din que A Portuguesa debe ser entendida como memoria, como unha especie de pedra fundacional. De feito, nestes 133 anos, vai polo seu terceiro réxime, cada cal máis distinto, e soubo adaptarse. Agora sobre todo moléstana cando xoga Ronaldo. É dicir, a pesar do seu significado denotativo, as connotacións cambian e poucos asóciana xa a aquel ambiente bélico, colonial. Os himnos se readaptan e cobran novas interpretacións, din quen a quere tal e como está. Pero se é tan representativo, tamén ten unha responsabilidade que debe asumir, unha influencia innegable no imaxinario portugués, respóndenlles.
De feito, nestes 133 anos, elites culturais de distintos países aprenderon a facer o exercicio de deconstruir o poder e o imperialismo latentes en distintas formas de expresión cultural. Cando preguntan demasiado, outros os desprezan chamándolles woke, canceladores ou revisionistas, pero iso non anula a necesidade de discutir, de realizar un autoexamen imprescindible para vivir nun mundo onde non saber onde acaban as túas fronteiras ten condicións tráxicas. Que llo digan a Rusia, que cambiou o seu himno polo soviético. Ou a Inglaterra, que cambia o seu himno segundo o xénero do seu monarca. Ou a Australia e Canadá, que o fan para ser máis integradores coas súas pluralidades. Aos surafricanos, que non lles convencía seguir co himno do apartheid…
A identidade nacional é unha construción, non é innata. Un estado, en beneficio propio, tende a explotala e reforzala con símbolos para apropiarse da nación. Como outros elementos, os himnos representan valores dun sistema nun momento determinado, que é proxectado para (case) sempre. Pero tanto a identidade como os símbolos son dúctiles.
A Portuguesa apaga a tele e recapacita. Pensa que para cambiala a ela deben cambiar a Constitución, un proceso xa empezou hai uns meses na Asemblea da República, abordando cuestións quizá non tan espirituais, pero igual de delicadas. Será a oitava reforma do texto. O país sabe facelo.
Así que non lle queda outra. A Portuguesa levántase e asómase á fiestra para ver que pasa e acordándose de que o difícil non é facer a revolución, senón decidir que vén despois. Bota unha sonrisita. Agora volve cobrar sentido a súa estrofa máis criticada: «Ás armas!». Ou aos caraveis?
?