«Se nós fallamos, estes mozos quedan na rúa», di unha docente
25 feb 2024 . Actualizado ás 05:00 h.A FP básica cumpriu dez anos e vaise consolidando como unha etapa moi importante de a educación galega: recupera ao 60-70 % dos alumnos que non encaixan (ou aos que non se lles permite encaixar) na ESO. Pero os docentes que traballan con este estudiantado lamentan non ter mellores cocientes de titulación, e creen saber a causa: faltan recursos para o reto ineludible que afrontan. «Temos que facer máis porque se fallamos, sen secundaria e sen saber facer nada, estes mozos quedan na rúa. Non podemos permitilo como sociedade, e ademais sáenos moito máis caro», di Nuria Tarrío, vicedirectora do CIFP Someso (A Coruña) e experta en convivencia.
Os docentes da básica, tanto de materias académicas —teñen que cursar en dous anos un mínimo da formación da ESO— como de talleres, creen que xa se pasou a primeira etapa desta FP, a da consolidación: ninguén dubida da validez dunha etapa nada coa Lomce —para moitos, o mellor desa lei— e que a Lomloe impulsou ao concederlle automaticamente a titulación de ESO. Tamén ha ir perdendo nestes anos o rexeitamento que xeraba inicialmente: «Noto que o profesorado intenta mellorar. Apuntámonos a todos os cursos», di Marcel Shall, profesor de hostalería no CIFP Carlos Oroza (Pontevedra). Mesmo hai un cambio na percepción do alumnado: «Nós non os temos á parte. Os alumnos ven que nos importan. Este ano encargáronse da decoración de Nadal do instituto, démoslles importancia», engade Luis Beceiro, profesor da familia de Madeira no CIFP Ferrolterra.
«Son clases de 18 alumnos que todos teñen algo detrás»
Así que unha vez consolidada, sabendo profesorado, centros e consellería o moito que pode achegar, chega o momento de impulsar os aspectos que mellor funcionan. Os profesores destacan sobre todo dous: máis recursos humanos e mellor formación.
Apoio fundamental
«Non temos marxe para pór dous profesores na aula, que é o que necesitamos —asegura Tarrío— e que resulta esencial» para que cando se explica algo ningún alumno quede atrás. «Son clases de 18 alumnos que todos teñen algo detrás. Nunha aula ordinaria hai dúas así, nas nosas, ningún que non teña algún problema».
Marta Dacal, xefa de estudos do IES Muralla Romana, de Lugo, é da mesma opinión: «No instituto temos a cota de profesores que temos e é moi complicado poder destinar dous a estas clases. Facemos apaños, pero non chegan», recoñece. Ela di que nota moito o segundo profesor: «Nas materias comúns, como linguas ou Matemáticas é fundamental para apoiar aos alumnos que necesitan máis axuda, e nos talleres, funciona moi ben».
Non só importa o número. Nuria Tarrío avoga por considerar a FP básica algo similar aos centros de difícil desempeño: «A estes centros non só che presentas voluntario, senón que tes que xerar un proxecto para optar ao posto. Algo así sería necesario para a FP básica».
«Cun ano non che chega, necesitas estar un curso e ao seguinte mellorar»
Porque é unha etapa tan apaixonante como difícil. Cada alumno carga con dúas mochilas «a da escola e a de casa», di Beceiro, porque tanto poden ter dificultades de aprendizaxe como problemas de conduta —«algún vén con 20 partes de mala conduta por avaliación, e está acostumado a que o aparten, e nós non podemos facelo», recalca o profesor do Ferrolterra— ou simplemente chegar doutro país. «Aos nenos que veñen do exterior cústalles adaptarse, mesmo aínda que teñan o mesmo idioma», recoñece Tarrío, quen apunta que a adolescencia non o pon doado.
«Fan brillar ao alumno»
Todo isto fai que dar clase sexa complexo. «Valoro moitísimo aos profesores que elixen isto», di a vicedirectora do Someso, porque son capaces de «facer brillar aos alumnos».
Á vez, iso ten un custo: «De cinco profesores do ano pasado, só dous repiten», recoñece Marcel Shall. E Luis Beceiro cre que para ser un bo docente desta etapa hai que estar varios anos: «Cun ano non che chega, necesitas estar un curso e ao seguinte mellorar».
O obxectivo: cohesionar a clase e motivar ao estudante
A formación é a outra gran aposta dos docentes da etapa. Marta Dacal é un claro exemplo diso: «Animeime a formar parte do equipo directivo do IES para impulsar as accións en FP básica», recoñece. Asume que nin a dirección dun centro nin a consellería poden (nin deben) obrigar aos profesores a facer formación, —«hai xente aquí que nos dá formación, eu non podo obrigarlles a que faga ningún curso», comparte con ela Nuria Tarrío, quen sinala, igual que os outros docentes, o traballo feito polos profesores e directivos do IES Montecelo—, pero aínda así 14 profesores de FP do Muralla Romana están a ir a clases de forma sistemática. Esta semana tiveron un taller que se titulaba Reprogramando a básica, porque asumen que non poden entrar na aula como quen vai a segundo de bacharelato. De feito, descubriron que as primeiras clases deben centrarse en facer unha piña do alumnado: «Son alumnos acostumados ao fracaso, a non ser queridos en ningún sitio. Ti non che expós coller a estudantes que sacan 10 e dicirlles ‘‘bo, agora este ano ides suspender todo'', para eles sería impensable, xeraríalles enorme angustia e terían que ir ao psicólogo, verdade? Pois aquí é así, pero ao revés». Por iso no Muralla están a ver como conseguir que un coach vaia o curso que vén dar varias sesións aos alumnos.
O que pasan os profesores resúmeo Dacal: «Gústanme os retos. É apaixonante? Si, pero ás veces doe».
As catro cosas que funcionan segundo os docentes
A experiencia destes anos xerou moita información positiva sobre o que funciona nunha aula de FP básica. Este é un resumo das propostas máis repetidas, ademais dos dous profesores por aula e unha maior formación dos docentes en metodoloxías activas de aprendizaxe:
Cohesión de grupo
É case o máis importante para os docentes. Destácao Marta Dacal: «Veñen de diferentes centros e son alumnos desmotivados, moitos con problemas sociais, absentistas, con carencias académicas graves. Hai pouca cohesión».
Marcel Shall dá un paso máis nos exercicios de cohesión de grupo: «Todas as semanas —explica— facemos unha especie de traballo en grupo. Propóñolles preguntas como ‘‘ti que animal che gustaría ser e por que?'' e falan nun espazo seguro, onde non pode haber críticas. Isto permítelles reflexionar, coñecerse mellor. É moi interesante».
Traballo por proxectos
Marta Diz é profesora de informática no IES Maximino Romero de Lema (Zas) e aínda que agora non dá clase na básica, de cando en vez organiza talleres con eles porque «o vínculo que se xera é moi bonito». No seu caso, ela sempre apostou polos proxectos, e o centro participou nos concurso de miniempresas que propuña Educación ou na Maker Faire. Lembra cando os estudantes gañaron un premio pola programación de etiquetas NFC para conseguir que as súas avoas puidesen facer videollamadas con eles sen ter que tocar o móbil, só achegándoo a un lugar.
Ela bota en falta agora máis concurso deste tipo. Os seus compañeiros están de acordo, como Marcel Shall: «En servizos de restauración elaboramos no recreo produtos e a eles lles impacta que os profesores, por exemplo, lles felicite por un sándwich». «A primeira vez que fan algo con volume e que ten utilidade —explica Luis Beceiro— sorpréndelles moito. Normalmente en Madeira mandámoslles facer unha táboa de cortar para casa, que teña algunha dificultade. E cando chegan a casa e os seus pais pregúntanlles ‘‘isto fixéchelo ti?'', a eles motívalles moitísimo».
Visibilizarlos
No CIFP Oroza teñen unha etiqueta en redes sociais, #AFPbasicafunciona, que lles encanta: «Gúsalles moito ver nas redes o seu traballo cando está ben feito, esfórzanse máis e dinme ‘‘nesta preparación tiven 400 visualizacións e un megusta de León''».
Colaborar entre os profesores
É un dos aspectos máis interesantes das propostas. En Someso, Tarrío conta como se organizaron: «Os profesores estamos moi unidos. Temos 11 grupos de básica, seis de primeiro, e tres deles reúnense semanalmente co xefe de estudos e o de orientación, e os outros tres comigo e a coordinadora de convivencia». Ademais, teñen coordinación diaria entre titores e o equipo de orientación. A idea é estar atentos aos conflitos, que inevitablemente os hai ao tratarse de alumnos adolescentes, e máis cando cargan con outro tipo de problemas.