Os usuarios do tren afrontan o último abono gratuíto: Que pasará en xaneiro?
GALICIA
Unha prórroga dos Orzamentos non garantiría a continuidade da medida e as plataformas de viaxeiros reclaman abonos con descontos máis vantaxosos
25 ago 2023 . Actualizado ás 05:00 h.Desde principios de agosto, os usuarios do ferrocarril de media distancia en Galicia comezaron a adquirir o último abono cuadrimestral para poder viaxar gratis en tren, válido desde o próximo 1 de setembro ata o 31 de decembro. O fin destes títulos multiviaje —e doutras axudas para o transporte público— alimenta as dúbidas dos viaxeiros recorrentes sobre o que sucederá a partir do 1 de xaneiro do 2024, nun contexto, ademais, de incerteza política.
Aos máis de 600 millóns que custa a medida dos abonos gratuítos e outros descontos ferroviarios hai que engadir 240 millóns para financiar o 30 % do desconto nos autobuses de competencia autonómica no que as comunidades financian o 20 % restante —no caso de Galicia tamén ata fin de ano—, e outros 140 millóns para descontos nos sistemas de transporte municipais. A isto súmase a bonificación do 100 % para usuarios recorrentes nas concesións de autobuses de competencia estatal, pendente de liquidación para coñecer o seu custo.
Todas estas medidas e outras moitas en ámbitos como o enerxético ou o industrial estaban contidas nun real decreto publicado no BOE o pasado 28 de decembro, nun contexto de alza dos combustibles e da electricidade en plena guerra de Ucraína. É probable que o conflito continúe en xaneiro do 2024, pero é difícil que as condicións que motivaron ese real decreto replíquense para xustificar unha reedición da medida que supón un alto custo para as arcas públicas e que non discrimina niveis de renda, unha cuestión que foi criticada —con máis ou menos convencemento— por partidos da oposición como o PP. O propio Feijoo dixo en clave irónica durante a campaña electoral que lle parecía «un escándalo» que o Goberno lle pagase o tren ao presidente de Mercadona, Juan Roig.
Pero tampouco parece posible volver de súpeto á situación anterior —é dicir, ás tarifas establecidas—, despois de ter logrado recrutar a novos usuarios para o ferrocarril, que probablemente optaron, en moitos casos, por deixar os seus vehículos privados en casa. O uso do ferrocarril aumentou en cifras impensables cos prezos ou os abonos correntes. Preto de 65.000 galegos fixéronse nas sucesivas quendas cos títulos multiviaje, a pesar dos problemas coas reservas de asento e a evidente conxestión das frecuencias en horas punta.
Ocupación alta
Comparando cos datos do 2019, o último ano antes das restricións de mobilidade da pandemia, o uso do ferrocarril de media distancia —o maioritario en Galicia, ao existir un único polo de proximidade en Ferrolterra— creceu un 50 %, aínda que nalgúns casos se chegou ao 75 %. Un éxito se se ten en conta que en proximidades non se chegou aos niveis prepandemia e que nos autobuses estatais os viaxeiros foron un 15 % menos que no 2019 a pesar dos billetes gratuítos.
O final da gratuidade coincide ademais cun momento de transición que pode traer un novo Goberno —do mesmo signo ou diferente ao actual— ou unhas novas eleccións xerais, o que suporía prolongar aínda máis a interinidade gobernamental. É moi difícil que un Executivo en funcións poida decidir se prolonga a vixencia dos abonos ou se modifica as condicións habituais do uso do ferrocarril, pois son medidas con alta repercusión orzamentaria que non están entre as competencias dun Goberno en funcións. Pero neste punto tamén hai interpretacións, pois un Executivo en funcións pode tomar decisións para manter o normal funcionamento da administración a condición de que non comprometan ao novo Goberno.
Estas iniciativas para favorecer o transporte público cos prezos dos combustibles disparados estaban contidas na Lei de Orzamentos. Todo indica que os prazos que marcou a presidenta do Congreso obrigarán a unha prórroga das contas do Estado, pero iso non quere dicir que a partida para sufragar os abonos prolónguese de forma automática, pois está regulada por un real decreto que marca as condicións e o prazo da medida, e claramente o final está fixado para o próximo 31 de decembro. Aínda que pode haber diversas interpretacións xurídicas, fontes consultadas coñecedoras das condicións legais destes abonos aseguran que se hai unha prórroga orzamentaria automática «non incluiría a prórroga dun gasto ou axuda con data fixada de finalización, a non ser que se establecese mediante outra disposición lexislativa». Ademais, unha lei aprobada no 2003 especifica que a eventual prórroga «non afectará os créditos para gastos correspondentes a programas ou actuacións que rematen no exercicio cuxos orzamentos se prorrogan ou para obrigacións que se extingan no mesmo».
Ante o previsible fin da gratuidade, colectivos como a Plataforma de Usuarios de Media Distancia ou Salvar ou Tren reclaman que se instaure un novo concepto de abono que, aínda que non sexa gratuíto, teña unhas tarifas alcanzables, propios dun servizo público, para protexer aos usuarios recorrentes. «Queremos para a media distancia o mesmo porcentaxe de subvención pública que teñen as proximidades», asegura Iria Méndez, unha portavoz da plataforma.