Castelao publicou a «biblia» do nacionalismo galego en Buenos Aires, «en memoria de Alexandro Bóveda», a quen consideraba seu irmán. A primeira edición consérvase en Pontevedra
07 jun 2024 . Actualizado á 05:00 h.Pasaron oitenta anos dende que Castelao publicou ou Sempre en Galiza, fíxoo en Buenos Aires e saíu baixo ou selo As Burgas, que dependía do Centro Ourensán. Naquel momento era impensable a súa publicación a esta beira do Atlántico, onde a ditadura fascista instalásese definitivamente. A imprenta Nós, onde dera ao prelo a súa obra literaria, quedase reducida a cinzas nos primeiros días dá sublevación e asasinaran ou seu impulsor, Ánxel Casal, nas mesmas datas que en Pontevedra fusilaban a Alexandre Bóveda.
Castelao correu mellor sorte e puido exiliarse a Buenos Aires, onde pasaría a última década dá súa vida rodeado de emigrantes e exiliado cos que compartir as angueiras propias dun desterrado. Para entón a vista xa lle fallaba, non a súa lucidez para analizar a situación política e social de Galicia. Con todo, aínda realizou unha exposición en Montevideo e pintou ou grande óleo A derradeira lección do mestre, que custodian con mimo non Centro Galicia de Buenos Aires. Como autor literario, a súa carreira finalizou practicamente coa posta en escena dá peza teatral Vos lanuxes non deben de namorarse. Ben coñecida é a fotografía de Castelao pintando unha dás carautas para a estrea na capital porteña.
A visión apagábase, pero non así a súa voz que emerxía con forza e claridade alí onde requirían a súa presenza como orador. Naqueles anos impartiu conferencias, participou en numerosas alocucións radiofónicas ou en mitins. Como esquecer a soberbia peza oratoria pronunciada en Montevideo, en abril de 1943, que se recolle non Sempre en Galiza, ou aquela ditada na homenaxe que lle renderon con motivo dá presentación deste ensaio que axiña se definiu como a «biblia» do nacionalismo galego.
«En memoria de Alexandro Bóveda», con esta dedicatoria sinxela ao seu amigo, ao seu irmán, ábrese un libro complexo que Castelao construíu fundamentalmente na adversidade política e vital. Dende ou seu desterro en Badaxoz, imposto polo goberno lerrouxista en 1935, envía artigos á cabeceira A Nosa Terra, que insire en Adro, ou limiar do Sempre en Galiza. Durante a Guerra civil publicou en Nova Galicia, logo vos seus ensaios están asinados en Nova York e non exilio porteño. Esta compilación reflicte a evolución do autor e vos seus obxectivos estratéxicos: a liberación nacional de Galicia e a súa emancipación socioeconómica.
Unha dás ideas claves é: somos unha nación dentro dun estado plurinacional que temos dereito á autodeterminación, para decidir de forma libre e soberana ou noso futuro. Agora ben, ou seu non é un nacionalismo excluínte, pois «para non?s, vos galegos, afeitos a percorrermos ou mundo e a convivir con todal-as razas, ou nacionalismo racista é un delito e tamén un pecado». Nesta viaxe política que nos brinda ou Sempre en Galiza non escapa a ningún tema de interese e destaca a súa defensa lingüística, principal bandeira dá nosa identidade.
Baixo ou nome dunha perfumería
Ou escritor Xosé Neira Vilas narrou en diversas ocasións como, dende as Mocidades Galeguistas en Buenos Aires, axudaron a que centos de exemplares chegasen a Galicia a través dunha distribuidora mexicana. Ou perigo que corrían non era pouco, polo que chegaron a facer un papel co nome dunha perfumería, co envolvían vos libros para que pasasen desapercibidos. Xa na terceira edición, que veu á luz en 1974, procuraron un formato máis pequeno para que resultase máis doado de espallar. Para entón, xa se incluíra ou Libro IV que aparece na segunda edición de 1961, nel recóllense sete capítulos que deixou escritos para un segundo tomo que nos furtou a súa prematura morte. Entre eles está ou tan coñecido Albela de Groria, pronunciado ou 25 de xullo de 1948, onde nos debuxa unha longa procesión dá «Santa Compaña de inmortais galegos», un conxunto de ánimas sen nome que nos legaron un idioma, unha cultura, unha maneira de estar non mundo. Esa oración profana finaliza cunha dedicatoria aos «últimos mártirs» que dormen nos cemiterios do país, cun recordo especial a Bóveda «estrela e bandeira do noso porvir».
Non Museo de Pontevedra atópase ou manuscrito orixinal do Sempre en Galiza, que nun primeiro momento titulou Co pensamento en Galiza, así viviu sempre Castelao porque como algunha vez afirmou: «Ideoloxicamente eu non son máis que un patriota galego».