Marilar Aleixandre, académica: «Luísa Villalta era unha muller moi rabuda, non creo nas biografías pasteurizadas»

A escritora e académica da Real Academia Galega (RAG) Marilar Aleixandre, premio nacional de Narrativa 2022, foi unha das asinantes da candidatura de Luísa Villalta encabezada por Ana Romaní e da que formaron parte persoas como Margarita Ledo. Aínda que o nome da poeta da Cidade Alta xa se considerou noutra ocasión, este 2024, no vinte aniversario da súa precipitada perda, tocaba deternos na sensibilidade dunha autora complexa e comprometida. A sexta muller recoñecida no Día das Letras Galegas. A institución académica quere demostrar que non renuncia a vibrar coas pulsións do presente.

—Como é a poesía de Luísa?

—A de Luísa é unha poesía singular, moi diferente do que se fai nese momento e que ten un carácter de poesía de pensamento. Cóntao Ana Romaní no texto E formo parte. Tamén Eva Veiga e Pilar Pallarés na escolma Así vou eu, formando parte, en Chan da Pólvora. Hai poesía de experiencias directas, persoais ou colectivas e hai poesía de carácter racional e abstracción, así a describe Pilar Pallarés. Penso nunha cousa que dixo a propia Luísa: «Mentres poida pensar e amar o que penso, persistirá a paixón creadora». E nesta outra, na que condensa a súa idea de para que serve escribir, «para que serven os libros, para levar as contas pendentes».

—Non podemos esquecernos da música. Como as composicións clásicas, a súa era unha poesía para entendidos?

—Luísa dedicouse profesionalmente ao violín. Iso reflíctese na súa escrita. Un dos seus libros de poemas chámase Música reservada, termo tomado da música e que fai alusión a pezas independentes do gusto do público e da moda. Cando toma esa metáfora, estanos a dicir: «Escribo para min, do que me interesa, non me preocupa tanto como vai chegar isto».

—Por que se lle debía o recoñecemento?

—O que se valorou foi o carácter tan múltiple da súa obra. É unha persoa que concentrou a súa produción en 20 anos, até os 46, que morre. Nese tempo escribe poesía, que é polo que é máis coñecida, pero tamén teatro, narrativa, columnas de opinión e publica en libros colectivos. Había textos inéditos que agora se editan. Por exemplo, Luísa escribía cada día un texto no almanaque de Assírio & Alvim. Un pequeno poema diario detido no momento da morte. Hai algúns que son preciosos. «Cada inverno trae dentro o inverno anterior», anota un día. O último apuntamento, en febreiro, comeza «O exterior/ baila nas sombras». Tes que ter disciplina para facer isto cada día, establecendo un triplo diálogo coa imaxe que propón o almanaque e co poema que trae con el.

—Estivo con ela días antes da súa morte, nun recital. Que lembra?

—Foi en Santiago, no Hotel Araguaney, nunhas xornadas que estarían hoxe de actualidade, eran de solidariedade con Palestina. Coincidín con Luísa noutras xuntanzas, recitais e congresos sobre a lingua. Lembro conversas moi singulares. Dicíame que era moi importante a ambigüidade, tamén na narrativa, mesmo na narrativa infantil e xuvenil. Cando falas con frecuencia con outros escritores, adoitas conversar sobre autores, gustos, libros. Luísa tiña esa capacidade de abstracción.

—Foi unha candidatura debatida?

—Todos os anos hai varias candidaturas, todas poden ser merecentes. Acontece que candidaturas que un ano non son elixidas, saen adiante outro. Pasou con Luísa, que xa fora presentada canda Francisco Fernández del Riego.

—Era hora de que a Academia fose máis aló dos autores decimonónicos? Buscaron repetir o éxito de Xela Arias?

—Eu creo que hai que combinar. O ano pasado foi o de Francisco Fernández del Riego, un autor do século XX. Penso que é importante chegar á xente nova, á sociedade, que se vexa que a RAG se preocupa por conectar. Casos como o de Xela, ou antes os de María Victoria Moreno, Carlos Casares ou Manuel María tiveron moito éxito. A academia ten como función preservar a lingua, a cultura, aos que escribiron no século XIX ou comezos do XX, pero tamén a cultura e a lingua de hoxe. Ás veces a xente ten a idea de que a academia está aí prestando a atención a arquivos poeirentos, e na vida, e na cultura, pasan cousas moi interesantes.

—Xa que falamos de Xela, que teñen en común estas dúas creadoras?

—Que son dúas poetas case contemporáneas (Luísa é do 57, Xela do 63) que morreron moi novas, pero a súa poesía é totalmente distinta. A poesía de Luísa é moi abstracta, de corte existencial. Pero... si! hai outra cousa na que se parecen. Están fora das correntes do momento no que escriben. A proba e que as antoloxías dos 80 e 90 non as teñen en conta. Fan unha poesía moi propia, cunha voz singular.

—Este é o ano para redescubrir á autora?

—As Letras Galegas teñen que ser un momento para ler, neste caso, a Luísa. Lela na súa voz, nestas antoloxías e edicións facsímiles que se están editando. Sobre as que van destinadas á xente nova, quero dicir que aos rapaces non hai que darlles as cousas debulladas, son intelixentes. A obra de Luísa caracterízase pola vontade teórica. É unha muller moi militante, unha activista da lingua, do país, pertence ao BNG, á Mesa pola Normalización, á Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega. Iso tamén é algo a destacar. Era unha muller moi rabuda, non me gustan as biografías pasteurizadas, pasadas polo pasapurés. Os peixes teñen espiñas, as poetas tamén. Hai que comermos con elas.

—Yolanda Castaño, Olga Novo, Pilar Pallarés e, na modalidade novel, Gonzalo Hermo, Alba Cid e Ismael Ramos. Desde Manuel Álvarez Torneiro, van un bo feixe de premios nacionais de poesía a obras en galego estes anos. Se vivise hoxe, «Papagaio», de Villalta, podería ser unha delas?

—Pola calidade literaria, si, Luísa podería ter sido unha desas persoas. Agora hai máis sensibilidade, e é porque as obras en galego chegan ao xurado. Eu creo que hai que dicilo, se hai premios nacionais é porque alguén leva ese libro ao xurado, e ese alguén son persoas da RAG. Logo, depende do ano, das obras que cheguen e da súa calidade literaria. A de Luísa era unha poesía moi persoal e fóra de modas, pero claro que podería resoar no xurado. En Galicia edítanse uns 70 libros de poemas ao ano, aquí faise unha poesía magnífica.

---

---

---