«Prefiro morrerme eu a que se morra o gato», asegura o escritor e académico, que fala sobre o seu compañeiro de piso na pandemia, da amizade, o amor, a literatura e a vida
20 novs 2020 . Actualizado ás 09:12 h.Don Álvaro Pombo (Santander, 1939) é «moi bo por teléfono». Dio el mesmo, que vive e escribe desde hai anos practicamente confinado co seu gato negro, o orixinal que inspira o personaxe de Rudyard-Barraquito na súa última novela, O destino dun gato común. «Eu é que fun telefonista durante anos, telefonista do Banco Urquijo de Londres. Cando rematei a carreira de Filoloxía funme a Londres e fixen catro anos en Birkbeck. Despois de conseguir o título de Bachelor of Arts in Philosophy, estiven a traballar nunhas cousas e outras, e tíñame que colocar. Seguín en Londres por un tempo máis... Isto hai moitos anos, en 1970, paréceme», empeza a tirar do fío do ovillo da súa vida o escritor e académico da RAE. «E así me xurdiu o de telefonista. Por iso son moi bo por teléfono».
-É unha cualidade nestes tempos.
-Si. Agora todo o mundo vive por teléfono. Pero hai xente que queda cortada por teléfono. A min non me pasa...
-Tampouco lle pasa escribindo. A súa literatura ten parte para todo: a nostalxia militar, a nova maternidade, as sombras familiares, a erosión do matrimonio...
-Á miña idade, non me corto eu facilmente.
-Fainos gozar dun modo felino con «O destino dun gato común».
-¡Iso está ben! Ás veces empezas a ler á forza e logo encántache. Outras veces, ¡empezas á forza, segues á forza e rematas á forza! Jajajaja.
-De neno empezou a ler a forza?
-Non. De neno, Alcázar e Pedrín era o que lía. E O guerreiro do antifaz. Chistes, que os chamabamos entón... Como lle chaman agora? Cómics. Ler é un hábito adquirido. Moitas veces pregúntanme: Que hai que facer para que lean os nenos? Pois empezar pronto, e por cousas como as que digo, aínda que sexan bobadas. Foi máis adiante cando empecei a ler a Verne, ou A illa do tesouro. Sabes que pasa? Que antigamente ou lías ou xogabas ao fútbol. Pero hoxe en día teñen os nenos tantas diversións...
-Ou moita PlayStation, da que fala tamén nesta novela.
-E é unha opción tentadora, creo eu. Eu non xogo á Play, pero comprendo que á xente lle divirta. Pero falar, falo de case todo, con máis ou menos acerto.
-Este gato que é a maxestade da súa novela é común e non tanto.
-É un gato común porque é un Felis catus da rúa. É un gato moi madrileño.
-O gato da súa novela é real?
-Si. Regaláronmo unhas mozas que o atoparon pola ponte de Segovia. Era un gato asilvestrado e segue sendo un pouco asilvestrado. Agora está subido ao armario. Está sempre nas alturas, onde controla, sabes? Aínda que neste momento non controla, está a dar a cabezada de despois do almorzo.
-E esa dimensión metafísica que a dá vostede ao gato?
-Eu non son o que chaman agora «animalista», pero son afeccionado aos gatos de toda a vida. Atópoo un animal perspicaz. Con ese punto que teñen de independencia. Os gatos son cariñosos cando o queren, pero tamén moi independentes, hai que deixalos un pouco á súa bóla. Isto fai que sexan bos compañeiros para convivir. Eu son sedentario, estou en casa moito tempo e a vida é doado cun gato. É moi áxil, está moi pendente, ten ollos moi cambiantes, persegue aos paxaros (¡iso é moi horrible!). Á parte do gato, cando é verán a casa veñen os vencejos. Hai uns buracos en casa que alugo aos vencejos que veñen de África. Acórdasche dos vencejos?
-Non. Eu por aquí vexo sobre todo gaivotas...
-A gaivota hase estragado coa civilización, antes era moi divertida. Agora son un horror porque van aos vertedoiros. Vives na Coruña? «Din que A Coruña é fea porque non ten balcóns, ¡pero ten unhas rapazas que rouban os corazóns!». Coruña é moi bonita, moi mariñeira.
-Parécese ao seu Santander?
-Si, pero ten outro aire porque dá a Atlántico. Torrente Ballester dicía que era máis doado ir a Nova York que a Coruña. Eu empreguei toda a noite en chegar de Madrid a Coruña, hai anos, nun tren que se chamaba O Rápido. Rápido? ¡Diso nada! Parábase en todas as estacións: ¡bluuu pa! O soño que colleras quitábaseche.
-Eses dous gatos da novela, Rudyard-Barraquito, somos todos? Son como un espello?
—Son un só gato. Os gatos van acumulando nomes ao longo da vida. Prefiro morrerme eu a que se morra o gato, os gatos. Este é un gato Austria, que vai de negro ata os pés vestido, ¡como don Felipe IV! Chámase Rudyard por Kipling e Barraquito por Lorca. É grande o misterio dos animais de compaña. Chega un punto en que nós nos achegamos ao animal e o animal a nós.
«Calquera tempo pasado foi mellor? Aínda que o diga Jorge Manrique, eu non o creo»
—A súa literatura rabuña con humor, pero tamén nos atrae cara á melancolía.
—E a quen non lle atrapa a melancolía? Unha cousa é a melancolía e outra a nostalxia do pasado. Eu disto non teño, vivo moi no presente. Calquera tempo pasado foi mellor? Aínda que o diga Manrique, non o creo. Vivo o tempo dun home de 81 anos con achaques e mobilidade reducida... Pero cando me preguntan que paisaxe gústame máis, digo o da miña terraza. Dinme: «¡Que pesao, non o ves todos os días?». ¡Por iso! Gústame a repetición, son kierkegaardiano. Cantas máis veces estou cunha persoa, máis interesante paréceme. Gústame a xente con quen estou, pouca, non todo o mundo. Ninguén ten millóns de amigos.
—Talvez en Facebook...
—Pero non son amigos. Hai xente que en redes ten 300 contactos, ¡infernal! Jajaja. Porque non podes chegar a facer esa cousa fundamental que é a conexión real.
—Non é algo exclusivo do mundo virtual, pasa no matrimonio que retrata na novela. Están pero non conectan.
—Foi un matrimonio que empezou ben e logo cansouse. Iso tamén ocorre.
—Xa que dispara ao poliamor, a literatura de hoxe vea poliamorosa?
—Eu a idea do poliamor tómoma un pouco de broma. Vén de Bauman e os amores líquidos. E José Antonio Marina fala dos sentimentos mercuriales. Son eses amores que non duran. O poliamor lémbrame a esa canción: «Son capitán dun barco inglés e en cada porto teño unha muller...».
—Non se pode amar a dous ou máis persoas á vez?
—Eu non podo. Pódese ampliar o panorama afectivo, pero divírtenos demasiado a frivolidade. O amor necesita, como a cristalización dos minerais, espazo, repouso e tempo. Sen iso, queda en nada.
«Antigamente, os matrimonios aguantaban, as mulleres aguantaban... Iso non era un ben, pero contiña un ben»
—Ás veces un resiste por costume.
—É certo... Antigamente, os matrimonios aguantaban. As mulleres aguantaban moito; iso non era necesariamente un ben, pero contiña un ben, a idea de que as persoas non somos perfectas e temos que aguantarnos os uns aos outros. Vexo que todo o xogo amoroso hoxe simplificouse e vulgarizado.
—«O regreso é a infidelidade máis profunda», escribe. Explíquenos.
—É posible volver cando che has ir? Ás veces vasche por cansazo e volves por cansazo. Non sempre é bo volver, hai que seguir adiante. ¡Segue, segue, segue! Sempre adiante, non regreses, dicía Cernuda. No regreso hai certa concesión á derrota. Pero os galegos tedes toda unha lexicografía da nostalxia, da morriña da terra. Non me refería eu a volver á terra, que é outra cousa, senón a volver cunha parella que se rompeu.
—Na súa literatura tamén hai morriña.
—Si, son un poeta norteño. Son de Santander, pero aos 16 funme a Castela, e volvinme moi de secaño.
—Fai combinacións insólitas coas palabras, é pouco ortodoxo coa linguaxe.
—Para min foi importantísimo don Ramón María del Valle-Inclán. El tiña o ritmo da viva voz. A viva voz é arbitraria. Na familia falabamos raro. Somos laístas sen querer. Teño esa especie de incorrección santanderina, montañesa. Eu non son purista.
—Que rareza tiña de neno?
—Non me gustaban os macarrones... ¡e agora podo comelos días e anos!
«Un pode mellorar, como o viño, deixar ao carón o lixo biográfica»
—Fágolle unha gran pregunta da súa novela: «Pode cambiarse o corazón, a sensibilidade, máis aló dos 70»?
—Si. Un pode mellorar co tempo, como o viño. Pode afinar o que é, refinarse, deixar ao carón o lixo biográfica. Hai unha ascética da madurez na cal un vai deixando un pouco atrás o lixo, as bobadas da vida, como as envexas, as impaciencias...
—Tamén se pode embrutecer unha...
—¡Home, pode volverse uno unha besta! Podes volverche unha persoa obsesiva, egoísta e medio xorda ao mundo. A vellez pode ser un momento bestial. A min o reuma pódeme inmobilizar a alma. Hai un reuma da alma tamén...
—Dispara con acerto á maternidade superflua, delegada, de moitas mulleres de hoxe.
—Á maternidade rexeitada, si. Pero unha madraza pode ser un horror, un inferno. As nais que o viven todo a través dos seus fillos creo que cometen un erro.
—Somos fillos do noso tempo, moi vulnerables á presión social do momento.
—Todos somos vulnerables a esa presión, mesmo eu, que vivo practicamente illado.
—Nesta novela hai unha escena marabillosa que debuxa a felicidade como unha tarde de domingo en casa, xuntos avó, neto e gato, sen ter nada que facer. Feliz e improdutiva compaña.
—Iso é a felicidade se estamos pendentes. Os momentos de plenitude tranquila. Non é unha cousa romántica o que digo. É importante que a vida sexa ordenada, chea de afectos reais, con eses momentos de calma. «Alciónicos» chámanse cando o niño do alción está metido no mar. Eu chamo felicidade a eses momentos de paz, unha felicidade que non esixe uns exercicios espirituais perpetuos, pero si laborear sobre nós mesmos.