Daniel Mendelsohn se vale da análise do texto de Homero para indagar na súa propia historia familiar e identidade
05 abr 2019 . Actualizado ás 05:00 h.A Odisea é un dos textos fundacionais da literatura occidental. A historia de Odiseo, de Penélope, de Telémaco, a guerra de Troia e o regreso a Ítaca, alimentaron a escritores de todos os séculos e seguirano facendo, xa que, como todos os clásicos, cada xeración proxecta neles as súas inquietudes: son textos históricos e á vez contemporáneos.
Unha das interpretacións máis profundas e persoais é a que propón nunha Odisea Daniel Mendelsohn (Nova York, 1960), que se le tanto como un estudo do soado poema épico atribuído a Homero como unha guía para interpretar os sentimentos e os vínculos familiares a través dos arquetipos establecidos na obra orixinal. Non en balde o seu libro subtitúlase Un pai, un fillo, unha epopea.
Mendelsohn, doutor en Filoloxía Clásica e escritor, se transmuta no texto nunha especie de Telémaco para situarse fronte ao enigma que non deixou de ser para el, mesmo na idade adulta -talvez aínda máis- o seu pai. En ocasións, os seres máis próximos poden ser tamén os máis misteriosos para nós. E a desentrañar ese segredo aplícase o autor.
O desencadenamento non é outro que a Odisea. En realidade, un seminario que imparte Mendelsohn sobre o texto e ao que, por sorpresa, apúntase tamén o seu pai. Matemático xubilado, tras unha vida na empresa privada e un epílogo docente, Jay Mendelsohn decide asistir ás clases do seu fillo. O argumento público é o de poder examinar coa maior atención posible un texto que o fascinou desde mozo -na súa adolescencia fixo algún estudo de linguas clásicas-, pero o lector sospeita que, do mesmo xeito que o Mendelsohn fillo loita por comprender ao proxenitor, tamén o pai inicia un achegamento velado á xeración que o sucederá. Non é ningún segredo que a morte sobrevoa o relato -o autor xa o apunta desde as primeiras páxinas- e talvez haxa algo de conta atrás inconsciente que desbloquea a relación familiar.
Este redescubrimiento é o eixo central do libro. En todos os anos que Odiseo estivo ausente, Telémaco creceu e fíxose adulto sen coñecer realmente ao seu pai. Sae na súa busca e, tras moitos avatares, cando ao fin o atopa, non o recoñece. Algo parecido ocorre cos Mendelsohn, quen se separan por outra distancia, a emocional. O seminario e un posterior cruceiro polo Mediterráneo, no que percorren os escenarios que menciona a Odisea, serán os puntos de ancoraxe dos que tirarán para tratar de comprenderse.
a condición de heroe
Non será un proceso doado. A descrición da sesión introdutoria do seminario é hilarante polo que ten de previsible -para o lector, non para o narrador: velaí o elemento cómico-, xa que Mendelsohn pai empezará a levarlle a contraria ao fillo, en teoría, o experto na Odisea e Homero. A primeira discusión substancial xira ao redor dunha definición: que é un heroe? E é Odiseo un? Para o profesor, non cabe dúbida. O pai, con todo, discrepa. Un soldado que marcha á guerra seguido de miles de persoas e que regresa só non pode selo. Para o fillo, en cambio, aí reside a cualidade heroica, xustificada máis por motivos literarios que bélicos. Esta pasaxe é outra boa mostra do engarce entre análise literaria e descubrimento biográfico, xa que leva ao escritor a preguntarse pola participación do seu pai na Segunda Guerra Mundial. Atrás quedan episodios infantís como a percepción física do pai polo fillo: «A impresión de que a súa cabeza era a parte máis grande do seu corpo viña reforzada polo feito de que quedase calvo sendo aínda bastante novo, sen dúbida cando eu era pequeno, e o que eu pensaba era que o crecemento do seu colosal cerebro dentro do cranio fixera que se lle caese o pelo». Ou a revelación de que o atildamiento do seu pai orixinásese durante unha breve etapa na que traballou na tenda de Brooks Brothers.
Unha Odisea pode lerse de moitas formas. A principal, claro, é adscribila a esa longa tradición de narración fillo-pai. Pero hai máis. O libro ten tamén unha dimensión filológica, con gran presenza de saberes etimolóxicos -a propia palabra odisea é examinada nas súas distintas vertentes: espazo, tempo e dificultade- e un interese pola linguaxe ao que a tradución de Ramón Buenaventura engade outra capa. Tamén é un canto en tempos de ofuscación tecnolóxica ás «inútiles» humanidades -na liña de Bertrand Russell e Cunqueiro- e o sistema de pensamento e análise que ofrece. Un esforzo que precisamente é o que atrae a Mendelsohn pai, que admira do saber clásico a recompensa que outorga a quen persevera.
«UNHA ODISEA»
Daniel Mendelsohn
EDITORIAL seix barral
PÁXINAS 416
PREZO 20,50 euros