A España invertebrada: de pagar ata mil veces máis por herdar a abonar o triplo por unha carreira

O anuncio da presidenta madrileña, Isabel Díaz Ayuso, de acometer «a maior rebaixa fiscal da historia» na comunidade prendeu fai uns días a mecha dunha bomba -a da competencia entre territorios- que non estalaba con tanta virulencia desde o 2017. Naquel momento, e tamén a conta das bonificacións impositivas da capital, a entón presidenta andaluza, a socialista Susana Díaz, acusou á súa homóloga, Cristina Cifuentes , de «dumpin fiscal», é dicir, competencia desleal co resto de comunidades cos baixos impostos como reclamo.

A situación repítese agora. Os baróns socialistas sosteñen que Madrid é, de facto, un «paraíso fiscal». Acúsana de «deslealdade» e reclaman reformar o sistema de financiamento autonómico para que quen creen esa competencia entre comunidades non poidan esixir máis fondos do Estado. Van máis aló, expondo incluso a posibilidade de recentralizar impostos que, como o de patrimonio ou o de sucesións e doazóns, abriron unha enorme fenda entre territorios. As principais diferenzas que para os cidadáns pode supor vivir nun ou outro punto do mapa analízanse a continuación:

Fiscalidade

De agravio comparativo do IRPF a pagar ata 1.000 veces máis por herdar. Pola súa capacidade recadatoria, o IRPF é a estrela dos impostos. Desde a última reforma do sistema de financiamento autonómico, en decembro do 2009, sendo presidente Zapatero , as comunidades reciben o 50 % da recadación. Teñen, ademais, capacidade normativa sobre a escala autonómica do tributo, que se suma á metade estatal, con cinco tramos e tipos que oscilan entre un mínimo do 9,5 % para rendas ata 12.450 euros e un máximo do 22,5 % a partir dos 60.000 euros. Dita capacidade regulatoria -para fixar máis tramos de ingresos e elevar ou rebaixar os tipos- provocou evidentes asimetrías para o peto do cidadán en función de onde resida.

 Así o confirma o Rexistro de Economistas Asesores Fiscais (REAF) no seu informe Panorama da Fiscalidade Autonómica e Foral, que na edición deste ano (correspondente ao exercicio fiscal do 2018) evidencia de novo que Madrid é a comunidade co IRPF máis brando para o contribuínte. A súa escala é inferior á estatal -vai do 9 ao 21 %- o que fai que, por exemplo, un traballador solteiro, sen fillos, menor de 65 anos e sen circunstancias que lle dean dereito a deducións (tamén diversas en función das comunidades), cunha renda anual de 30.000 euros, pagará en Madrid 4.829 euros e case 300 máis en Cataluña, o territorio no que a súa factura será máis elevada. Se os ingresos fosen de 70.000 euros, sería Estremadura, con case 20.000 euros, a comunidade na que máis pagaría (practicamente 1.000 máis que en Madrid) e para unha renda de 110.000 -e en diante- a factura máis alta sería a da Comunidade Valenciana: 38.663 euros, 2.000 máis que en Madrid e 1.000 por amais de Galicia, que se sitúa na parte intermedia da táboa.

Aínda que Díaz Ayuso anunciou que reducirá medio punto todos os tramos do IRPF, o que deixará o tipo máximo (sumado ao nacional) no 43 %, cinco puntos menos que en Cataluña, Cantabria, Valencia ou A Rioxa -Andalucía, agora no 48 %, tamén o rebaixará progresivamente-, as acusacións a Madrid de «paraíso fiscal» non veñen só do seu vantaxoso IRPF. A comunidade é a única que bonifica o 100 % do imposto sobre o patrimonio, despois de que a crise obrigase a Zapatero a recuperalo no 2011, tras eliminalo no 2008.

Na Rioxa este tributo ten unha bonificación do 75 %, mentres que no resto de autonomías aplícase por defecto un mínimo exento de 700.000 euros, ademais dunha exención de 300.000 euros por vivenda habitual por contribuínte. Con todo, o sudoku repítese, pois o mínimo é de 400.000 euros en Aragón, de 500.000 en Cataluña e Estremadura e de 600.000 na Comunidade Valenciana, o que, sumado ás diferentes tarifas que aplican as comunidades (a estatal está entre o 0,2 e o 2,5 %), penaliza a uns cidadáns e favorece a outros.

Pero o agravio tributario que máis indignación provocou é o das herdanzas. E é que o tratamento fiscal das sucesións, segundo a comunidade de residencia, pode disparar mil veces -literalmente- o custo de recibir un legado. Así, segundo os datos do REAF, un solteiro de 30 anos que herde bens por valor de 800.000 euros ao falecer o seu pai (dos que 200.000 corresponden á vivivenda) pagaría máis de 155.000 euros en Aragón, a comunidade máis cara, xunto con Asturias. Iso supón 1.200 veces máis que en Canarias (134 euros), case cen veces máis que en Madrid (1.586 euros) e dez máis que en Galicia (15.040) que, ademais, ten un tratamento aínda máis vantaxoso para as herdanzas outorgadas en vida. Andalucía, tradicionalmente no podio dos territorios onde máis caro era herdar, pechou o 2018 -grazas a un acordo de PSOE e Cs- como a comunidade máis barata (o exemplo previo pagaría cero euros) e o novo Executivo de coalición de PP e Cs acaba de aprobar unha bonificación do 99 % para cónxuxes e familiares directos, o mesmo porcentaxe que Madrid.

Educación

A mesma carreira custa o triplo en Cataluña que en Galicia. Cos prazos de matrícula a piques de expirar, ter escollido unha ou outra universidade para estudar unha carreira supón pagar ata o triplo. Son as comunidades as que fixan cada curso os prezos do crédito, que son distintos en función do grao de experimentalidad. É dicir, é máis caro o dunha carreira como Enfermería que o de Filosofía, por exemplo. Galicia conxelou os prezos públicos universitarios co estalido de crise e este ano empezar Medicina en Compostela é tres veces máis barato que en Barcelona. Unha matrícula tipo (60 créditos) costa na Universidade de Santiago 835 euros fronte aos 2.372 da de Barcelona.

 Só é máis barata en Andalucía, que unificou os prezos de crédito en primeira e segunda matrícula. Pero iso supón que estudar unha carreira de experimentalidad baixa, como Dereito, é máis barato na UDC (531 euros) que na Universidade de Sevilla (757,20). En realidade, hai practicamente un prezo distinto por comunidade. Por exemplo, o dunha matrícula de primeiro en enxeñería oscila ente os 2.372 euros de Cataluña e os 757 de Andalucía. Todo varía por comunidades.

Tamén hai diferenzas no que á gratuidade dos libros de texto refírese nas etapas obrigatorias de ensino. Todas as autonomías contan con algún programa de subvención do material, pero as alternativas van desde o préstamo universal ata a xestión solidaria, pasando por axudas directas. Andalucía e Navarra apostaron polo préstamo universal, un modelo que Galicia modificou, priorizando o préstamo para as rendas máis baixas, un sistema semellante ao de Asturias, que tamén se guía polos niveis económicos das familias para organizar as cesións. Noutras zonas, como Cataluña, optan polas axudas directas e o País Vasco ten un modelo mixto: as familias deben facer unha achega parcial do custo dos libros, que só funciona ata 2.º de ESO.

Sanidade

Mellores vacúas e a metade de espera para operarse. Un dos principais indicadores para comparar os sistemas sanitarios é a demora media para operarse. É un criterio obxectivo e sinxelo. Os últimos datos do Ministerio de Sanidade sitúan a Galicia en 60 días de espera, a metade que comunidades como Castela-A Mancha (137) ou Canarias (147). Madrid, País Vasco e A Rioxa teñen mellores datos que Galicia.

 A sanidade invertebrada vertébrase en España pola carteira básica do Sistema Nacional de Saúde, que deben ofrecer obrigatoriamente todas as comunidades. A partir de aí empezan as diferenzas coa carteira complementaria e outras prestacións que cada servizo autonómico pode ofrecer aos seus pacientes.

Galicia, por exemplo, vai por diante en vacinas e cribados. A antigripal inclúe a máis poboación e é máis completa, e algo parecido pasa coa do virus do papiloma humano. Sanidade foi a primeira en protexer aos nenos fronte ao neumococo, pero non incorporou a famosa Bexsero, contra a meninxite B, que acaba de implantar Castela e León.

Hai outra prestación, que afecta ao copago farmacéutico, que supuxo unha mellora importante para os pensionistas galegos respecto ao resto. Cando se instaurou o copago no 2012 todos os xubilados empezaron a abonar o 10 % dos seus medicamentos, ata chegar a un tope fixado por renda. Primeiro pagaban e despois solicitaban as devolucións en función do tope. Galicia, desde un primeiro momento e grazas á receita electrónica, evitou este adianto. Agora outras comunidades aplican ese sistema.

Entre as prestacións que ofrece Galicia e non outras autonomías están, por exemplo, un TAC intraoperatorio para neurocirugía en Vigo, cribados máis completos -o de pescozo de útero arrincará antes que noutros territorios- ou o programa de detección precoz de hepatite C e VIH en atención primaria.

---

---

---