O Lapróximo 17 de xaneiro fará 22 anos que morreu Camilo José Cela, que é o único galego que recibiu o Premio Nobel de Literatura. O silencio que ata agora segue a padecer a súa obra (porque segue a padecelo) ten algo de miserable desatención e de incomprensible desleixo ou abandono. Porque novelas como familias de Pascual Duarte (1942), A colmea (1951), San Camilo 1936 (1969), Oficio de tebras (1973) ou Mazurca para dous mortos (1983) son obras que apuntan moi alto, cunhas tramas consistentes e literariamente ben logradas.
Por isto é de xustiza facer unha referencia da época que lle tocou vivir. Porque o novelista Cela mantivo unha longa e continuada confrontación literaria cos grandes escritores latinoamericanos, entre os que só tivo unha amizade profunda co entrañable mexicano Juan Rulfo. Pola contra, fronte a Gabriel García Márquez, Mario Vargas Llosa e a longa ringleira de autores do bum literario latinoamericano, sempre mantivo reticencias, por considerar que eran obxecto dunha excesiva mitificación literaria. En cambio, si que admiraba a un Ernest Hemingway lonxe do realismo máxico, co que se vira en Madrid. Porque Hemingway e el escribían dun xeito realista moi parecido. A Cela debémoslle tamén o que poderíamos chamar unha ponte literaria entre a xeración do 98 (Pío Baroja e Ramón María del Valle-Inclán, sobre todo) e as vangardas do século XX, transcendendo así o realismo pola vertente do tremendismo, a coralidade, o monólogo interior e o enigma formal. Algo que o sitúa por riba dos seus contemporáneos, que case nunca atinaron a competir con el.
Pero quizais o máis rechamante de Cela era o seu particular galeguismo, como me dixo a primeira vez que o entrevistei. Un galeguismo en castelán que tiña moito que ve coa súa necesidade de competir cos latinoamericanos do bum e sumar uns lectores ós que non podía chegar en galego. Por iso foi aprazado o seu desexo de facer unha gran obra na lingua da súa terra natal. Algo que ó cabo non sucedeu por mais que quixo intentalo, como lle explicaba ó seu íntimo amigo Manuel Martín Ferrand, daquela director xeral de Antena 3 TV e considerado «o periodista total».