A carreira da actriz viviu unha inflexión tras deixar atrás a Sáenz de Heredia
02 dic 2023 . Actualizado ás 14:14 h.Posuía Concha Velasco (Valladolid , 1939) un don que ía moito máis lonxe do seu innegable talento como actriz todo terreo. Soubo adaptarse con flexibilidade de junco e instinto de supervivencia de cómica da legua a cada tempo que lle tocou vivir. E iso converteuna en figura gravada no imaxinario colectivo de varias xeracións. En imaxe transversal que atravesaba ciclos históricos e —sobre todo— sociolóxicos. Quen logra iso devén estrela imperecedera. E concita magnetismo e afectos que explican as dimensións desa taumaturgia, moitas veces sen relación directa exacta co que teña sido a súa traxectoria artística.
Sucede coa valisoletana Concha Velasco, sobre todo no achegamento á súa carreira cinematográfica, que en realidade foron varias. Cando menos, dous. A de Conchita, a fresca moza da Cruz Vermella. Ou a mellor compaña de Tony Leblanc. E a da Velasco, que creo que acadou a súa cima nun bienio de graza, o de 1975-76, con Tormento e Pim, pam, pum... ¡lume!, ambas as dirixidas por Pedro Olea e a última con guion de Rafael Azcona.
Para chegar ata aí, Conchita Velasco sobreviviu antes a si mesma. Isto é, a cinco películas como partenaire decorativa de Manolo Escobar, quen entón devoraba o despacho de billetes. Ou á relación sentimental e profesional con Jose Luis Sáenz de Heredia, un tipo que posuíu verdadeiro talento creativo e propagandístico na inmediata posguerra. Pero que para cando apadriñou a Conchita era xa cinematograficamente un espantapájaros.
Sáenz de Heredia —quede no seu haber, en todo caso, incrustar A moza ye-ye na montaxe final de Historias da televisión— dirixiuna ata en dez ocasiones, todas olvidables. Cando o director e a actriz presentaron Os galos da madrugada no Festival de San Sebastián de 1971 produciuse un apupo colosal cargado de significación política. Conchita —segundo contou ela publicamente— chamou ao seu xestor e reflexionou: «Por aquí non imos ben». Catro anos despois situábase en primeira fila da famosa folga de actores, xunto aos destacados rostros de cabeceira do PCE Ana Belén e Juan Diego, quen xa para entón era a súa parella sentimental. Sáenz de Heredia deixou de dirixirlle a palabra ao sentirse dobremente traizoado. Dirixiu tres irrelevantes películas máis. A última, Só ante o streaking, con Alfredo Landa, pareceu unha declaración do seu propio illamento vital en 1975. E, en efecto, apartouse do mundo.
Rosalía de Bringas
Desa rebelión ou dese volantazo, nace Concha Velasco. Cando se decatou de que Pedro Olea preparaba unha descarnada adaptación do Tormento de Pérez Galdós puxo todo o seu empeño para converterse en Rosalía de Bringas, personaxe amargado que rexeitaran Aurora Bautista e María Asquerino. E presentouse desfigurada grazas a unha maquillaxe marlonbrandiano para ese casting dunha muller vinte anos maior que ela. Pedro Olea apostou por Concha Velasco sen necesidade de artificios. E de aí naceu unha composición de actriz estimulante na súa desmitificación. Aquilo non era nin ye-ye nin flamenco pop. Ofrecía toda a fealdad naturalista daquel Galdós, nun desafío á beleza da súa contraparte na historia, Ana Belén, nun tour de force nese entón asombroso e epatante.
O éxito de Tormento permite a Olea ofrecer á actriz un caramelo chamado Pim, pam, pum... ¡lume! Ambientada no Madrid do estraperlo, Concha é unha aspirante a entrar na compaña de Celia Gámez, o que a relacionaba coas súas orixes como bailarina. Nese mesmo 1975, a maiores, Concha roda As vodas de Branca, outra das xoias perdidas do gran Paco Regueiro, escura e incómoda na súa mirada á natureza humana e as leis da atracción. Parecía que a actriz era considerada por fin polos novos directores que saen á luz coa recuperación das liberdades: Jaime Camiño ofrécelle un papel na coralidad desa elixía pola República titulada As longas vacacións do 36. E José Luis García Sánchez ofrécelle O love feroz, unha comedia sarcástica, irregular pero innovadora no epidérmico.
Éraa Pilar Miró alimenta á Velasco como brillante actriz dramática na colmea (o filme logrou o Oso de Ouro na Berlinale) e, sobre todo, coa aventura que lle ofrece Josefina Molina: o seu Teresa de Jesús. Aínda no seu academicismo formal, a serie non deixa de ser unha obra excéntrica que, con todo, triunfou no prime time dunha televisión pública estrañada. E a viaxe de Velasco percíbese cósmico se pensamos que esta actriz torturada ou extática no deadline da ciruela protagonizaba dez anos antes o iberismo neandertal de débesme un morto con Manolo Escobar.
Non foi moza Almodóvar pero si esperpento de Berlanga
Para explicar a filmografía de Concha Velasco é imprescindible asumir como os grandes nomes do cine español posterior aos 70 non contaron con ela. Hai razóns comúns para que nunca a chamasen non só Almodóvar —tan especial nas súas eleccións— senón tamén outros como Borau, Bigas Lúa, Álex de la Iglesia, Trueba, Colomo ou Gutiérrez Aragón? E moito menos os precedentes e xa consagrados Saura ou Bardem. Talvez non puideron ou quixeron dixerir a transformación da actriz. E o peso da asociación da primeira etapa do seu cine con Manolo Escobar, Sáenz de Heredia, Tony Leblanc ou o landismo non estimulaba neles a apertura dun novo ciclo. E tampouco a industria valorou nunca as virtudes de Velasco como actriz total nun sentido hollywoodiense: isto é, capaz de facer comedia ou drama, de cantar e bailar apañadamente. Que falta fará aquí cantar ou saber claqué se o que se facía era O outro lado da cama?
Por iso, os últimos títulos relevantes da súa carreira no cine viñan asinados por veteranos como Armiñán (A hora bruxa), Fernán Gómez (Cinco tenedores) ou, de novo Olea, quen cando dirixiu a cargante adaptación de Antonio Gala Máis aló do xardín xa non era o dos seus mellores anos.
Por iso, para a actriz tivo unha significación moi especial que o tan admirado Berlanga chamásea, na súa última hora, para a súa testamentaria mascletá de París-Tombuctú , na cal unha Concha xa sexagenaria prestábase a un rol que rebuldaba coas querenzas fetichistas do director.
E a espléndida facilidade coa que ela metabolizaba o esperpéntico universo Berlanga, coma se sempre estivese alí, parece un marabilloso aggiornamento, unha lección ante o mundo de como aquela Conchita comediante de seiscentos ou zarzuela era xa unha dama con elegancia para rirse de si mesma e do seu ex Juan Diego, que entraba no plano sempre en pelota picada.