Marcos Giralt Torrente: «Quixen moitísimo ao meu avó e teño por el unha grande admiración literaria, pero non era un superheroe»

A familia e a paternidade, a arte e a literatura. O novo libro de Marcos Giralt Torrente (Madrid, 1967), Algún día serei recordo (Anagrama), reúne textos de diversas orixes sobre estas catro cuestións que, a miúdo, entrelazan as súas perspectivas. Parentes como o seu avó Gonzalo Torrente Ballester ou o seu tío Gonzalo Torrente Malvido desfilan polas súas páxinas, como tamén o fan artistas plásticos da talla de Matisse e Kurt Schwitters. 

—Cando se publicou o seu anterior libro, Mudar de pel, mencionou a importancia que lle outorga á estrutura e os ritmos dos contos reunidos nun só libro. Imaxínome que neste Algún día serei recordo, que reúne pezas de procedencias máis variadas, tamén lle dedicaría unha especial atención á súa selección e orde. Que pódenos contar dese proceso?

—Expúxenme a estrutura como unha especie de colaxe narrativa. Unha colaxe sobre papel ten a vantaxe de que todos os elementos que o compoñen son capturados polo lector nun mesmo momento, e este pode ver á vez a singularidade de cada un deles e, á vez, a imaxe resultante que forman todos xuntos. NAlgún día serei recordo ese efecto era imposible de lograr, xa que a literatura se desenvolve no tempo, non no espazo. Con todo, buscaba o mesmo efecto, o de que cada texto do libro tivese entidade en por si e ao mesmo tempo na súa interrelación cos outros textos fose a peza dunha engrenaxe maior, dunha narración subterránea. Con ese fin, houben de facer unha selección de textos encamiñada non só a elixir os mellores entre os meus textos de non ficción, senón entre estes, aqueles que fosen capaces capaces de interrelacionar con outros nese diálogo entre a arte e a literatura e a vida e a paternidade que percorre o libro. Para iso tiven que deixar fose moitos textos que me gustaban e que me doeu quitar, pero que non casaban co espírito do libro. A última etapa foi ordenalos nunha estrutura que mantivese a atención e á vez trazase unha sorte de progresión. A orde, sutil, pretende marcar un certo camiño de ida e volta. Hai primeiro un refacho de textos autobiográficos, penétranse aos poucos na arte a través da miña propia experiencia, proseguen do mesmo xeito pola literatura e rematan regresando de novo todo o máis estritamente biográfico.

 —O mundo familiar e o da arte preséntanse como amplos eixos temáticos do libro, dous ámbitos que, ademais, entrecrúzanse nas páxinas.

—A arte, a literatura, a familia, a paternidade… Eses son, efectivamente, os catro eixos ao redor dos que se vertebra, e xuntos compoñen unha sorte de autorretrato a contraluz. Das miñas ideas acerca da arte e a literatura (as miñas reflexións sobre a artes plásticas son extrapolables á literatura e viceversa) e dalgúns acontecementos esenciais de vivir como son as herdanzas espirituais. Aí é onde entra en xogo a familia e a paternidade. Este libro, despois de que autorretrato ou compendio de teimas, ten tamén algo de legado abstracto dun pai cara ao seu fillo. Por iso é polo que o meu fillo apareza na portada, tamén porque é un dos protagonistas do texto que dá título ao volume, onde narro un día no que pola mañá intentei ensinar o meu fillo para ser valente nun parque infantil e pola noite eu comporteime como un absoluto covarde ante unha inexplicable agresión nunha festa literaria.

—Nos textos sobre a súa tía Carmen e o seu tío Gonzalo válese da anécdota, o retrato psicolóxico, o matiz e a reflexión. Como organiza esa materia prima para darlle forma literaria, que en ocasións case se reviste de conto?

 —No caso deses textos foi, digamos, doado. Os protagonistas de ambos eran persoas moi próximas e queridas, cunha historia vital complexa pero acerca da cal pesei moito ao longo da vida toda a miña. Como son narrador, é natural que cando me poño a «reflexionar» sobre a vida esta reflexión flúa en modo de narración. Gústame que así sexa e poténcioo na medida das miñas posibilidades. Púo o texto, púo a dosaxe da información, púo a estrutura… Máis aínda cando se trata de textos nos que se relatan peripecias que non teño tan interiorizadas.

—A carta ao seu avó Gonzalo aborda a súa faceta máis familiar desde a túa relación con el, unha perspectiva que queda reforzada polo seu carácter vocativo, case unha interpelación. E evidencia tamén como o tempo e o coñecemento modifican a nosa visión das persoas…

—Literariamente, gústame moito moverme nesas ambigüidades que nos proporciona a vida e, dentro desta, o máis inmediato: os nosos seres queridos. Os malos libros, as malas películas, proporciónannos panoramas maniqueos da realidade nos que esta parece sempre ou branca ou negra. E non é certo, de querer adxudicarlle algunha cor, o máis xusto é dicir que a realidade transita polas distintas tonalidades do gris. Eu quixen moitísimo ao meu avó e teño por el unha grande admiración literaria. Pero non era un superheroe, e esas facetas nas que ningún de nós somos superheroes deben aflorar tamén en calquera aproximación literaria a un personaxe, aínda que sexa da familia ou moi admirable por outros conceptos.

—A ausencia é fundamental nesas figuras evocadas, como a dunha das súas amigas da infancia. En que medida inflúe esa ausencia, que converte a quen foi persoas en pantasmas, que habitan xa o recordo, neste caso, concretado en páxinas?

—A pantasma é unha figura clave na literatura de todos os tempos precisamente por esa ambivalencia da súa condición. Teoricamente é un ser que non habita xa este mundo, suxeito de memoria, pero por outro é capaz de aparecerse, a miúdo cunha mensaxe dese mundo fenecido no que habita. Nese sentido toda persoa do noso pasado poderiamos dicir que é unha pantasma na medida na que se nos aparece na memoria. E xa sabemos que a memoria é «recreativa», modifica e modifícanos, vén sempre cunha mensaxe que hai que desencriptar e facémolo sempre á luz da nosa experiencia presente.

—Outro trazo presente en moitos textos é ese uso do detalle revelador: por exemplo, a moeda de ouro ou o cambio de americanas co seu tío. En que momento identifica o literario que teñen esas imaxes, que para outros poderían ser só anécdotas, pero que o escritor converte en elementos clave do discurso?

—Niso intento ser fiel a Chéjov, aínda que creo tamén que se abusou un pouco/pouo citando esa frase famosa sobre o cravo. Cada texto, en función da súa lonxitude e da súa finalidade, require dunha alquimia particular. Ás veces bástanos con incluír un só detalle revelador e ás veces requírese toda unha melodía. Un detalle revelador é un detalle que nalgún sentido resume o meollo dun texto. Nese que citas se erixe en símbolo do perdón. Agora ben, non sei como os identifico. O que si podo dicirche é que cando me preguntan nos talleres de escritura por consellos sobre como escribir, sempre digo que antes de nada hai que aprender a observar, que se non observas non poderás xamais escribir. Realmente aí nace todo.

—Outra cuestión é o concepto de herdanza, o legado material e inmaterial. Penso nas teteras do seu avó, pero tamén nos seus consellos e as consecuencias de actos ou palabras, ás veces de forma involuntaria. Hai aquí non só unha evocación diso, senón da súa recepción, da súa influencia, asimilación ou rexeitamento…

—Esas herdanzas que antes chamaba espirituais constitúen unha bagaxe que poden sernos moi útiles á hora de enfrontarnos á nosa propia experiencia. Se son exemplares e asimilámolas correctamente poden ser moi enriquecedoras. Pero incluso a herdanza máis enriquecedora pode representar ás veces ou, en determinados aspectos, unha carga.

—Outros textos foron escritos para catálogos de exposicións ou son conferencias sobre artistas. Que papel desempeña a súa presenza na súa vida, como inflúe, se é que o fai, no que escribe?

—Crecín rodeado de cadros e a través do meu pai, que era pintor, familiariceime desde moi pronto co traballo do artista plástico, que, como o do escritor, é un traballo moi solitario. A contemplación da pintura, o seu entendemento profundo, é un feito determinante da miña educación estética. A través do meu pai puiden ver «crecer» o traballo dun artista, fun testemuña da súa evolución, dos seus retos, e tamén das dúbidas, das encrucilladas e dos «cantos de sirena» que se lle planean ao longo do camiño. Nada de todo iso é moi diferente da experiencia do escritor. Así reflexo nun dos meus textos favorito do libro, A miña vida con Kurt Schwitters, onde me interrogo pola vocación e a función da arte.

—Actualmente atópase nunha residencia literaria en Cataluña, escribindo.

—Agora mesmo estou a pasar un mes na residencia de escritores Sanià, na Costa Brava. Abriu fai moi pouquiño nunha casa onde estivo Truman Capote escribindo parte dA sangue frío. É a primeira vez que me atrevo a estar tanto tempo fóra de casa desde que son pai (o fun hai catorce anos!), e intento aproveitar o tempo ao máximo, xa que na miña residencia habitual, en Madrid, sometido aos estreses da vida, ás veces non me resulta tan sinxelo atopar o tempo para escribir. Aproveitar o tempo ao máximo significa por suposto escribir, pero tamén ler, reflexionar, descansar… Estou a rematar un libro, ou iso intento, co que levo bastantes anos e que xa estaba aí cando publiquei os últimos. É un libro familiar, sobre a miña familia materna, co que pretendo pechar o ciclo biográfico que abrín con Tempo de Vida.

---

---

---