Núñez Seixas e Oleg Bedya editan as memorias de Vladímir Kovalevski, que ofrecen unha perspectiva inédita sobre a campaña dos voluntarios españois
19 ago 2019 . Actualizado ás 23:23 h.Entre 1941 e 1943 preto de 50.000 soldados da España franquista sumáronse ao Exército alemán na súa invasión da Unión Soviética. Entre os voluntarios do que se coñeceu como a División Azul se atopaban algúns dos rusos brancos, exiliados tras o triunfo da revolución de 1917, que combateran cos sublevar na Guerra Civil. Era unha oportunidade de regresar ao seu país e -crían- liberalo da tiranía soviética: algúns xa intentaran alistarse cos alemáns, pero os nazis fixeron o posible por rexeitalos, xa que temían que a caída de Stalin propiciase un rexurdir da antiga Rusia imperial. A División Azul, xa que logo, ofrecíalles esa posibilidade de combate que Alemaña lles negaba.
Un deses rusos foi Vladímir Kovalevski, que recolleu a súa experiencia nunhas memorias cuxo manuscrito apareceu no 2016 na Hoover Institution da Universidade de Stanford, e que agora se poden ler en español. O volume Un ruso branco na División Azul (Galaxia Gutenberg) recolle a experiencia de Kovalevski, editado por Xosé Manoel Núñez Seixas e Oleg Beyda, quen tamén asinan o estudo introdutorio e as notas ao texto autobiográfico.
As memorias de Kovalevski son unha fonte privilexiada para abordar o que foi a División Azul por diversos motivos. Como afirma Núñez Seixas, este tipo de «egodocumentos» son valiosos para entender as experiencias de guerra nas súas propios protagonistas. Son escasos os testemuños do bando soviético, aínda menos no caso de rusos enrolados na Wehrmacht: o de Kovalevski e outro máis. A súa condición de ruso que regresa tras vinte anos abre outra perspectiva case inédita. «Son un documento fascinante, non só polo que conta da División Azul, senón polo que conta verbo das súas impresións do país ao que volve», resume o historiador galego.
Percibe as sutilezas que a moitos pasaban inadvertidas
E hai un terceiro factor que engade máis interese aínda, o feito de que Kovalevski, a diferenza dos seus compañeiros, manexásese en ruso, alemán e español: «Percibe as sutilezas que a moitos pasaban inadvertidas: o medo dos labregos rusos perante os ocupantes, a forzada convivencia de ocupados e ocupantes, como as rapazas rusas que cantaban cancións a pedimento dos ocupantes aproveitaban para expresar na letra desas cancións melancolía e tristura pola súa situación, mentres os soldados pensaban que lles falaban de amor e convivialidade, como os aldeáns rusos resolvían as súas lideiras anteriores, como a colectivización forzada, entre eles e denunciaban a antigos membros do Partido Comunista ou partisanos».
Este punto de vista prolóngase no escepticismo que os avatares da vida había ido imprimindo en Kovalevski e que aflora na súa escritura. «É un home derrotado, da guerra civil e da xermano-soviética, comesto polos seus remorsos por ter colaborado coas tropas invasoras do seu país, que sente dúbidas verbo da xustiza da súa causa, mais que non abandona o seu anticomunismo asemade. Non está integrado no país no que reside dende 1939, hai moitas cousas de España das que non gusta, mais non ten moitos máis lugares onde ir», enumera Núñez Seixas. De feito, o historiador cre que Kovakevski debeu de morrer ao redor da segunda metade da década dos 50 do século pasado. En 1944 pérdeselle a pista, sen saber se seguiu vivindo en San Sebastián ou se trasladou a Francia ou mesmo Estados Unidos: «Se ficou en San Sebastián, debeu de subsistir cunha paga moi xustiña -a pensión de sarxento de milicias de FET retirado e excombatente-, sen relacionarse moito co seu entorno. En memorias de franquistas donostiarras de posguerra non achei trazo del, tampouco os historiadores locais souberon darme razón».
Alto, ollos claros, bastante culto e con acreditado expediente militar
A falta de fotografías, o único documento que permitiría debuxar un retrato robot de Kovalevski é a súa ficha de inscrición na División Azul, do 30 de xuño de 1941. Tampouco hai testemuños de terceiras persoas. «Era alto para a época -1,80 metros-, ollos claros, acreditado expediente militar, experiencia en varios exércitos», describe Núñez Seixas. «E a maiores un home bastante culto, que sabía idiomas -francés, alemán, castelán, amais do ruso-. Non debía deixar indiferente a ninguén», engade o historiador.
As memorias parecen basearse nun diario de guerra e Kovalevski debeu de escribilas uns dez anos despois do seu paso pola División Azul. «Nalgún intre enviounas á editorial rusa Globus, de San Francisco, California, especializada en literatura nostálxica para os rusos brancos exiliados. Por que o editor decidiu non publicalas non o sabemos», explica Núñez Seixas. Non existe correspondencia que poida explicalo. Un posible factor podería ser que o ruso de Kovalevski era peculiar, con erros, galicismos e hispanismos. Unha consecuencia última daquel envío foi, case setenta anos despois, propiciar a colaboración entre Seixas e Beyda -este último fixo o seu doutoramento sobre os rusos na Wehrmacht- e que aínda non se coñecen en persoa. Para o galego, o libro resultante é «un produto, se se quere, da transnacionalización da historiografía na era dixital, mais tamén do azar e da sorte».
