Un cadro de persoal transfronteirizo de investigadores de vangarda e un ecosistema modélico sosteñen a iniciativa da UDC para ofrecer a titulación no 2027
29 jun 2025 . Actualizado á 05:00 h.Pensan o que ninguén pensa, pregúntanse o que ninguén se pregunta e na súa excentricidade portentosa miden o tempo en sexenios ou períodos máis curtos, de tres anos, que é a duración media dos proxectos que balizan as súas carreiras e cuxa financiamento os mantén nun bucle de procura constante.
«É un mantra que sempre levamos detrás: o diñeiro nunca é suficiente. A investigación é moi cara, os aparellos sono (e están en continua evolución), e é cara tamén porque para que un chegue [achado ou fármaco] moitos quedan polo camiño», explica Mar Castellanos, directora científica do Instituto de Investigación Biomédica da Coruña (Inibic) e xefa do Neuroloxía do Chuac, antes de subliñar «o esforzo importante» da Xunta para paliar a precariedade laboral crónica dos científicos en España. «Somos a primeira comunidade que fixo unha OPE [oferta pública de emprego] para estabilizar persoal investigador dentro do Sergas, e creo que a idea é continuar», afirma a profesora da UDC.
Trescentos destes científicos, aos que a pandemia devolveu temporalmente ao centro das prioridades, desenvolven na Coruña estudos de vangarda relacionados coa saúde. Da investigación básica, nos laboratorios do Inibic e os campus, á aplicación clínica, cos pacientes do Chuac; da omnipresente IA, que xa le probas de imaxe en urxencias do hospital, á impresión de órganos en 3D que indaga Daniel Nieto no Cica ou a biblioteca de superbacterias que mapeó o grupo de Germán Bou.
Estes 300 investigadores son as vimbias aos que se referiu o reitor, Ricardo Cao, para ilustrar a capacidade da universidade para implantar a titulación de Medicina a partir do curso 2027-2028. Un cadro de persoal transfronteirizo que reúne a médicos, biólogos, enxeñeiros, matemáticos, químicos, informáticos, físicos, distintos equipos e en distintas institucións, por un mesmo fin, One Health, ultimísimo concepto que alude a unha soa saúde, humana, animal e dos ecosistemas. «Son os pacientes os que nos din que é o que se necesita investigar», sitúa Castellanos.
A excelencia construída polo hábitat coruñés podería cambalearse, con todo, se a vontade de controlar a titulación desde Compostela persiste, tal e como parece encerrar a confusa aplicación dos acordos do 2015 para descentralizala. «O Inibic é o núcleo vertebrador da nosa investigación biomédica, co hospital como base e a universidade como aliada fundamental. Se os investigadores rematan vinculados a Santiago, o seu instituto crecerá e os da Coruña e Vigo se atrofiarán ata desaparecer. Esta é a nosa gran preocupación», expón Francisco Blanco, catedrático de Reumatoloxía e un dos científicos galegos con maior proxección internacional. Consultados por La Voz, outros cinco grupos serven de mostra da fortaleza investigadora da UDC.
MAR CASTELLANOS
O código ictus. Primeira causa de mortalidade en mulleres e de discapacidade en adultos, o ictus pide unha reacción ultrarrápida da persoa afectada ou a súa contorna para abrir a arteria canto antes, restaurar o fluxo cerebral e minimizar o dano. O grupo de Castellanos investiga posibles biomarcadores para detectar cunha análise de sangue a pacientes que poden sufrir complicacións cos tratamentos.
Indaga, co moi potente Varpa, de Informática, predictores de deterioración cognitiva, analizando imaxes da retina mediante algoritmos de intelixencia artificial —detrás do alzhéimer, a segunda demencia é vascular, consecuencia de ictus—. E entre outras liñas, explora solucións de nanotecnoloxía para conseguir atravesar a barreira hematoencefálica que protexe o cerebro e conseguir facer chegar fármacos ao interior.
VANESSA VALDIGLESIAS
Cando son tóxicos os nanomateriales? 12 persoas de disciplinas diversas traballan con esta bióloga recoñecida como a mellor investigador mozo no seu campo en Europa. Iniciouse cos efectos do fuel do Prestige nos voluntarios e actualmente coordina o primeiro grupo español que analiza a toxicidade dos prometedores nanomateriales, capaces de transportar fármacos ao sistema nervioso, pero cuxa seguridade está por avaliar.
Valdiglesias analizou nanopartículas de óxido de zinc en células nerviosas de peixe cebra e dióxido de cerio na mosca do vinagre e, entre os efectos, de todo signo, descubriron propiedades antioxidantes do cerio en concentracións baixas.
JUAN FAFIÁN E MARÍA ARUFE
Terapia celular contra o envellecemento. A investigación do químico Juan Fafián, retornado de Londres cunha bolsa InTalent, xira ao redor das vesículas extracelulares, estruturas con gran potencial terapéutico para mellorar a calidade de vida dos anciáns e reducir a morbilidade asociada ao envellecemento. Ademais, explora unha vía moi nova de tratamento de cancros xinecolóxicos a través da ferroptosis, unha morte celular programada, sen translación aínda ás axencias de medicamentos dos Estados Unidos e Europa.
E no mesmo grupo (TCMR), a bióloga María Arufe, que empezou no Mount Sinaí de Nova York, traballa en laboratorio con células nai mesenquimales de cordón umbilical para coñecer os mecanismos da inflamación e a súa reparación en enfermidades moi prevalecentes como a artrose e a endometriosis.
Arufe e Fafián organizan un simposio internacional de primeiro nivel sobre envellecemento celular e metabolismo que se celebrará na Coruña entre o 21 e o 23 de xullo.
FRANCISCO BLANCO
Reumáticos e autoinmunes. 18 proxectos de investigación e preto de 40 ensaios clínicos desenvolve o grupo de Francisco Blanco, pope da reumatoloxía internacional e impulsor do primeiro transplante en España de condrocitos de cultivo local. Agora exploran unha terapia avanzada con mitocondrias para reparar lesións de cartilaxe e novos instrumentos para mellorar a predición, o prognóstico e a resposta ás terapias biolóxicas.
Desde o descubrimento das patoloxías autoinmunes e a identificación de dianas terapéuticas a través da bioloxía molecular que afinaron a eficacia dos tratamentos, o medicamento personalizado ábrese paso, coa análise de datos moleculares, clínicos, de imaxe, xenéticos ou epigenéticos.
BERTHA GUIJARRO
Algoritmos de saúde fetal. O test que desenvolveu Seixo para monitorar a saúde dos fetos a partir da semana 32 non tivo o efecto desexado porque a dixitalización do Sergas estaba en cueiros e os médicos tomaban notas en cadernos. Pero o traballo deu pé a unha investigación en IA, a aprendizaxe automática, que marcou a traxectoria do grupo Lida, e 30 anos despois podería recibir unha segunda oportunidade a través dun consorcio europeo, aínda sen financiamento, para desenvolver novas ferramentas de IA en saúde fetal.
Hoxe o grupo colabora coa Universidade de Kent na procura de relacións entre restricións dietéticas e antienvejecimiento, e analizan con cardiólogos do Chuac perfís xenéticos de sobreviventes de infartos, unha pequena mostra que a pesar do seu tamaño entraña un gran valor científico, vinculado á denominada IA frugal.
ANA LISTA
Músculos para respirar. Unha estancia na universidade de KU Leuven con Daniel Langer abriulle a esta investigadora unha vía pioneira en Europa para avaliar a disfunción muscular respiratoria, non só a través da medición da forza, como se viña facendo, senón da resistencia, ou capacidade do músculo para vencer a fatiga.
Os resultados permitirán actualizar as referencias en vigor desde 1997, unha vez que os fabricantes integren os algoritmos nos equipos de medición, e perfeccionar a detección precoz de patoloxías para as que Ana Lista tamén investiga abordaxes terapéuticas.
Un ensaio clínico trata de descifrar se dúas prácticas que por separado teñen evidencia científica (o exercicio aeróbico e de forza-resistencia típico da rehabilitación cardiovascular, por unha banda, e o adestramento dos músculos respiratorios, por outro) teñen efecto sumatorio cando van xuntas.