A caída da curva da natalidade xa se nota nos colexios da Coruña: «No centro onde ensino, este curso só temos 13 nenos na clase de 3 anos»

Afastados parecen xa os días nos que os pais facían mañas para conseguir praza no colexio desexado para os seus fillos. A nova realidade é que agora son os centros os que se esforzan por seducir aos proxenitores nas súas xornadas de portas abertas. O motivo non é outro que a falta de nenos. Non hai tantos para tanto centro. Polo menos, para acadar as cifras de fai tan só dez anos de alumno por aula. Se no curso 2012-2013 eran 2.186 os nenos que empezaban en primeiro de infantil, no actual curso son 1.530, é dicir, 656 menos.

A crise demográfica chegou para quedar. Un envorco do que son conscientes os directores dos colexios, onde se matriculan os alumnos do segundo ciclo de infantil (de 3 a 6 anos). No 2021 naceron na Coruña 1.478 bebés, o peor ano desde que hai rexistros. Moi lonxe dos 2.134 do 2010.

«A maioría de centros reduciron alumnado. Nun suprimiuse unha aula. Hai menos fillos por familia e máis fillos únicos», apunta Rubén Ramos, director do CEIP Manuel Murguía, en Feáns, un dos 28 públicos que hai no municipio.

Aínda que se beneficiaron no seu momento da eclosión do novo barrio, a creación doutra escola, o CEIP Novo Mesoiro, unha das últimas en nacer na cidade, e a caída da natalidade non lles son alleas. «Os matrimonios novos que se mudaron aquí foron facéndose maiores», precisa. Aínda así, o positivo é que levan dous anos mantendo a cifra de matriculados en infantil: 42 nenos entre os tres cursos.

«No curso pasado cubrimos, pero, onde antes había 120 solicitudes, tivemos 107. O número de nenos decrece e na Coruña hai colexios fantásticos, tanto públicos, como concertados ou privados», destaca Alfonso Trillo, director do Colexio Santa María del Mar, concertado, e un dos de maior capacidade, con 300 alumnos en infantil, 100 por nivel, e 600 en primaria. «Cuesta moito diñeiro e traballo ter un fillo. Non se dan as facilidades suficientes e o certo é que hai que pensarllo moito», xustifica.

«Os datos da caída de natalidade son obxectivos. Está claro que hai menos nenos. Con todo, as familias cada vez son máis esixentes coa calidade educativa, o que nos permite seguir tendo alumnado», argumenta Dolores Otero, a directora do Colexio Internacional Eirís, privado.

Alumnos migrantes

É nos primeiros anos de ensino onde máis se está notando a curva demográfica. É cuestión de tempo que se estenda á secundaria. «Por agora, as aulas están cheas, pero agardamos que nos acabe afectando», recoñece Isabel Ruso, a directora do Eusebio dá Garda e presidenta da Asociación de Directores de Institutos de Galicia.

A incorporación de alumnos migrantes, ao redor duns 800 este curso nos institutos da Coruña, contabiliza Ruso, mitiga a situación. Pero, a profesora da UDC Raquel Martínez advirte que esta é só unha solución temporal porque «os migrantes acaban adaptando a súa fecundidade ás pautas do contexto social da súa contorna».

O temor a que se pechen aulas e, con elas traballos, orbita nos corredores. Desde a Consellería de Educación avanzan que «malia perder case 15.000 alumnos nas etapas de infantil e primaria en todo o sistema, hoxe temos máis aulas ca no curso 2009-2010». Algo que se explica tras a división de clases polas normas anticovid.

Os docentes agardan que esta actitude se manteña e que lles permita, polo menos, baixar a presión pola saturación das clases de anos pasados.

Raquel Martínez Buján, socióloga: «O problema da baixa fecundidade é que non se teñen os fillos que se desexan ter»

Leva anos investigando o comportamento das sociedades e a profesora da Facultade de Socioloxía da UDC Raquel Martínez Buján ten claro o diagnóstico: «O problema da baixa fecundidade non se debe tanto a que non se teñen fillos, senón que a non se teñen os fillos que se desexan ter». A súa argumentación susténtaa en datos como os da Enquisa de fecundidade do INE. O 19,9 % das mulleres en idade reprodutiva di que o recorte das súas expectativas no tamaño familiar débese a aspectos económicos, o 25,9?% a razóns laborais e de conciliación. O 21 % confesan que teñen menos fillos dos desexados.

Tendo en conta que as mulleres en idade fértil van ser cada vez menos, pois proceden de xeracións xa menos numerosas, a tendencia é que haxa menos nacementos. «Este é un proceso que forma parte das sociedades modernas e que non ten que ser visto como algo negativo, senón que pode ser interpretado mesmo como de eficiencia reprodutiva, o que permite cousas positivas», apunta Martínez.

Na mesma enquisa, aínda que crece o grupo das que non desexan fillos, «ser muller xa non está asociado a ser nai», destaca, só o 9?% das maiores de 40 non teñen descendencia. Xa que logo, a progresión da curva non se debe tanto a un rexeitamento á maternidade, senón aos condicionantes sociais. Só con políticas de apoio á familia e aos coidados, di, poderase frear a caída.

Antonio Leonardo, presidente da Asociación de Directores de Colexios Públicos da Coruña: «No centro onde ensino, este curso só temos 13 nenos na clase de 3 anos»

«Un alumno que teña un irmán pode darse, pero con dous... xa é máis complicado. Ou modelo de familia mudou», conta Antonio Leonardo Pastor. Desde hai un decenio, este mestre de Educación Física é ou director dunha escola que está apiques de celebrar ou seu centenario na Coruña, ou CEIP Curros Enríquez, en Monte Alto. Neste popular barrio, un dous máis densamente poboados, ou descenso de nacementos non pasa inadvertido. Leonardo, con 30 anos de carreira ás súas costas, confirma ou evidente: «Non hai tantos nenos». Como presidente dá Asociación de Directores de Colexios Públicos dá a Coruña, ou reto de adaptarse, asume, forma parte do seu presente.

-Lembra esas aulas de infantil nas que había ata 40 rapaces?

-Se, pero de cando era eu ou estudante. Desde que dou clase, hai 30 anos, nunca tivemos esa cifra.

-Cantos alumnos de infantil hai non Curros Enríquez?

-En total temos 251 alumnos, 51 en infantil e 200 en primaria. En educación infantil temos unha aula por nivel, é dicir: só 13 alumnos en tres anos; en catro anos, 21, e en cinco anos, 17. En primaria, temos oito unidades, dúas por curso.

-Con 13 alumnos en tres anos, haberá que pechar aulas cando lestes nenos cheguen a primaria?

-Cando vos 13 alumnos de tres anos cheguen a primaria, non vou ter a posibilidade de facer dúas aulas. Séguese así a curva demográfica, teremos un grupo por curso e pasaremos a ser un colexio de liña un. Pero, hai que ter en conta unha nova tendencia: moitos pais non están a escolarizar aos fillos ata vos catro ou cinco anos, sobre todo, desde ou covid. É probable que, non próximo curso, teñamos máis nenos en catro anos.

-Cal é ou mínimo de alumnos para non pechar unha aula?

-A cociente é de 25 alumnos por aula. Pero, a Consellería non está a pechar aulas se, entre dúas, suman 20 rapaces. Salvo algunha excepción, tampouco está a recortar profesorado.

-Un colexio, ou Emilia Pardo Bazán, pechou este curso unha aula.

-Se, pero eran aulas a maiores creadas durante a pandemia, para non ter a tantos nenos xuntos nunha clase. Agora, volven a estar como estaban antes do covid.

-Con todo, as cifras preocupan?

-Nos colexios públicos, de momento, mantemos as mesmas unidades desde seis anos para atrás. Pero, claro que preocupa. A incidencia dá crise demográfica estase a camuflar un pouco coa chegada de alumnos estranxeiros, que tamén temos moitos. Pero a súa presenza só difumina a incidencia verdadeira desta realidade. Hai non tanto tingamos 300 alumnos non Curros Enríquez e cinco aulas en infantil.

-É unha escola veterana.

-Eu cheguei a este CEIP non 2000. É un centro moi antigo, na Coruña hai poucos centenarios, ademais de Labaca, ou Eusebio e ou Concepción Arenal. Tamén é unha escola grande. Aquí chegou a haber case 1.700 alumnos, pero é certo que abriron outros CEIP preto: ou Cidade Vella, ou Torre de Hércules ou ou de Zalaeta, que ao comezo era só de Educación Infantil. Ademais, tamén hai centros concertados moi preto.

-A competencia aumentou?

-Digamos que as familias teñen moito onde escoller. Algo que pasa, polo xeral, en toda a cidade.

-Dálle clase a irmáns de distintas xeracións hoxe?

-Cando comecei como mestre, non ano 90, había familias con varios irmáns non centro. Pero iso foi pouco a pouco mudando.

-Hai algo positivo en todo isto?

-Ao baixar ou número de alumnos por aula, e por mestre, a docencia hoxe é máis persoal. A atención é moito mellor, hai un aumento dá calidade que é indubidable. Vos 25 nenos por aula en primaria son unha cifra óptima, pero pode ser máis discutible en infantil. Claro que hai un límite. En Educación Física, dar clase a un grupo de dez nenos tampouco é positivo, porque moitas actividades son para aprender en grupo.

Manuel Peralbo, decano da Facultade de Ciencias dá Educación dá UDC: «Tememos unha diminución importante na cifra de mestres»

No pasado curso, 129 alumnos graduáronse en Infantil e 117 en Primaria na Facultade de Ciencias dá Educación da UDC. Unhas cifras que manteñen desde hai uns anos. Os estudantes, asegura o decano, «son conscientes» da realidade demográfica que atravesa Galicia.

-Como define a marcha da curva demográfica?

-Se hai que escoller un termo, preocupante é a palabra. Mantivemos moitas conversacións tanto coa Consellería de Educación como con outras facultades sobre a necesidade de estar preparados para adaptarnos á súa evolución. Tememos que, no futuro inmediato, prodúzase unha diminución importante do número de mestres que se incorporen á docencia. O certo é que a cifra de graduados está por amais da oferta de empregos, tanto no sector público como privado, e a caída da natalidade non axuda a que esta relación mellore. En calquera caso, as cifras poden mellorar, ou non, tamén en función do investimento, que non gasto, que se realice en educación en termos de PIB.

-As xubilacións no corpo de mestres están contrarrestando o impacto da evolución da natalidade en Galicia?

-A recuperación da taxa de reposición nas Administracións está a favorecer que, nos últimos anos, exista unha incorporación máis fluída dos graduados nos centros educativos. A preocupación está clara, pero, por agora, o balance entre a oferta de profesorado que xorde da universidade e os postos que temos no ensino está bastante equilibrado.

A sanidade ante o reto demográfico: simple espectadora ou actriz protagonista?

No Hospital Universitario da Coruña finalizabamos o 2022 celebrando un cambio de tendencia ao ter superado, por primeira vez desde hai 11 anos, os nacementos do ano anterior. Non dubido que este feito ten moito que ver co prestixio do noso hospital materno-infantil que, á súa vez, é reflexo da calidade da nosa sanidade pública e dos seus profesionais. Con todo, non somos cegos á contorna desfavorable que nos rodea. Cunha taxa de natalidade en torno ao 5,4 % e con menos de 15.000 nacementos anuais por segundo ano consecutivo, debemos tomarnos en serio o problema.

Aínda que as causas do descenso do número de nacementos son múltiples e moitas transcenden ao ámbito sanitario, non podemos deixar de pensar en que podemos facer nós, como xestores e profesionais da saúde, para garantir a nosa pervivencia como sociedade. Nun contexto ben distinto ao que nos ocupa, a deseñadora Coco Chanel dicía que «a simplicidade é a clave da verdadeira elegancia». Pois ben, intentemos ser simples, e elegantes, nas nosas formulacións iniciais e acertaremos. Non é momento de estratexias imaxinativas, por moi ampulosas que soen, se non abordamos primeiro o simple.

En primeiro lugar, os sistemas sanitarios deben garantir que todas aquelas familias que desexen ter fillos teñan a posibilidade de facelo. Cando, por razóns diversas, isto non ocorre de xeito natural, potenciar a actividade das unidades de reprodución humana asistida convértese en algo fundamental, necesario e urxente.

En segundo lugar, as medidas de protección da maternidade e paternidade empezan por coidar o propio acto do nacemento. Debemos garantir os estándares de seguridade e calidade que se nos presupoñen, pero á vez debemos pór en marcha todas as estratexias necesarias para que a experiencia do nacemento sexa un acto diferencial nun centro sanitario.

En terceiro lugar, pensemos na oportunidade de prestar unha atención pediátrica de excelencia. As medidas de protección á saúde infantil empezan por priorizar o adecuado control da xestación e os recursos das unidades de diagnóstico prenatal, e continúan cos plans de mellora das unidades neonatales e pediátricas. Concentrar os nacementos de maior risco en unidades de referencia, garantir a formación de subespecialistas, mellorar o transporte pediátrico e ampliar a oferta das redes de atención temperá son estratexias alcanzábeis a curto prazo e cun indubidable impacto.

Para rematar, e recoñezo que talvez aquí me custa distinguir entre a miña faceta como pediatra e a de pai de familia numerosa, toda estratexia encamiñada a garantir a conciliación de forma real e efectiva é un estímulo á natalidade. Eliminar as trabas burocráticas, detectar a familias vulnerables, premiar ás que deciden (decidimos) ter máis fillos e facilitar o acceso simple ás axudas son só algúns exemplos.

Unha sociedade moderna caracterízase, entre outras cousas, por saber coidar da súa saúde materno-infantil. «Primeiro as mulleres e os nenos», di o clásico aforismo dos naufraxios… pois iso.

 Por Alejandro Ávila Álvarez, director de Atención Hospitalaria na área Sanitaria da Coruña e Cee

---

---

---