De «Olérios» a «Borgondo»

Toni Silva A Coruña

A Coruña

Alvedro fue el nombre del municipio de Culleredo hasta 1877
Alvedro foi o nome do municipio de Culleredo ata 1877 ANGEL MANSO

A RAG edita unha publicación sobre a orixe dos nomes dos concellos da provincia. Para os expertos, Sada é o topónimo máis difícil de descifrar

19 sep 2022 . Actualizado ás 10:27 h.

A Real Academia Galega (RAG ) acaba de editar unha investigación sobre a toponimia e a orixe dos nomes dos concellos da provincia da Coruña encargada pola Deputación e dirixida por Gonzalo Navaza e o seu amplo equipo do seminario de onomástica.

Abegondo

Termo de orixe prerromano. Para algúns autores, o sufijo -gondo equivale a abundancia. Posible raíz indoeuropea en Awe, «auga que flúe», co que Abegondo significaría «abundante en augas».

Aranga

Cando se formou este municipio en 1835 (ese ano produciuse unha reorganización de concellos) incluíuse a parroquia de Rodeiro, actualmente no municipio de Oza-Cesuras. «Ad castellum Aranga venit adMandeu », recolle un texto medieval do ano 572. Este topónimo designa a terra dos cursos medio e alto do río Mandeo. Ten parentes en Asturias (Arango e Arangas).

  

Arteixo

Ata o século XX, a capital do municipio denominábase A Baiuca. Arteixo aparece por primeira vez no século X como Artasio. É considerado de forma unánime de procedencia prerromana, pero tamén hai quen o emparenta coa palabra artesa, termo de orixe celta. O seu significado sería «vales ou depresións de fondo plano».

Bergondo

Non coincide con ningún dos núcleos de poboación. A capital municipal é Carrio. A orixe é controvertido. Algúns autores ven nel o nome persoal de orixe germánico. Outros o inclúen como topónimo prerromano polo elemento -gondo. Nos primeiros escritos aparece como Burgundio, Burgundo, Borgondo ou Burgundi.

Betanzos

O seu primeiro núcleo sitúase en Tiobre, hoxe coñecido como Betanzos ou Vello. Hai 803 anos trasladouse ao lugar actual, chamado Untia. «O topónimo Betanzos é escuro e controvertido», sinalan desde a RAG . Ao principio adoptou a forma Brigantium, como A Coruña, de aí o xentilicio brigantino.

Cambre

Na documentación medieval rexístrase como Cambra. É prerromano, identificado o seu prefixo Cala, co probable significado de «roca, ou elevación rochosa».

Carral

É un topónimo viario que designaba un camiño de certa importancia. Constitúe un derivado de carro, a partir do adxectivo via carrale (camiño para carros).

  

Coirós

Nace da escisión dun extenso municipio chamado Muniferral, que incluía Aranga. Coirós é o resultado dun diminutivo do sufijo latino -olo no termo prerromano Cauriu. Tamén se propuxo que procede da raíz indoeuropea Keu, concavidade, o que designaría a súa orixe a «covas ou depresións do terreo».

A Coruña

Ptolomeo rexistrouna como Brigantium (século II) e Paulo Orosi como Brigantia (s. IV-V). Desde o primeiro milenio ata o século XIII, a vila foi coñecida como Faro pola súa famosa construción. No ano 1208, Alfonso IV concedeulle o nome de Crunia, extraído dunha cidade supostamente conquistada por Carlomagno en Galicia segundo a lenda Historia Turpini e que recolle o Códice Calixtino.

Culleredo

Inicialmente o municipio denominábase Alvedro, porque alí estaba a casa consistorial. Desde 1877 se rebautizó como Culleredo coa mudanza da sede a esta parroquia. Algúns alegan que o sufijo -edo, habitual en nomes relativos á vexetación, aludiría a un fitotopónimo.

Curtis

Consta por escrito por primeira vez no ano 1000. A explicación etimolóxica máis aceptada é que Curtis é derivada do latín Cohortis, debido ao campamento militar romano de Ciadella, en Sobrado. Durante a idade media citábase como Ciadella de Curtis.

  

Irixoa

Contén o resultado galego do latín Ecclesióla, un diminutivo de igrexa. Así aparece na documentación medieval. No século XIV hai escritos que recollen Igrejoa, e no XVI, Glijoa ou Yrijoa.

  

Mesía

A súa sede consistorial foi das que máis traslados viviu. No século XIX pasou por Pobra (Bascoi), Vila (Castro), Xanceda Vella, e de novo Pobra. Desde 1955 o concello está en Xanceda. Entre as posibles vertentes etimolóxica, pódese vincular co latín Mensa (mesa), co valor de «val elevado». Tamén podería proceder do nome dun dos señores locais creado a partir dun nome bíblico.

  

Miño

Ao principio recibiu o nome de Castro, pola parroquia na que se situaba a casa consistorial, e así foi ata 1920, cando se oficializa Miño. Asoma nos documentos medievais como «Villa de Myno» (1287). É de común acordo entre os expertos o seu vínculo co río Miño, cunha raíz indoeuropea, Mei, que significa fluír. Así, o nome viría motivado por estar na confluencia entre os ríos Lambre e a ría de Betanzos.

Oleiros

Desde a súa constitución en 1835 ata 1857 constaba o nome oficial de Olérios (sic). É un nome moi común en Galicia, con 9 parroquias e 8 entidades de poboación, ademais de formar parte de compostos como A Cruz de Oleiros, Seoane de Oleiros (lugar de Xinzo dá Limia) ou Vilar de Oleiros. O topónimo procede do latín Pota, «recipiente de líquidos», e o seu plural Ollarios, «persoas que traballan o barro».

  

Oza dos Ríos

De orixe prerromano, emparentado con Oca (Okka). Para algúns podería ter relación coa raíz Ok, punta, como Ocobre (O Grove). Outras teses vincúlano a un significado hidronímico. Nos primeiros textos do século X aparece como Ocia ou Ozia.

Cesuras

«Per revulum que fluit inter Cesuras et Mandaio», recolle un escrito do século X. Posteriormente tamén aparece como Çesuras ou Çesures. A orixe do topónimo garda relación co latín Caesura ou Scissura (hendidura), un nome relativo á profunda orografía.

  

Paderne

O nome deste pequeno concello contén o resultado do genitivo Paterni do nome persoal Paternus. Son nomes de orixe latina derivados de pater (pai), e que deixaron unha forte pegada na toponimia galega.

  

Sada

É un topónimo único en Galicia, de etimología incerta. A hipótese que esperta máis consensos «considerao un participio Sata do verbo latino sero (plantar, cultivar), de xeito que sería un equivalente de plantata (chantada)». Na documentación medieval do mosteiro de Sobrado aparece Sada dous Coteses, un termo que se puido crear no propio convento.

  

Sobrado

É o resultado do latín Superato, derivado de super (arriba). Na idade Media designábase así a calquera edificio de máis dunha planta. En Galicia hai 36 localidades chamadas Sobrado.

  

Vilarmaior

Desapareceu como municipio no último terzo do século XIX, anexionado por Pontedeume . A capital sitúase na Armada. Vilarmaior está composto polos termos do latín Villare Maior, a primeira como núcleo urbano (o seu significado orixinario era o de explotación agrícola).

  

Vilasantar

Composto polo sustantivo vila e o genitivo Sentarii, do nome Sentarius. Deste xeito, significa «a propiedade agrícola dun tal Sentario».