COMO CAMBIOU O teu POBO | As antigas casas de pescadores e fábricas de salgadura perdéronse
04 feb 2024 . Actualizado á 05:00 h.A vila de Laxe é coñecido, principalmente, pola súa praia urbana. Un areal que co paso dos anos foi perdendo a súa esencia natural en aras de máis servizos. A vila foi crecendo sobre este espazo, sen nunca darlle as costas.
Na praza Ramón Juega xogaba de neno o endocrinólogo xubilado Antonio Gómez-Pan (Laxe, 1946). Pero xa na primeira metade do pasado século era o principal escenario do bulicio, segundo recolle o Arquivo Fotográfico Vidal. Alí consérvase coa emblemática Casa do Arco, de estilo gótico, do mesmo xeito que, a escasos pasos, a igrexa de Santa María dá Atalaia, que data do século XV. Esta última, declarada como Ben de Interese Cultural, é un dos principais exemplos do gótico mariñeiro da Costa da Morte.
Fronte ao templo, segue a día de hoxe, aínda que con outro uso, o que foi o antigo porto, construído nos anos 40. O catedrático emérito en Dereito Romano Luis Rodríguez Ennes (78 anos), con familia orixinaria de Laxe, gozou alí de moitos veráns de mozo. «Había profundidade. Tirabámonos de cabeza. Agora, en cambio, está asolagado de area», apunta.
Ata ese momento, existía a tradicional ribeira, coas barcas varadas sobre a area ou as pedras. Pero foron máis os traballos realizados na contorna como a construción da estrada desde onde finalizaba ata o peirao vello. «Antes había moitos baches», rememora Ennes. Aínda que poucos coches víanse polo lugar, anota Gómez-Pan.
Máis tarde, nos 50, empezouse a ampliar o peirao no actual emprazamento. Un recordo que perdura na mente de moitos veciños é a praia chaira. A raíz da prolongación do espigón nos 80, foi cando, segundo consideran ningúns, cambiaron as correntes e emerxeron as dunas nesa zona do areal, pois noutras xa existían. Chegaron case ata a ermida de Santa Rosa, no alto do monte Cornaceiras, como recollen as instantánea do Arquivo Vidal. Con todo, outras correntes apuntan que o sistema dunar xa viña de atrás, co exemplo do monte Branco enfronte e coa posterior desaparición da acumulación de area en Cornaceiras, tendo en conta que as novas construcións pasaron a facer de barreira.
O paseo marítimo e a Praza dous Voluntarios foron posteriores. Atrás quedaron numerosas casas de pescadores, fábricas de salgadura que despois foron de conservas, e mesmo unha fábrica de caolín, da que só perdura, xa, unha cheminea. Empregou no seu día a douscentos obreiros, pero pechou na década dos 70. «Este mineral axudou a paliar a pobreza», comentou o catedrático. Uns tempos difíciles que tamén lembra Gómez-Pan.
Outra data destacada na historia de Laxe foi o 28 de abril de 1987, cando quedou aberta a nova lonxa, que substituíu ao anterior edificio, que á súa vez pasou a servir de base para a Cruz Vermella. A construción respondía á importancia crecente, naquela época, da dársena laxense no conxunto da Costa da Morte.
Coa chegada do novo século, xurdiron grandes edificios en primeira liña de praia. Ningúns deles, actuais esqueletos urbanísticos que contribúen ao feísmo.
Novas construcións e o Museo do Mar, rehabilitado
Na entrada do pobo, tamén foron emerxendo novas instalacións públicas. No 2002 iniciáronse os labores para erixir unha piscina descuberta. No 2004, levantouse o novo edificio do colexio Cabo dá Area. O anterior presentaba numerosas deficiencias, sobre todo de humidades. As antigas vivendas de profesores aínda se conservan. E nesa mesma contorna xurdiu, así mesmo, o campo de fútbol. Corría o ano 2009.
Máis recente foi a inauguración do Museo do Mar, no 2011. Nel pódese repasar gran parte da historia deste municipio e doutros da comarca a través das imaxes que tomaron tres xeracións de fotógrafos dunha mesma familia, parte das cales están declaradas Ben de Interese Cultural de Galicia. Está situado no inmoble que ocupou a antiga casa cuartel da Garda Civil da localidade, que foi rehabilitada para albergar a colección do Arquivo Fotográfico Vidal. Ten, ademais, un interese arquitectónico tradicional, dado que é unha edificación de pedra na que aínda son visibles elementos dunha casa típica galega como o lavadoiro de pedra.