A historia dos comerciantes maragatos na Mariña inspira un centro de interpretación en Lourenzá
LOURENZÁ
Un inmoble da familia Rodríguez Alonso será a sede en Lourenzá de «Maragatacasa Fala», unhas xornadas sobre sociedade, economía e cultura maragatas
27 abr 2024 . Actualizado á 10:03 h.Os lazos entre León e A Mariña lucense veñen de lonxe. E do concello leonés de Santiago Millas, considerado como a capital da maragatería arriera, proceden familias de comerciantes que se asentaron en distintos puntos da comarca, onde abriron e xestionaron prósperos negocios e implantaron outro tipo de prácticas comerciais.
As xornadas «Maragatacasa Fala» congregarán os días 3 e 4 de maio en Vilanova de Lourenzá a expertos e a autoridades políticas de ambas as rexións que profundarán sobre a historia dos maragatos, analizarán a pegada que deixaron na zona e abundarán sobre a metodoloxía e as estratexias mercantís que seguían.
As conferencias desenvolveranse nun inmoble situado na Avenida de Mondoñedo, 18. Foi vivenda, almacén e negocio mixto dunha familia de maragatos. Bernardo Rodríguez Otero e María Concepción Alonso Rodríguez instaláronse en Vilanova en 1896. Eran os tatarabuelos de Xoán X. Rodríguez Rivas, presidente de Maragatacasa AC, colectivo que impulsa estas xornadas na casa familiar na que está proxectada a creación dun centro de interpretación sobre o mundo maragato.
O proxecto está en marcha e a idea era inicialo este ano, pero por agora está pendente de asignación de fondos europeos. Este centro museístico sumarase a outras investigacións e iniciativas desenvolvidas nos últimos anos en Galicia para divulgar e dar maior visibilidade á orixe e ao legado deste pobo.
Sostén Xoán Rodríguez que a súa familia laurentina dedicábase ao comercio de diversos produtos centrándose principalmente na exportación por xunto de xamóns a Madrid, unha actividade similar á que Tomás Pérez Carro e Vicenta García tiñan en Lugo. Os antepasados de Xoán —explica— fixaron en Vilanova o epicentro dos seus negocios mentres operaban tamén desde outra casa comercial situada no Val, posuían almacén en Rábade e unha especie de venda-almacén en Vegadeo (Asturias): «O meu tataravó tiña a súa base en Vegadeo, na venta dun tal “Farrucín”, tal como aparece no seu libro de actas. Ao instalarse en Vilanova abandonou esa referencia».
Tamén contaban cun embarcadoiro con almacéns na Espiñeira (Barreiros-Foz). «En Ribadeo construíran, na década de 1910, a nave que hoxe ocupa Acuicultura, da Consellería do Mar, no porto de Porcillán. O da Espiñeira e Ribadeo debíase ao comercio marítimo, nomeadamente sal. Desde 1918 foi socio na propiedade dun pailebote (un barco mercante da época)», detalla. Relendo «o libro de actas» deduce a importante actividade de venda de xamóns: «Só en Vilanova debía de ter uns 100.000 quilos nos diferentes almacéns». Tamén apunta que «había operacións feitas nos anos 20 que superaban as 50.000 pesetas».
«Domestic system»
O negocio familiar viviu o seu período culminante entre 1890 e 1936, «xa que despois da guerra o mercado destino, que era Madrid, afundiuse». Ademais do transporte de mercancías a lombos de cabalerías, a familia aproveitaba os tráficos marítimos e, fronte á ameaza que no seu día representou o tren para o seu sistema empresarial, «eles souberon ver no ferrocarril un aliado».
A aposta inicial polo que hoxe poderiamos denominar un «domestic system», a venda sen stock acumulado, favorecía os seus acordos con produtores individuais e o envío de grandes cantidades de materias primas á capital. «O que mellor facían era negociar. O gran negocio era coñecer aos maioristas de Madrid e empregar o tren para enviar mercadorías, aínda que na miña familia, entre os anos 10 e 20, había tamén xa catro camións que se empregaban para levar os xamóns á estación de Rábade. Voltaban cargados con viño para o comercio minorista», abunda.
Xoán aínda lembra un almacén de sal situado fronte á casa de Lourenzá e a recepción desta mercancía en Ribadeo, de onde procede outra rama da súa familia, tamén maragata aínda que asentada xa desde os anos 80, cos seus tatarabuelos Pilar Pérez Franco e Bernardino Alonso Rodríguez centrados en xestionar transportes, o hotel A Ferrocarrilana (máis de catro décadas na Guía Michelín)...
Outros parentes asentáronse en Vigo, onde posuían unha emblemática fábrica de chocolates —A Perfección, Chocolates Sabú e Viso—; outros en Foz, dedicados principalmente ao comercio minorista; outros en Bóveda «tamén dedicados ao comercio maiorista de xamóns», etcétera.
As operacións mercantís iniciadas polas súas tatarabuelos continuáronas os seus bisavós e avós. Desenvolvían unha cultura empresarial diferente á práctica rentista, máis habitual a nivel local: «Meus avós compraban porcos nas casas de labranza e ofrecían liquidez económica. Os maragatos tiñan diñeiro para pagar e unha importante rede de contactos, principalmente en Madrid».
Xoán Rodríguez: «Meu pai reuniu unha gran colección de obxectos e soñaba con crear un museo»
Á morte do seu pai, Xoán Rodríguez herdou a vivenda na que actualmente se proxecta o centro de interpretación. É un inmoble —explica— «blindado» e onde se aprecia claramente a separación entre a vida comercial e a familiar. «Ao longo dos seus últimos anos meu pai reuniu unha gran colección de obxectos e de material, e sempre soñaba con crear un museo», relata. O empeño do pai avivou a curiosidade do fillo, que se embarcou na aventura de indagar sobre o pasado familiar e ampliou as súas investigacións marabillado polos descubrimentos.
Co apoio e asesoramento dun equipo de traballo impulsa este proxecto nun inmoble que atesoura un importante mostrario de pezas que invitan a descubrir outro estilo de vida e de facer negocios. Na casa consérvase desde un completo comedor con pezas de art déco de 1934 a cámaras de fotos ou numerosos documentos, máis de 700 fotografías anteriores a 1950... «Xa temos moito inventariado, arredor de 1.500 pezas», explica: «Pero aínda sigo descubrindo moito».
Nas súas pescudas e tras unha visita a un museo de Santa Colomba de Somoza coñeceu a Abel Fernández, doutor en Historia da Arte, o que lle permitiu contactar con Laureano Rubio Pérez, catedrático de Historia Moderna da Universidade de León, un dos maiores expertos no mundo maragato, que analizará nas xornadas o papel da burguesía maragata. Outros aspectos, como a súa contribución ao desenvolvemento económico de Lourenzá ou a figura de Andrés Martínez Salazar e a cultura galega, terán protagonismo nos relatorios.
Rodríguez cita o papel dos comerciantes maragatos na compra-venda de liño, a vinculación coa saga maragata de importantes grupos como Calvo ou o libro «Os maragatos na Coruña (1870-1940)», de Beatriz López Morán e Xosé Ramón Barreiro Fernández: «Os maragatos vertebraron unha parte grande do que foi a protoindustria galega».
Cultural
A par da empresa —apunta— estiveron vinculados con movementos culturais. Rememora que Andrés Martínez Salazar foi o segundo presidente da Real Academia Galega e tamén a amizade que unía a Francisco Fernández del Riego co irmán do seu avó, Carlos Rodríguez Alonso. As xornadas son o avance doutras iniciativas de divulgación.