Javier Albares, médico experto en soño: «As pantallas dan un subidón de dopamina»
VIDA SAUDABLE
O especialista reflexiona sobre o abuso de dispositivos móbiles na sociedade e recolle os riscos para a saúde que supoñen
13 jun 2025 . Actualizado á 15:15 h.Javier Albares, médico especialista en Neurofisiología Clínica, deuse conta de que as pantallas son un reto de saúde pública para os nenos e adolescentes cando lle deron, ao seu fillo maior, o seu primeiro móbil. «Démosllo excesivamente cedo», di con perspectiva que só dá o tempo. Preocupado, o membro da Sociedade Española de Soño (SES), púxose a investigar sobre os posibles efectos na saúde destes dispositivos, e todo o que descubriu aglutinar no seu novo libro Xeración Zombi (Editorial Península, 2025).
—Que consecuencias ten o seu exceso en nenos e adolescentes?
—A evidencia científica di que o uso de pantallas excesivo en nenos e adolescentes afecta a como se desenvolve o seu cerebro, como se conectan as súas neuronas e iso a nivel práctico impacta a nivel da aprendizaxe, a nivel do desenvolvemento da linguaxe, a nivel da memoria, a nivel da atención, a nivel da saúde mental e da súa saúde física e ata á socialización. É dicir, afecta en todos os aspectos do crecemento saudable do teu neno e adolescente.
—Como experto en soño, de que forma as pantallas teñen esa capacidade de fraccionar o descanso?
—As pantallas son o gran ladrón do soño e afectan en varios sentidos. Un é que o tempo que se lle dedica hiper excita o noso sistema nervioso central e iso fai que nos custe máis durmir. E outro é que nos rouban tempo. Rouban tempo aos mozos que non dedican a durmir. Noutras palabras, unha parte é que ocupan un tempo nas que o neno e adolescente debería estar a durmir, e outra, a hiper excitación, que fai que cando me intente pór a durmir non poida e esta, á súa vez, provoca que a calidade do meu soño sexa peor, que haxa máis espertases ao longo da noite, e que se asociou cunha maior incidencia, por exemplo, de pesadelos e de soño inquedo.
—Que necesita o cerebro infantil e adolescente para desenvolverse saludablemente?
—Necesita xogar, necesita momentos de aburrimento, de non facer, necesita estimulación real, non estimulación da pantalla. O xogo, precisamente, é un grande estimulador. Tamén require vínculo, presenza dos pais, lectura, experiencias, necesita relacións reais con xente da súa idade. Por suposto, precisa actividade física, arte, música, necesita baile e expresión artística.
—Pódese dicir que a adicción ao móbil funciona como a adicción a unha droga?
—Si. Se sacas imaxes dunha persoa que ten unha adicción ás pantallas e unha persoa que ten unha adicción a calquera droga que teña afectado o seu sistema de recompensa, as alteracións, o que se ve é moi similar. Pero, en realidade, é lóxico que as técnicas de imaxe móstrennos isto.
—Por que?
—Porque as pantallas jaquean o noso sistema de recompensa. É dicir, provocan unha adicción. De feito, están creadas para que pasemos o maior tempo posible fronte a elas. Pero para que iso se consiga como obxectivo, ao final hai que facer que o noso cerebro queira consumilas. Se o noso cerebro necesita o consumo de algo de forma repetida e reiterativa, o normal é que se altere o sistema de recompensa e xérese unha adicción. As drogas fano a través de ocupar receptores de neurotransmisores, e as pantallas conségueno creando unha hiperestimulación, unha descarga de dopamina que nos dá ese pequeno subidón, esa pequena recompensa que nos fai despois que o sistema de recompensa estea continuamente pedíndoche un pouquiño máis de dopamina. O gran problema nesa alteración en idades tan temperás é que sabemos que cando o sistema de recompensa, que é o que te leva a unha adicción, altérase, ese neno adolescente será máis susceptible en diante, a ter outro tipo de adiccións.
—Como afectan o rendemento escolar?, á intelixencia? Dá a sensación de que quen usa moito as pantallas teñen máis dificultades á hora de concentrarse.
—É así. As pantallas lévante ao multitasking, á multitarea, e evitan que sexas capaz de focalizar a atención. Afectan a aprendizaxe en varios aspectos, como o desenvolvemento da linguaxe e demais, pero unha parte moi importante é que afectan á nosa capacidade de atención e concentración, porque cando esta última non se adestra, perdémola. Non se desenvolven esas redes neuronais que nos van a permitir ter esa concentración. As pantallas lévannos ao cambio constante de tarefa, porque agora miro unha cousa, agora miro a outra, agora aparece unha notificación, e sucede a unha velocidade moi acelerada. Os datos dinnos que o adulto medio, na actualidade, ten unha capacidade de concentración plena en algo ao redor dos tres minutos; os adolescentes ao redor dos 50 segundos. É terrorífico. E por outra banda, sabemos que ata que non se pasan 20 minutos plenamente nunha función, concentrado en algo, non se ten un rendemento pleno. O cerebro non é capaz de facer dúas cousas á vez, aínda que creamos que si porque teñamos tres fiestras abertas no computador. O tempo que tardo en concentrarme da unha á outra é tempo perdido, e é o que se chama o custo da alternancia. É moi alto e ten moitísimas repercusións a nivel da aprendizaxe. É máis, sábese que os países que investiron máis en dixitalización das escolas son os países que, paralelamente, tiveron peor rendemento a nivel escolar. A máis dixitalización, peores resultados nos informes PISA de rendemento escolar
—Que preguntas podo facerme para ver se teño un problema coas pantallas?
—Hai aspectos importantes. Ata que hora uso o móbil?, uso o móbil ata xusto meterme na cama?, canto tempo antes déixoo?, canto tardo en coller o móbil? cando me levanto. Se me vou sen o móbil de casa, volvería a por el?, estaría disposto a vivir sen móbil? Todo iso pódeme orientar un pouquiño. Tamén usar pantallas mentres como, ou noutros lugares, por exemplo, cando vou ao aseo; se me reclamaron algunhas veces fillos, familiares, seres queridos, que non lles estou prestando atención porque estou pendente do móbil. Todo iso xa me dá un indicio. Falamos do móbil, pero aquí inclúo todo tipo de pantalla.
—Claro, que sucede coa televisión?
—A televisión é unha pantalla que tamén conta. Só que, ao non ser tan interactiva, afectan e estimulan algo menos. Pero ollo, aínda así teñen implicacións. Fíxate que o coeficiente intelectual da nosa especie, o homo sapiens, ata os anos 80 sempre fora crecendo. O incremento era duns tres puntos por década e os expertos achacábano a unha mellor nutrición, sanidade, a unha mellor asistencia social. Pero nos 90 retardouse, deixou de crecer. Por aquel entón, xa o xustificaron polo efecto da televisión, que xa levaba ata tres décadas nalgúns países. A partir de aí, e neste novo século, non é que o crecemento se haxa estancado, senón que diminuíu. Hoxe en día un estudante de 11 anos, por exemplo, en rendemento académico, é practicamente un ano menor de capacidade que hai 20 anos. E o gran factor diferenciador que hai habido han sido as pantallas sen ningunha dúbida, aínda que non sexa o único.
—A que idade se lle pode permitir o acceso a pantallas a un neno?
—Na actualidade xa se fala de que ata os seis, nada de uso. As pantallas non son biolóxicas, a partir de aí podería ser unha media duns 30 minutos ao día. Entre os 12 e os 18, deberiamos estar a falar dun máximo de dúas horas ao día. E logo hai que ter en conta que non todas as pantallas son iguais; hai usos que son aínda moito máis prexudiciais, porque non debemos esquecernos que moitas veces o acceso que teñen os nenos tan mozos a través das pantallas é a violencia, está o ciberbullying con cada vez máis presenza e o acceso ao porno. Baseándome niso e non nunha opinión lixeira, está claro que os adolescentes non deberían ter o seu primeiro smartphone antes dos 16. Igual que o acceso ás redes sociais, que é na liña onde se está empezando a lexislar en moitos países.
—Os adultos pecaron de inxenuos?
—Sen ningún tipo de dúbida e non debemos autoinmolarnos e culparnos. Ao final, cando hai un novo produto, sempre están detrás as poderosas industrias cunha capacidade de xerar influencia moi grande. Nas décadas previas, vendeuse o tabaco como algo con encanto; e de glamuroso ten pouco, o que achega é unha gran cantidade de patoloxía pulmonar, de cancro, e de mortes anuais que hai causadas por iso. Pero incluso cando a xente di canta xente morreu por culpa diso, permite fumar en sitios públicos. Coas tecnoloxías creo que hai un paralelismo moi directo neste sentido, ata que todos os que nos dedicamos á saúde empezamos a facer ruído e que a evidencia científica está a dicir que é tremendamente perigoso, mentres tanto hai moitas empresas e persoas que están a facer o seu negocio niso. Seguirán creando confusión e seguirán acusándonos de tecnófobos aos que intentamos concienciar sobre todo isto. E logo hai unha parte na que hoxe en día, na sociedade na que vivimos, hai moito estrés crónico, hai moita velocidade, e aos pais esquécenos moitas veces a responsabilidade que implica a paternidade e a maternidade. Non quero ejemplarizar a ninguén, para nada; pero a paternidade implica presenza e dedicar tempo a estar cos fillos. E moitas veces, ese tempo que as familias non teñen ocúpase cunha pantalla. Así que si, pecamos de inxenuos, pero o que temos que facer agora é non mirar cara atrás, senón saber que hai posibilidades de cambio e ese é o obxectivo fundamental do libro.
—Débese reducir o uso dos adolescentes pero moitos colexios recorren ao libro electrónico.
—Si, pero pensa que moitos centros xa están a empezar a desdigitalizar as aulas, e esa é a liña que ten que haber. Se ti a un neno dáslle unha tablet para o colexio aos 10 anos xa temos un problema importante. Está comprobado que moitísimos países que están a empezar a desdigitalizar xa están a empezar a notar as melloras de menos pantallas. E, aínda que nos atopemos con esa dicotomía, o límite de horas de uso que eu teño que pór na casa sobre o resto de pantallas é importante. pódese aplicar un control parental, e dedicarlle tempo e constancia cada día, porque é un tema moi complexo.