José Viña, experto en lonxevidade: «O límite de idade, coa ciencia actual, está entre os 110 e 120 anos»
VIDA SAUDABLE
O catedrático de Fisioloxía da Universidade de Valencia describe as claves para vivir máis e mellor
24 may 2025 . Actualizado á 16:46 h.O doutor José Viña di que ten tres cruzadas na súa vida: as drogas, que o envellecemento non sexa vexa como unha carga e que o peso do económico desapareza de todos os ámbitos. «Cóntaslle unha idea á xente e xa che din: “Cómprocho”. Non, a min non me compras nada», responde á falar da pouca importancia que, na actualidade, outórgase á herdanza cultural que transmiten as persoas maiores. O catedrático de Fisioloxía da Universidade de Valencia, e director da primeira cátedra de Gerociencia en Europa, publica A ciencia da lonxevidade (Editorial Sine qua non, 2025), para explicar como vivir máis e, sobre todo, mellor.
—Que implica a lonxevidade?
—A lonxevidade é algo determinado xeneticamente que nos di os anos que imos vivir. É dicir, vostede pode vivir, se é unha mosca, tres meses. Se é un rato, tres anos. E se é unha persoa, 110. Esa é a lonxevidade máxima. A lonxevidade media, é o que vostede vai vivir de media, se vive en España, que é dos mellores países do mundo, e Galicia, que é das zonas de España e por tanto, do mundo, onde máis. Aquí serán 85 anos. O envellecemento son os cambios que normalmente ocorren no corpo co paso dos anos e que aumentan o risco de enfermidades. Aquí a palabra é risco. Non é unha enfermidade, senón que aumenta o risco de que unha persoa contraia enfermidades.
—Se a miña bisavoa, a miña avoa e a miña nai foron moi lonxevas, teño máis probabilidade de selo?
—Si, tes máis posibilidades de ser moi lonxeva. Eu tamén as teño. A miña avoa viviu 101 anos e a miña nai, 99. Imos ver. Para a lonxevidade media, que son eses 85 anos que mencionaba antes, o máis importante é o estilo de vida. Para a lonxevidade máxima, o máis importante é a xenética. Vai nas familias. Por pór porcentaxes doados de lembrar. Para a lonxevidade media, o estilo de vida é o 70% e a xenética o 30%. Para a lonxevidade máxima, a xenética é o 70% e o estilo de vida o 30%. Por moi lonxeva que sexa a miña avoíña, se eu me drogo vou morrer mozo.
—Por que envellecemos?
—Esa é a pregunta máis difícil. Hai unha razón profunda. En materia de envellecemento do universo, por exemplo, hai unha lei física que é que todo tende á uniformidade. É dicir, á entropía máxima. Se mesturas auga quente con auga fría faise auga morna. Sen enerxía externa, a auga morna nunca se converte en fría e quente. Iso é unha lei física. No meu mundo, o biomédico, envellecemos porque somos incapaces de reparar os danos que ocorren ao completo. Hai pequenas lesións moleculares que se van reparando, pero non somos capaces de reparalas ao cento por cento. Hai un exemplo que é o do coche antigo. Podes ter un 600 impecablemente novo se cada vez que se estraga unha peza poslle unha igual e nova. Ese modelo non vale na actualidade, coa ciencia que temos, no ser humano nin no animal mamífero. Por que? Porque somos incapaces de reparar ao 100% os pequenos danos que van ocorrendo. Ningúns somos capaces de facelo ao 80% e outros ao 90. Estes últimos van vivir máis. Pero non se recuperará ao completo.
—O outro me dixo unha persoa que é moi inxusto que, a medida que un cumpre anos, váianse perdendo capacidades físicas. Que a medida que gañaba madurez teríanse que potenciar estas tamén.
—Eu estou en desacordo. A etapa da vida na que estatisticamente vas ser máis feliz é a madurez. Os maiores, onde me inclúo, sabemos mellor cal é o noso sitio. Iso si, con dúas condicións. A primeira é que teñas saúde. E a segundo é que saibas o teu sitio no mundo. Os maiores temos maior capacidade de entender; máis xuízo para avaliar as cousas friamente; máis empatía, a capacidade de pornos no sitio dos demais, e máis tolerancia, para aceptalos. E, para rematar, temos gerotrascendencia. Gero de xeriatría, e transcendencia de que só ves o transcendente na vida e o que non é. Hai parellas que levan o gran desgusto porque uns queren que leven chaqué na voda e outros non, mentres que o avó di: «A min dáme igual, dicídeme como queredes que vaia». Iso ten a gerotrascendencia. Por outra banda, é verdade que as persoas maiores temos máis risco de enfermidade, que non máis enfermidade.
—Cando empezamos a envellecer?
—Empezamos a envellecer, de media, aos 30. Para facer ximnasia rítmica, non. Aí xa é a partir dos 15. E ata os trinta maduramos. De feito, xa se ve como a partir dos trinta, a xente xa empeza a engordar, por exemplo. Iso ten unha importante mensaxe: hai que empezar a coidarse cando un é mozo. Os danos que ocorren cando un é mozo pero se manifestan cando un é maior. Por tanto, se queres envellecer ben, cóidate cando es mozo.
—Que límite da lonxevidade pode ter o humano? Isto é algo moi debatido na actualidade.
—Co que é ciencia hoxe en día, está ao redor dos 110 ou 120. Por aí está o límite. Agora ben, non se pode saber o que vai pasar no futuro. O coñecemento do futuro non se pode saber porque xa non o sería; isto é filosofía da ciencia. É imposible que saibamos que pasará no futuro e se poderemos vivir 500 anos, coa ciencia actual, non. Hai un exemplo que poño no libro. En 1890, William Thomson, Lord Kelvin, o mellor físico da súa época, dixo que a física se estaba acabando, que só quedaban saber uns aspectos cuantitativos, que xa o coñecían todo. Pero en 1900, Max Planck propón a teoría cuántica e en 1905, só 5 anos despois, Einstein propón a teoría da relatividade e todo o mundo cambia. O pobre Lord Thompson non podía saber, por moito que estudase, que dous xenios ían aparecer. Por iso, se vén un xenio como Planck e saca unha revolución científica na xerontoloxía, poderemos vivir Deus sabe canto. Pero sen iso, hoxe en día, 110.
Outra cousa é a gerociencia. Eu dirixo a primeira cátedra diso en Europa na Universidade Católica de Murcia. Esta é a ciencia que estuda as enfermidades asociadas ao envellecemento á luz dos coñecementos fundamentais do envellecemento. É un campo actual. Cando alguén colla a un rato e viva cinco ou seis anos, ou unha mosca que chega ao ano, entón estaremos preto de estender a lonxevidade, porque os mecanismos biolóxicos estarán controlados, pero de momento non hai esa mosca.
—Estamos un pouco obsesionados con buscar a vida eterna ou a vida extralongeva?
—Si, hai dous grupos. Os da vida extralongeva e os da vida eterna. É unha aspiración. Eu mesmo, se puidese vivir como estou agora, xogando ao tenis 150 anos, indo ao traballo en bicicleta, faríao. Pero non é razoable co que hai agora. Cando teña oitenta, supoño que terei que deixar de montar en bicicleta e adaptareime.
—Como impacto o soño no envellecemento?
—Eu englóboo no control do estrés, pero o soño merece un capítulo aparte. Non nos preparamos para o soño, e é algo moi importante. Durmir pouco acurta a vida. Dito doutro xeito, está demostrado que a xente que dorme pouco vive menos. Ata hai 150 anos, cando empezaba a atardecer e o ceo volvíase vermello, o corpo comezaba a segregar melatonina, a hormona do soño. Agora temos a luz branca azulada. Nas cidades nunca se fai de noite, hai unha luz intensísima. Chegas á túa casa, ceas e poste a ver a televisión ata que decides irte durmir. Habería que preparase. Quedarse un intre descansando, facer un pouco de meditación, ler cunha luz suficiente pero non moi intensa, e entón terás soño porque a melatonina fará o seu traballo.
—Antes mencionaba o estrés, como acurta a vida?
—O estrés mal controlado é o problema. Evolucionamos para ter estrés, para escapar dun lobo ou para loitar. Iso é unha resposta física. Temos unha adaptación do estrés de centos de miles de anos para respostas pouco frecuentes, porque o lobo non viña todos os días. Agora, o estrés provócacho unha veciña ás catro da mañá todos os días e con ela non temos unha resposta física, senón que imos ao xulgado e pómoslle unha denuncia. É dicir, non evolucionamos para o estrés que temos. Por iso, ou aprendemos a controlalo ou as nosas hormonas van operar na nosa contra e vannos a subir o azucre cando non fai falta. Evolucionamos para unhas reaccións orgánicas que non son as que temos e iso acurta a vida. A solución é aprender a controlar o estrés, que non te controle a ti.
—Como nos beneficia o exercicio en materia de envellecemento? Insiste en que debe ser variado.
—Cada vez facemos menos exercicio. E aquí hai varios aspectos. Primeiro, debemos facer un exercicio específico para a persoa, que debe ser multicomponente: musculación, aeróbico, de equilibrio e social. Mellor en grupo. Ademais convén integralo na túa vida. Se hai dous pisos, non collas o ascensor de ningún xeito. Vaite andando ao traballo se é posible, ou en bicicleta. Iso chámase exercicio oculto e é moi substancial. Eu, polo menos, subo catro pisos ao día. Unha vez dei unha charla falando do exercicio, e ao saír, todos os asistentes colleron a escaleira mecánica. Tívenlles que facer unha foto.
—Respecto á dieta, di que o problema principal é que na actualidade comemos demasiado. A moderación axúdanos a vivir máis?
—Sen dúbida. A moderación dietética, concretamente. Chámase restrición calórica, que se basea en comer pouco pero incluíndo todas as vitaminas, minerais e proteínas. Iso si, hai que ter moito coidado para non desnutrirse. O 40% da poboación de Europa de máis de 65 anos está desnutrida de proteínas.
—Que claves son esenciais en materia de nutrición?
—Se ten a tensión alta, faga unha comida de froita ao día. É ideal. Coma amodo. Aumente a inxesta de peixe en comparación á carne, aínda que esta se pode seguir comendo. Evite os alimentos moi doces, pero non demonicemos o azucre do azucreiro. Por unha cucharadita no café non pasa nada, o problema é o refresco, que ten o azucre equivalente a sete sobres. E, para rematar, non fai falta facer cinco comidas ao día.
—Que papel xogan as relacións sociais no envellecemento?
—As relacións dan plenitude á persoa e baixan o estrés. Agora hai persoas que lle chaman ás tóxicas, unha expresión afortunada, porque che baleiran a pel. Pois hai que separarse, apraciblemente, delas. E no traballo hai que facer é aumentar ao máximo a creatividade. Aquí en Valencia vin a señores que se puñan en fila para coller unha laranxa, collían, metíana nun papelito e deixábana nun sitio. Así oito horas. E hoxe iso faio un robot. Agora, un señor que planta unha alcachofa e sae tamén ten un traballo creativo. Pódese ser creativo en moitas artes e oficios, e iso levará a máis efectividade.
—Recomenda non madurar pensando que seremos unha carga no futuro.
—Claro. Temos que coidarnos ao máximo, facelo é algo altruísta para que a dependencia se poida diminuír e case evitar. As persoas maiores teñen un enorme tesouro e hai unha cousa que se esqueceu: a herdanza cultural que transmiten aos seus descendentes. A xente pensa máis no diñeiro que nesta herdanza, e é algo extraordinariamente importante para ser feliz. As persoas maiores son as encargadas de transmitila.