Javier Quintero, psiquiatra: «As persoas máis mozos non teñen tolerancia a emocións como o hastío, non a desenvolveron»

Aínda que adoitamos pensar na felicidade como un estado que podemos acadar se se dan certas condicións, a ciencia asegura que esta perspectiva non é a máis adecuada para poder, precisamente, atopar felicidade no día a día. Javier Quintero, doutor en Medicina, especialista en Psiquiatría e profesor titular na Universidade Complutense de Madrid, propón outro enfoque para a felicidade, un que nos axude a vela como un hábito. O seu novo libro, Como estás? 21 días para crear o hábito de ser feliz, editado este ano por Roca, é unha guía paso a paso para construír felicidade no cotián e gozar dela en todas as súas formas, incluso as máis pequenas, que adoitamos pasar por alto.

—Como definiría a felicidade?

—A felicidade consiste en ter aliñado o noso propósito coa nosa acción. É dicir, que teñamos claro que é o que queremos e que vaiamos polo camiño de facelo. Cando tes un equilibrio entre o que queres na vida, o que fas para acadalo e o que sentes, iso é o que podemos chamar benestar. O problema do concepto de felicidade é que non é unha meta, é un proceso. Querer chegar a ser felices afástanos do proceso da felicidade.

—Por que propón converter a felicidade nun hábito que se constrúe ao longo de 21 días?

—Levar o obxectivo da felicidade a un camiño de 21 días para traballar un hábito é máis doado que pensala como algo etéreo e difícil de acadar. Moitas veces, pregúntannos como estamos e contestamos que «ben, grazas», pero non nos damos a oportunidade de parar e de pensar realmente en como estamos. Por iso o primeiro paso que propoño é a autoconsciencia, a reflexión.

—Que ferramentas propón para evitar que as emocións nos desborden no día a día?

—Temos que ser conscientes das nosas emocións. O noso cerebro está constantemente procesando o que pasa ao noso ao redor e a forma como nolo comunica é a través das emocións, que son sensacións que levan á acción. Se tes medo é porque hai algo que o teu cerebro identificou como ameazante e prodúceche unha emoción que te predispone para fuxir ou loitar, dependendo do contexto. As emocións desbórdannos cando non somos conscientes delas e o cerebro ten que darlles unha intensidade moi alta para que lles prestemos atención.

Robert Waldinger, psiquiatra: «Antes a felicidade era que a vida tivese propósito, agora pensámola nun sentido máis hedonístico»

Laura Miyara

—Por que non lles prestamos atención?

—Algo que vexo moito, sobre todo nas persoas máis mozos, é que non teñen tolerancia a emocións como o hastío, porque non a desenvolveron. Se no momento en que algo non nos gusta sacamos o móbil e distraémonos, non imos aprender a manexar esa emoción. Temos que tomar consciencia das emocións primeiro, para poder xestionalas e evitar crear unha intolerancia ás emocións negativas. Se non, parecese que estar triste é un problema, cando non é así. O problema é non saber por que estás triste. Pero a tristeza é simplemente unha emoción coa que o teu cerebro te está dicindo que non estás aliñado co teu propósito ou que perdiches algo. É fundamental desenvolver esa capacidade de identificar e xestionar as emocións que aparecen. Se non es capaz de pór en palabras o que sentes, é porque realmente non tes esa capacidade.

—É dicir que a xestión emocional tense que adestrar.

—Exactamente. É como un músculo, se nunca o utilizas e un día necesítalo, non o terás. Non vai ter suficiente forza para facer a súa función.

—Somos máis emocionais ou racionais á hora de tomar decisións?

—Sen dúbida as nosas emocións participan na nosa toma de decisións. A cuestión é como participan. Por exemplo, a rabia, o medo ou a inquedanza van favorecer unha serie de decisións diferentes das que tomariamos se predominase a alegría. O importante é que sexamos conscientes de como é a emoción nese momento e de como está a impactar na decisión que tomamos, pero ese compoñente emocional sempre vai estar, non existe unha decisión netamente racional porque toda a nosa vida está matizada polas emocións. Uns días levamos unhas lentes máis brillantes e outros días unas máis escuras.

—Adóitase dicir que non debemos tomar decisións en quente.

—O importante é ser conscientes de por que estamos a tomar esa decisión en quente. Porque a emoción moitas veces é unha forma de intuición coa que o cerebro nos axuda a tomar decisións e hai que escoitalo. Non quere dicir que sempre estea no correcto, pero non podemos ignoralo tampouco.

—Un dos 21 días para crear o hábito da felicidade consiste en establecer unha rutina de autocuidado. Como podemos empezar a facelo?

—Cando se fala de autocuidado, moitas persoas pensan que se trata de apuntarse ao ximnasio e ir dúas horas ao día, sete días á semana. Pero é mellor empezar polo máis doado, que é durmir ben, comer ben e facer algo de exercicio. Durmir é fundamental, é moi difícil estar ben se durmimos mal. Logo, unha alimentación equilibrada, unha dieta mediterránea con comidas ordenadas, axuda moito. A iso engadímoslle unha pauta de exercicio. Se xa conseguimos todo isto, podemos sumar outros elementos, como levantarnos temperán e facer ioga ou ver o amencer. Pero non nos vai a servir de nada se aínda non conseguimos durmir ben, comer ben e facer exercicio. Moitas veces, o máis sinxelo é o máis eficaz. E sempre debemos adaptar o autocuidado ao noso contexto e o noso momento vital. Unha persoa de 30 anos pode facer un nivel de actividade física diferente ao da súa nai.

Fixemos o curso de felicidade máis famoso do mundo e isto é o que se aprende: «Temos que investir máis en experiencias e menos en cousas materiais»

Laura Miyara

—Loitar contra o sedentarismo é clave dentro deste hábito da felicidade.

—Si, porque o sedentarismo é unha anomalía evolutiva. Nós estamos feitos para movernos. Cando eramos cazadores e recolectores estabamos todo o día en movemento. O organismo necesita esa actividade física. Témola que priorizar porque o coidado do corpo é necesario para que todo o demais funcione.

—Que importancia teñen as persoas das que nos rodeamos na nosa felicidade?

—As conexións sociais son claves. Hai estudos nos que se ha visto que o que máis pesa para ser felices é ter unha boa rede social de apoio, de xente que está para ti e ti para eles. A construción da felicidade non é só saber que tes xente que está disposta a estar contigo e que che van a axudar se ti o necesitas, tamén constrúe moito na felicidade a sensación de que ti achegas aos demais. Ese equilibrio é importante, vai xerar unha achega de oxitocina, que che vai a proporcionar unha calma importante nos momentos nos que a necesites. Non é necesario que a rede inclúa a moitas persoas, os dedos dunha man pódennos sobrar para contalas. Tamén hai que saber que esas redes son extremadamente dinámicas e non sempre vai ser a mesma xente, pero si que é clave cultivalas.

—Outro dos pasos para o hábito da felicidade é observar como nos falamos a nós mesmos. Que adoita conter ese monólogo interno?

—Tendemos a ter unha comunicación interna negativa, unha crítica constante. Temos que ter en conta que o noso cerebro non diferencia o que ocorre do que nós pensamos que ocorre. Se eu saio á rúa e vexo un gato pero penso que é un león, a miña resposta vai ser a un león, aínda que realmente sexa un gato. Pero podemos usar isto ao noso favor, xerando un discurso positivo. Mirarnos ao espello e dicir: "Estou estupendo". Ser un pouquiño máis compracentes connosco mesmos, porque a vida xa é bastante complicada e os demais vannos a criticar moito como para tamén facelo nós. Pasemos ese monólogo a modo manual, facer consciente. Cando nos damos conta de que nos estamos criticando, respondamos a esa crítica que estamos a facer as cousas o mellor que podemos.

—A autocrítica non nos axuda a mellorar?

—Tendemos a castigarnos polos nosos erros e no fondo disto está a culpa. Pero cando nos equivocamos non temos por que sentirnos culpables, senón responsables. A culpa só se exime mediante o castigo, mentres que a responsabilidade ten un propósito de emenda: son responsable de aprender e ver como o fago mellor a próxima vez. Non esquezamos que equivocarse é marabilloso, é o mellor xeito que temos de aprender. Fago algo, non sae ben, volvo facer cambiando algunhas decisións para que saia mellor. Este proceso de ensaio e erro é a ferramenta de aprendizaxe máis potente que temos. É unha pena que vexamos o erro como un problema, pero é unha perspectiva que podemos cambiar e en terapia facémolo.

—Como podemos afrontar as preocupacións para que non interfiran coa felicidade?

—A preocupación só ten un sentido, que é que darlle moitas voltas a unha situación para atopar unha solución que agora non estamos a ver. Pero hai moitas veces que nos preocupamos por cousas que non están ao noso alcance. Isto non vai modificar a situación en nada. A preocupación só nos vai a servir nunha porcentaxe pequena dos casos, menor ao 10%, no outro 90% dos casos o que nos xera é un desgaste emocional absolutamente improdutivo. Entender isto axudaranos a recoñecer os casos nos que si ten sentido preocuparnos e os que non.

---

---