Cristina Lázaro, psicóloga: «Os pacientes que atravesan unha experiencia próxima á morte, deixan de terlle medo»
SAÚDE MENTAL
A experta en duelo e en experiencias próximas á morte explica que preto de un 70% destas persoas é divorcian despois deste tipo de vivencias
03 ago 2025 . Actualizado á 12:55 h.Que sucede cando nos morremos? Esta é quizais unha da maiores incógnita para a humanidade. En parte porque non ten, a día de hoxe, unha resposta.Quizais por iso resúltanos fascinante escoitar as historias de persoas que estiveron en coma ou en situacións que clinicamente poderían considerarse moi próximas á morte, pero que volveron a vivir entre nós. Estas instancias coñécense como experiencias próximas á morte (ECM) e son un campo de investigación que xera curiosidade, pero sobre o que hai poucas certezas. Durante máis de cinco anos, a doutora Cristina Lázaro entrevistou a máis de mil pacientes, familiares e persoal sanitario na UCI e na unidade de coidados paliativos do Hospital Reina Sofía de Murcia. A psicóloga, especializada en perdas e duelo, explica o que se sabe sobre este fenómeno e o que podemos aprender daqueles que estiveron no outro lado e volveron no seu novo libro, Despois da vida (Roca editorial, 2025).
—Como se define unha experiencia próxima á morte?
—Hai dous tipos de experiencias próximas á morte. Unha é a de morte temporal, que é aquela experiencia que ten unha persoa cando está moi próxima a morrer. Incluso nalgunhas ocasións certificouse a morte clínica porque non existe respiración, non hai latexado, a persoa está inconsciente e ten un encefalograma plano. Pero nese momento as persoas relatan que, aínda que clinicamente non hai consciencia, viron cousas ou tiveron determinadas experiencias, poden ver a persoas que xa faleceron, poida que atópense cunha revisión da súa vida e do que ocorreu ao longo dela ou incluso pode haber momentos concretos relacionados cunha visión do túnel cunha luz ao final. Estes son relatos típicos que forman parte do evento que compón estas experiencias. Doutra banda, están as experiencias ao final da vida, onde uns dous días antes de morrer a persoa adquire unha consciencia plena e parece que recobrou a súa saúde, aínda que realmente ocorreu todo o contrario.
—Que sabemos a nivel científico acerca das causas deste tipo de experiencias?
—A causa non se coñece. Eu pregunteille isto a Raymond Moody, que foi a primeira persoa que investigou sobre estas experiencias, e díxome que aínda non temos as ferramentas para coñecer por que a algunhas persoas ocórrelles e a outras non. A nivel científico, só sabemos que non se deben á medicación. Non teñen nada que ver con delirios ou alucinacións. Isto é algo diferenciado dos procesos mentais a nivel patolóxico.
—En que contexto médico ocorren habitualmente as experiencias próximas á morte?
—No contexto hospitalario, adoitan ocorrer en pacientes que sofren unha parada cardíaca, un estado de coma ou un estado inconsciente causado por un accidente, por exemplo.
—Como de frecuente é que ocorra?
—Os datos que temos indican que entre un 10 e un 20% das persoas que atravesaron este tipo de situacións no contexto hospitalario tiveron este tipo de experiencias. Na miña investigación, atopei que se achega a un 10%.
—Como adoita impactar na vida dunha persoa o ter este tipo de experiencias?
—A abafadora maioría destes pacientes deixan de ter medo á morte. Isto é moi importante, porque non é que queiran morrer, senón que subjetivamente teñen unha convicción de que xa saben como vai ser e o que van experimentar. Logo, adoitan ter dificultades á hora de volver adaptarse á súa vida cotiá. Despois de ter estas experiencias, que para eles son moito máis vívidas que calquera outra que tivesen, o lograr integralo na súa vida cotiá é moi complicado e nalgunhas ocasións necesitan axuda psicolóxica.
—Que implica esta integración da experiencia próxima á morte na vida cotiá?
—Basicamente, a estas persoas cámbialles o xeito de ver a vida. Tenden a cambiar moitas cousas, incluso a súa alimentación. Adoitan deixar para comer animais, porque estas experiencias levan a empatizar máis con todas as formas de vida, a sentir que toda vida é importante. Entón, moitas veces vólvense vexetarianos. Adoitan cambiar incluso de profesión, para dedicarse a cousas diferentes. E un dato curioso é que nestas persoas hai unha taxa de divorcio moi alta, ao redor do 70%, por esta dificultade que teñen para adaptarse de novo á vida cotiá, porque xa esta vida non se corresponde coa experiencia tan forte que tiveron.
—No seu libro explora como cambiou o vínculo da humanidade coa morte ao longo da historia. Que podemos aprender dese cambio?
—Nun principio, o ser humano estaba moito máis estreitamente relacionado coa morte e cos rituais funerarios. Despois, houbo un tempo no que se intentou afastar a vida de todo o que tivese que ver coa morte e así foi como chegamos a non ser tan conscientes no día a día de que as nosas vidas son finitas e que imos morrer nalgún momento. Agora volveuse a ter contacto coa morte outra vez, a partir do acompañamento que facemos a persoas maiores que están nese tránsito cara á morte. Estas persoas son cada vez máis e estamos a empezar a humanizar máis os coidados das persoas enfermas que están nese proceso, afastándoos do ingreso hospitalario e enfocándonos na axuda que pode proporcionarse na casa.
—Que temos que ter en conta á hora de acompañar a alguén nese proceso?
—Neste proceso adoita haber certo silencio ao redor da morte. Ás veces nin a persoa nin os familiares queren falar do que están a vivir, pero é moi importante que se intente falar para quitar os medos. Preguntarlle á persoa que pódese facer por ela, que quere, se necesita algo, se se lle pode axudar a mellorar este momento. Cando facemos isto, a persoa tende a poder falar con máis facilidade do medo que poida ter, ou consegue dispor de determinadas cousas, escribir cartas de despedida ou deixar certos asuntos pechados antes de morrer. Para que poida darse todo isto é importante falar e preguntar, pero respectar a súa vontade. Hai xente que non quere saber que se está morrendo, entón, non hai necesidade de dicirllo. Pero se quere sabelo, é importante dicirllo e estar dispoñibles para axudarlle e que a persoa poida relaxarse e despedirse. Nese momento, podemos dicirlle: «Imos estar ben, non te preocupes por nós», así a persoa pode soltarse e facer este tránsito dun xeito moito máis tranquilo. Temos que dar as grazas e axudar á persoa para atopar esa comodidade.
—Que podemos aprender das experiencias próximas á morte?
—Quen as teña falan de que nos temos que enfocar máis nas pequenas cousas e en intentar ser felices e facer felices aos demais. Ese é a mensaxe que me transmitiron a min. Se vivimos enfocados nisto, imos estar máis preparados á hora de afrontar a nosa propia morte.