Se a cada pouco intre sorpréndeste cantaruxando «unha diva é valente, poderosa», que saibas que hai investigacións que apuntan a como se poderían eliminar estes vermes auditivos
15 may 2025 . Actualizado á 16:02 h.España enteira convive esta semana cun dos retrousos máis pegañentos que se lembran no territorio peninsular. Se desempoamos o vocabulario pandémico no que se nos instruíu durante o 2020, actualmente viviriamos a «segunda onda» do que comunmente a neurociencia alcumou como earworm —en inglés, literalmente, verme auditivo—. A primeira vivímola hai tres meses, cando Melody presentou no Benidorm Fest a súa canción candidata a representar a España no festival de Eurovisión. A andaluza, á que lle sobran táboas e non ten ningún tipo de problema en entoar parte da canción cada vez que lle pon un micrófono diante, encargouse de colocar a súa mensaxe alá por onde pasaba: «Unha diva é valente, poderosa, a súa vida é un xardín cheo de espiñas e rosas». O verme entrou no cerebro da audiencia española, que non tivo posibilidade de escapatoria ante a inundación á que a someteu Melody con esas catro estrofas. O punto álxido desta primeira onda foi na gala dos Goya, na que o torrente de voz de Melodía Ruiz fixo que esa Esa diva coásese en todas e cada unha das entrevistas que se realizaron na alfombra vermella.
O efecto da canción nos cerebros españois foise moderando co tempo. Fomos capaces de quitárnola de cabeza. Pero preto de catro meses despois, a segunda onda xa está aquí. E «dobregar a curva» é hoxe unha tarefa moito máis complicada. Estamos ante o punto álxido do relato da canción europea, o momento que os eurofans estaban a agardar e ás portas dunha competición que veremos en que lugar deixa a España na clasificación final. O que é seguro é que a diva valente e poderosa regresou e de novos estamos todos infectados. Non hai oficina, reunión de amigos ou algoritmo que sexa un espazo seguro. Melody axexa, polo que quizais sexa unha opción intelixente asumir que en calquera momento toparémonos con esas catro estrofas a capella e armarnos de estratexias que fosen estudadas sobre como extirpar estes vermes auditivos. Quizais non lles funcionen, pero probalas é un risco que merece a pena asumir.
Imaxinario musical involuntario ou vermes auditivos, que son?
Se un quere porse técnico, podería utilizarse o termo involuntary musical imagery —en inglés, imaxinario musical involuntario— para definir o que moitos están a atravesar estes días coa canción de Melody. Con todo, o termo máis popular para este fenómeno é o de verme auditivo —literalmente, en inglés, earworm—. Aínda que sen demasiadas respostas nin certezas, hai certo volume de investigación sobre estes vermes, que implican procesos cognitivos do noso cerebro; á nosa rede de activación por defecto e á nosa memoria de traballo. «A memoria de traballo é esa que mantén activos nos nosos circuítos neuronais unha información en segundo plano e da que a maioría das veces non somos nin conscientes», explicaba nesta entrevista o biólogo e divulgador David Bueno; «sabemos que esa chamada rede por defecto está sempre activa. Sempre. É o que fai que, ás tres da mañá, cando te espertas, a cabeza váiaseche ás facturas que non pagaches. Esa mente que divaga dun lado ao outro é o contido desa rede por defecto. Aí hai de todo, pero está composta por experiencias. Poden ser sons, imaxes, sensacións ou emocións», explicou a La Voz da Saúde Paloma Marí-Beffa, doutora, investigadora e senior lecturer de Psicoloxía na universidade de Bangor (Gales). Como é lóxico, as investigacións sobre vermes auditivos non levan demasiado financiamento, polo que o descoñecemento sobre eles aínda é grande e non non habería descartar que algunha estrutura das funcións executivas. No entanto, un traballo publicado por Callula Killingly e Philippe Lacherez, investigadoras en psicoloxía da Queensland University of Technology de Brisbane (Australia) definiron no seu estudo A canción que nunca se acaba: Os efectos da exposición repetida no desenvolvemento dun verme auditivo unha frase que se axusta á perfección ao plan trazado por Melody: «As investigacións tamén indican a importancia da exposición repetida á música no desenvolvemento de melodías pegadizas. Para maior complexidade, parece probable que tanto a capacidade dunha canción de ser pegadiza como a exposición das persoas a ela tendan a reforzarse mutuamente». E neste proceso de retroalimentación, por moita capacidade que o tema de seu teña de transmitirse, é no que está inmerso a poboación española.
En calquera caso, as características comúns que parecen compartir estes vermes auditivos son a súa duración —entre quince e trinta segundos—, así como unha maior capacidade de propagación daqueles fragmentos que teñen letra ademais de música. As mulleres parecen ser máis propensas a experimentalos e tamén a sentirse máis irritadas fronte a eles. Tamén son máis proclives aquelas persoas que sofren inquedanza e, irónica e cruelmente, observouse que adoitan engancharse máis esas cancións fronte ás que experimentamos sensacións desagradables. Estímase que máis dun 91% da poboación mundial experimentou algunha vez un verme auditivo.
Tarefas inacabadas, Melody e a psicoloxía soviética
Na década dos anos vinte do século pasado, a psicóloga soviética Bliuma Zeigarnik describiu o que pasaría a ser chamado efecto Zeigarnik. E este fenómeno podería relacionarse tamén coa experiencia da diva salvaxe que boa parte de España —quizais, pronto boa parte de Europa— está a experimentar. Bliuma Zeigárnik, xunto ao afamado profesor e psicólogo da Gestalt Kurt Lewin, decatáronse que os camareiros lembraban mellor as comandas cando aínda non foran pagadas e que tendían a esquecer os detalles dos seus pedidos unha vez abonábase a conta. Isto levoulles a pensar que as persoas tendemos a lembrar mellor as tarefas ininterrompidas que aquelas que completamos. Iniciaron, en base a isto, unha serie de publicacións que verían a luz na revista científica Psychological Research. As súas conclusións quixeron ser trasladadas ao mundo da educación, alimentando a teoría de que interromper as sesións de estudo con tarefas non relacionadas reforzaría a aprendizaxe dos estudantes. Con todo, trátase dunha teoría controvertida que non puido ser demostrada con solidez.
Pero, paradoxalmente, algunhas das estratexias que a neurociencia propón para extinguir estes vermes auditivos baséanse precisamente en someterse a unha inundación coa canción que repetidamente tarareamos nas nosas cabezas. Algunhas investigacións concluíron que, en contraste coa evitación, os earworms tenden a desaparecer cando a canción escoita de principio a fin —outras apuntan a que abondaría con simplemente escoitala concluír, aínda non reproducíndoa desde o inicio—. Outros estudos apuntan a que desviar a nosa atención cara a outras cancións tamén pode producir efecto. No ano 2015, os investigadores C Philip Beaman, Kitty Powell e Ellie Rapley, do Centro de Investigación Cognitiva da Universidade de Reading (Reino Unido), describiron outra curiosa teoría: mascar chicle parece ser outra técnica con bos resultados para esquecer a Melody. Polo menos ata que volva aparecer en calquera lugar insospeitado cantando a viva voz o seu himno eurovisivo.
