O seu descubrimento produciuse de xeito fortuíto en 1997 e, desde entón, as investigacións sobre o seu papel foron en aumento
15 may 2025 . Actualizado á 13:13 h.Os riles albergan o elixir da eterna mocidade. En 1997, o doutor xaponés Kuro-ou descubriu, de casualidade, como o sistema renal pode actuar como unha fonte de envellecemento a través da proteína klotho. «De xeito inadvertido, no seu laboratorio, seleccionou a un grupo de ratos aos que se lles eliminou a expresión de klotho», conta Borja Quiroga, nefrólogo no Hospital Universitario da Princesa, de Madrid, e vogal da Sociedade Española de Nefroloxía (SEN).
O que sucedeu non llo agardaba ninguén. Os roedores aos que se lles retirou esta proteína envellecían a unha velocidade moito máis rápida e a morte,neles, adiantábase. «En lugar de vivir tres anos, que é o normal, vivían tres meses e morrían, por así dicilo, de vellos», asegura Quiroga. A raíz deste achado, o klotho converteuse en obxecto de estudo.
Case trinta anos despois, coñécense moitos aspectos desta molécula. Trátase dunha proteína presente na membrana celular e na circulación sanguínea onde funciona como unha hormona antienvejecimiento. Debe o seu nome á filla menor de Zeus, que manexaba os fíos do destino e da vida de todos os humanos. A vida continúa mentres ela trenzaba as hebras, pero cunha simple tesoirada podería provocar a morte.
Emilio Sánchez, presidente da SEN, explica que o ril ten funcións máis aló do que todos coñecen, a produción de ouriños. O especialista descríbeo como un órgano endocrino: «O ril produce moitas hormonas, entre elas, a eritropoyetina, para a anemia; a renina para o control da tensión arterial; a vitamina D activa, que aínda que se chame vitamina é unha hormona, así como a klotho», destaca o profesional.
Mitoloxía aparte, a proteína Klotho «mostra o impacto que ten o ril na saúde», apunta o vogal da SEN. A razón? A principal fonte da súa produción son estes dous órganos con forma de habichuelas. As células renais segregan Klotho ao medio que as rodea, e chega ao resto de órganos a través da circulación sanguínea.
Por esta razón, os pacientes de enfermidade renal crónica teñen uns niveis circulantes menores que a poboación sa. Sucede o mesmo naqueles que reciben diálise. Este efecto, que permite falar de envellecemento, tradúcese nun maior risco de enfermidades cardiovasculares e óseas. Precisamente, en roedores observouse que uns baixos niveis desta proteína provocan lesións vasculares e morte prematura. En cambio, un exceso dela prolonga a súa vida.
O klotho contribúe ao antienvejecimiento porque, entre as súas funcións, atópase a regulación do metabolismo do fósforo e accións antioxidantes. Precisamente, a inflamación e o estrés oxidativo son dous factores que favorecen o envellecemento, é máis, relacionáronse con patoloxías que son máis frecuentes a medida que un cumpre anos como as cardiovasculares ou o cancro.
Aínda que para os expertos consultados é máis que evidentes que os niveis de klotho están alterados en pacientes de enfermidade renal, «en persoas sas con determinados hábitos dietéticos, como un consumo desproporcionado de fósforo, que forma parte dos aditivos utilizados habitualmente, impacta de xeito negativo na cantidade dispoñible de klotho», sinala Quiroga. Precisamente, o nefrólogo lembra que se alguén desexa, tal sequera, intentar acadar a lonxevidade, tería que empezar polo coidado e a preservación de lso riles.
As investigacións centradas no klotho creceron nos últimos anos, xa que ten un papel importante na saúde musculoesquelética e a función física. Por exemplo, coñécese o seu efecto na rexeneración muscular, na biogénesis mitocondrial, na función endotelial, e nos xa mencionados, estrés oxidativo e inflamación. Todo iso clave para a saúde, non só de pacientes renais, senón tamén de adultos maiores, pois os niveis desta proteína tamén se reducen a medida que pasan os anos.
Así, segundo un estudo publicado na revista Frontiers, no 2022, a investigación en modelos animais suxeriu que mellorar os niveis desta substancia pode repercutir de xeito positivo a forza, a calidade e a recuperación do músculo esquelético despois dunha lesión e, por tanto, pode representar un novo axente ergogénico. Por iso, concluían deixando a porta aberta a empregar esta proteína como unha estratexia prometedora para previr e reverter a sarcopenia e enfermidade cardiovascular en poboacións de risco. Nesta mesma liña, outro estudo publicado en Antioxidants, no 2023, concluía que o klotho pode ser un interesante tratamento antioxidante e protector das mitocondrias.
Enfermos renais e poboación xeral, mellor non pasarse co fósforo
O fósforo é un mineral que ten presenza en cada unha das células do organismo. Atópase, na súa maioría, en estruturas como os ósos e os dentes. O corpo necesita este micronutriente para producir enerxía e realizar moitos procesos químicos, pero sempre debe ter un límite no que a cantidades refírese. Cando a concentración en sangue de fósforo é demasiado elevada tense que eliminar de forma inmediata. Precisamente, nesta tarefa vital, o órgano con máis protagonismo é o ril.
«A cantidade de fósforo diaria que o ser humano necesita non superar nunca é de 1.000 miligramos e o dintel tóxico establécese en 4.000 miligramos», expón Quiroga, autor do libro Polos meus riles que hoxe como ben. Como pode ser tóxico, cando as súas concentracións en sangue superaron os límites, o organismo activa mecanismos para favorecer a súa eliminación a través dos ouriños. «Aos meus alumnos adóitalles dicir que cando o ril empeza a fallar, nas primeiras etapas da enfermidade, empezamos a reter fósforo e iso pon en marcha sistemas deleterios», destaca. Unha das consecuencias que pode provocar é que se una ao calcio do sangue e deposítese nos vasos, o que aumenta o risco de infarto. Ademais, para Quiroga, a hiperfosforemia ten un impacto aínda maior: reduce os niveis de klotho.
A dieta é un bo camiño para evitalo, xa que os alimentos procesados e ultraprocesados son unha fonte de fósforo oculto. «A maioría deles conteñen entre 200 e 300 miligramos por cada cen gramos de alimento, e son especialmente relevantes nos embutidos, nas carnes procesadas e nos refrixerados», destaca Quiroga. Un abecé que a poboación xeral debe limitar no seu día a día. O doutor Emilio Sánchez explícao mediante un exemplo: «No supermercado, pódeste atopar unha lasaña bo por 2,40 euros. Se a comes un día, non pasa nada. Pero o que non se pode facer é comer hoxe lasaña, mañá albóndegas de bote e pasado unha pizza. Todo iso leva unha serie de aditivos que impactan directamente nos riles», precisa o presidente dos nefrólogos.
Agora ben, o rizo rízase aínda máis cos pacientes renais. Eles deben fiar, co seu nefrólogo, moito máis fino. Para eles, «as recomendacións inclúen limitar a inxesta de produtos lácteos, tomar con precaución as carnes vermella e os peixes azuis, elixindo preferentemente carnes e peixes brancos; moderar o pan, eliminando o integral e,sen dúbida, eliminar radicalmente os produtos procesados», resume o vogal da SEN.
Iso si, Sánchez lembra que os riles, do mesmo xeito que outros órganos como o corazón, non só se benefician dunha dieta saudable, «senón que tamén se ven afectados, para ben e para mal, polo nivel de hidratación, polo exercicio físico, polo tabaquismo e pola obesidade», conclúe.
