Javier García, psiquiatra experto en felicidade: «Facer unha comida ao día en familia é clave»

O doutor Javier García Campayo é psiquiatra, investigador e catedrático de Psiquiatría na Universidade de Zaragoza, onde dirixe a cátedra World Happiness Foundation de Ciencias Contemplativas. É un dos maiores expertos de España en mindfulness e felicidade e publicou cinco libros sobre esta temática. En conversación con La Voz da Saúde, analiza os principais retos da sociedade actual á hora de construír un ambiente que facilite a felicidade dos individuos.

—Como define, desde un punto de vista psiquiátrico, a felicidade? Deberiamos aspirar a ese estado?

—Si. O concepto de felicidade é o que a nivel psicolóxico coñecemos como benestar e nese sentido é un estado que deberiamos poder acadar a maior parte do tempo. Por suposto, hai circunstancias adversas, sexan externas ou internas, que poden facer que isto ser máis difícil. Pero ese benestar que chamamos felicidade debería ser o estado de base para a maioría das persoas nunha sociedade desenvolvida.

—Existe unha base biolóxica ou xenética que faga que uns individuos sexan máis propensos a ser felices que outros?

—Si, e ten que ver con neurotransmisores que actúan a nivel cerebral, pero tamén co feito de ter o sistema de neuroinflamación equilibrado. A nivel de neurotransmisores, sabemos que ningúns deles como a serotonina ou as endorfinas endóxenas, teñen un vínculo con ese benestar emocional, con todo, ten que haber tamén como base un benestar físico para ser feliz. Por iso é polo que algunhas recomendacións habituais sexan levar unha dieta adecuada e facer exercicio, xa que todo isto fai a ese estado físico óptimo. Cando esas bases biolóxicas están equilibradas, o estado psicolóxico natural está estabilizado.

—Podemos modificar estes neurotransmisores a través das nosas accións? Noutras palabras, ata que punto a nosa felicidade depende de nós?

—Podemos modificar o biolóxico e viceversa. Hai unha relación moi directa. Por exemplo, se eu recibo psicoterapia, iso modifica a miña estrutura cerebral de modo que se observa un cambio a nivel de resonancia magnética cerebral aos meses de iniciar ese tratamento. E a nivel corporal, todo o sistema neuroinflamatorio tamén se equilibraría. Sobre unha base física estable, se eu non teño enfermidades e vivo en circunstancias externas agradables, o determinante son os compoñentes psicolóxicos.

Robert Waldinger, psiquiatra: «Antes a felicidade era que a vida tivese propósito, agora pensámola nun sentido máis hedonístico»

Laura Miyara

—Cales son eses compoñentes?

—Un importante, aínda que pouco coñecido, é o sentido da vida. Ten moita importancia a idea de ter un propósito. Ao longo da vida, imos ter que enfrontarnos a circunstancias adversas, iso é inevitable. As cousas non van ser sempre como queremos e ter claro o sentido da nosa vida axuda a orientarnos para xestionar mellor esas circunstancias adversas a nivel emocional. Outro elemento importante é ter relacións interpersoais sólidas. Ter unha rede significativa, valiosa, de persoas coas que podes comunicarte e que sentes que che entenden é un elemento nuclear. Se eu síntome illado e non teño persoas nas que poida confiar, que me poidan axudar, vou ser moito máis vulnerable ao malestar psicolóxico.

—Como impactan as redes sociais na nosa felicidade?

—Toda tecnoloxía é neutra, o tema é como lla utiliza. A tecnoloxía pode servir para aumentar o benestar, para funcionar mellor, para conectarnos mellor, como ocorreu durante a pandemia. O que pasa é que neste momento, a adicción ao uso da tecnoloxía e as redes sociais, sobre todo en persoas mozas, está a facer que xurda unha comparación social que non favorece a felicidade. Ademais, este uso das redes fai perder moito tempo, co cal, as relacións tamén se van banalizando na medida en que un non inviste tanto tempo en estar con persoas reais, senón en estar con perfís de redes. A felicidade converteuse nunha especie de obxecto de consumo, do que eu teño que presumir e practicamente invento unha suposta felicidade porque penso que iso me fai máis popular, mentres tanto, non son feliz.

—Fálase do caso de Finlandia como o país máis feliz do mundo. Que determina que os niveis de felicidade sexan diferentes dunha sociedade a outra?

—Moitas veces, nestes ránkings o que se mide non é tanto a percepción subxectiva dos individuos, senón unha serie de parámetros complexos, desde socioeconómicos ata recursos que se poden ofrecer á cidadanía. Eu creo que unha sociedade igualitaria desenvolvida economicamente favorece estas posibilidades, pero non sería o único que fai á felicidade dos individuos. Paréceme un pouco simplista a visión de que Finlandia é o país máis feliz. Ademais, cando miramos as medicións dos niveis de felicidade no mundo, hai unha gran diferenza entre as últimas décadas e o que vemos actualmente.

—Cal é esa diferenza?

—Sábese que cada nova xeración, independente da localidade xeográfica ou das culturas, está a ter máis sensación de malestar que as xeracións anteriores. É dicir, os nosos fillos sofren máis que nós e nós máis que o que sufriron os nosos pais ou os nosos avós. Incluso aínda que a tecnoloxía e o desenvolvemento económico é moi superior agora comparado con décadas ou xeracións anteriores. Crese que isto ten que ver coas expectativas. Desde que os nosos pais e avós viñeron ao mundo, sabían que no mundo había sufrimento e por iso desenvolveron unha maior capacidade de resiliencia, de aceptación e de adaptación a todo iso. Pero as novas xeracións, en parte porque nós intentamos evitarlles calquera frustración, teñen unhas expectativas desorbitadas que moitas veces non se cumpren, o que produce un maior malestar.

Finlandia é o país máis feliz do mundo: que teñen eles que non teña Galicia?

Lucía Cancela

—Menciona que as redes de apoio son un factor clave para a felicidade e, de feito, informes como o World Happiness Report deste ano apuntan nesa dirección. Como nos beneficia formar parte activa dunha comunidade?

—É unha forma moi importante de controlar o estrés. A sensación de non estar só no mundo, de non ter que xestionalo todo só, de que hai alguén aí con quen podo compartir o sufrimento e a alegría, é unha peza fundamental da felicidade e ten un impacto incriblemente positivo. A conduta máis potente para previr ese malestar psicolóxico é construír e nutrir eses lazos e esas redes, e hase visto que a soidade acurta a vida.

—Que consellos daría para fortalecer esas redes de apoio?

—Hai que esforzarse. Hai que considerar a vida social como un elemento tan importante como o traballo dentro da nosa axenda. Hai que facernos o tempo de quedar polo menos unha ou dúas veces por semana con amigos, facer actividades en grupo, pasar tempo coa familia, tomar un café cos compañeiros do traballo. Ten que ser unha parte integral da nosa vida, non algo absolutamente colateral que temos moi por baixo do traballo na lista de prioridades. E coa familia é clave facer polo menos unha comida ao día todos xuntos. Moitas veces dígolle isto aos meus pacientes e dinme: «Pídeme o que sexa, pero iso non». É incrible que custe tanto, pero o comer todos xuntos é unha arma de prevención de saúde mental moi potente. Estas cousas tan sinxelas mellorarían a saúde mental da poboación dunha forma incrible, pero non lles dedicamos suficiente esforzo.

—Que outros ingredientes leva a receita da felicidade?

—A gratitude é un elemento que se considera unha técnica clara para o benestar. É algo tan sinxelo como intentar todos os días pola noite seleccionar dúas situacións que fosen agradables. Pode ser quedar tomando un café cun amigo, pasear un momento polo parque ou estar un intre coa túa mascota. Trátase de lembralas e gozalas, saborealas. Iso o que fai é que o cerebro estea moito máis sensible a eses pequenos momentos, porque a felicidade está nos pequenos momentos de cada día para detectalos e gozalos. Iso aumenta a sensación basal de benestar.

—Cre que nos enfocamos demasiado no éxito e esquecémonos da felicidade?

—Un dos problemas que ás veces temos é que o noso sentido da vida está rifado co éxito laboral. Por iso temos que buscar que o noso traballo estea relacionado co noso sentido da vida, que nos guste, que gocemos, que sintamos que crecemos como persoas dentro do traballo. Non sempre se pode, pero buscar unha conexión nese sentido sería moi importante porque o traballo estrutura á persoa e son moitas as horas que lle dedica. Entón, canto máis aliñado estea ese traballo co noso sentido da vida, mellor. A moita xente recoméndolle é que se reformulen se realmente o tipo de traballo que están a facer é o que poden manter a maior parte da súa vida. Se non o é, a longo prazo van ter problemas.

—Hai pouco, Alejandro Cencerrado, analista xefe do Instituto da Felicidade de Copenhague, contounos que, desde que foi pai, a súa felicidade diminuíu. Podemos prever se construír unha familia vai facer máis ou menos felices?

—Non hai unha recomendación xeral neste sentido. O tema é a identificación que ti tes con iso, se iso encaixa dentro do teu sentido da vida. Se para min ter fillos é moi importante e non puiden ter fillos, a sensación de frustración pode ser enorme. Se para min ter fillos non é relevante, non vou ter ese problema. O tema é que un estea satisfeito coa vida que está a levar, que sexa coherente. Por exemplo, sábese que as relacións de parella alongan a vida se a relación de parella é satisfactoria, pero se a relación non é satisfactoria, acurta a vida. A clave entón é que un faga o que desexa facer.

—Que recomendacións daría para atopar ese sentido da vida?

—Eu sempre invito á xente a que pare e que pense que quere facer coa súa vida. Que pense se nos próximos 15 ou 20 anos, se leva a vida que leva agora, vai ser feliz. Se non temos un claro sentido da vida, calquera situación negativa que nos ocorra, e vainos a ocorrer, acaba sendo o sentido da vida. Eu son o enfermo de tal cousa, son a vítima de tal cousa, son ao que lle pasou tal cousa. Queremos evitar isto. Para iso, hai unha técnica que consiste en situarse ao final da vida, visualizarse aos 80 anos. Que gustaríame facer para, nese momento, sentir que tiven unha vida plena? Nese momento, xeralmente, non é o traballo, non é o éxito, non é o diñeiro que tiveches. Ten máis peso a xente que che quixo e á que quixeches, e o que fixeches para axudar a que o mundo sexa mellor. Esta reflexión pódenos axudar a conectar con iso e identificar que é importante para nós, para dedicarlle máis esforzo e tempo. E recomendo repetir este exercicio, porque o mundo te atrapa continuamente e se estás no urxente, non es capaz de priorizar.

---

---