Que lévanos a ingresar nun hospital? Radiografía das variacións entre estacións, sexo e idade

En España prodúcense ao redor de catro millóns de ingresos nun hospital, segundo datos do Instituto Nacional de Estatística (INE) do 2023. As razóns varían segundo o sexo, a idade e incluso entre comunidades autónomas. Case 300.000 danse en Galicia. Tendo en conta ambos os territorios, o principal motivo de ingreso son patoloxías do aparello dixestivo, mentres que o segundo varía: a nivel nacional o foron as enfermidades relacionadas co sistema cardiovascular e en territorio galego, a patoloxía respiratoria. En épocas como esta, os expertos pon o foco sobre ela. «A día de hoxe, o que máis nos leva a ingresar nun hospital son as enfermidades de orixe infecciosa e, segundo os rangos de idade, no adulto maior, as súas descompensacións en enfermidades crónicas. Ás veces, danse por enfermidade respiratoria, pero tamén por insuficiencias cardíacas ou infeccións urinarias que repercuten en insuficiencias renais», avanza Pavel Alexei Chisholm Sánchez, coordinador do grupo de traballo de urxencias da Sociedade Española de Medicina Interna (SEMI).

Os casos ordinarios e os urxentes

A principal diferenza entre un caso ordinario e o urxente é a rapidez de atención, se se require acción inmediata para previr danos graves ou morte. Se pode ser resolto nun tempo máis longo, non se considera urxente. A priorización de atención realízase mediante o sistema de triaje.

A día de hoxe, a razón que está detrás do maior número de ingresos ordinarios (non urxentes e que pernoitaron polo menos unha noite no hospital) en España, tanto en homes como en mulleres, son as neoplasias. É dicir, crecementos anormais e descontrolados de células que poden formar un tumor, aínda que isto non sucede en todos os casos, porque existen as de tipo benigno e maligno. Séguenlle as enfermidades do sistema osteomuscular, onde se inclúen trastornos como a artrite, a osteoporose e a tendinite; e as relacionadas co tecido conxuntivo, como o lupus ou a esclerodermia. En terceiro lugar, as patoloxías do aparello dixestivo.

Os casos urxentes si presentan diferenzas entre sexos. Nas mulleres, sen especificar diferenzas entre rangos de idade, o maior foco de ingresos son a causa de complicacións no embarazo, o parto e puerperio. Séguenlle patoloxías relacionadas co sistema respiratorio; en terceiro lugar, o circulatorio, e en cuarto, o dixestivo. Nos homes, excluíndo as específicas da xestación, as tres razóns principais son as mesmas que nelas.

«Tense o concepto erróneo de que os médicos internistas só están dentro da hospitalización en canto a planta. Pero moitos internistas tamén facemos gardas de urxencias. Neses casos, facemos o ingreso e valoramos algúns pacientes dentro da urxencia. É un traballo multidisciplinar e coordinado e o medicamento interno é a especialidade que coordina todo o resto de estancia hospitalaria do paciente, hai relación a base de interconsultas para o manexo integral dos pacientes», explica Chisholm. A SEMI subliñaba hai unhas semanas que as hospitalizacións nesta especialidade duplicaranse para 2050, concentrándose en pacientes maiores, pluripatológicos e dependentes. O envellecemento da poboación e o aumento da esperanza de vida están a modificar o perfil das dos pacientes hospitalizados en España. 

A estacionalidade e incidencia das enfermidades respiratorias

As causas das hospitalizacións varían por diversos factores e un deles é a época do ano. «Nos servizos de urxencia temos picos estacionais dunha enfermidade determinada. Iso quere dicir que empeza un aumento da incidencia daquelas relacionadas con diferentes virus (a maioría) e bacterias», sostén Rosa Pérez, coordinadora de divulgación da Sociedade Española de Medicina de Urxencias e Emerxencias (Semes). 

Precisamente unha publicación do Instituto de Saúde Carlos III (ISCIII) dada a coñecer fai tan só uns días analizou os datos de hospitalizacións, ingresos en coidados intensivos e falecementos en España entre outubro do 2024 e maio do 2025, debidos a infeccións por gripe, SARS-CoV-2 e virus respiratorio sincitial (VRS). Así, estímase que xa só a gripe produciu máis de 33.000 hospitalizacións, 1.800 en coidados intensivos e 1.800 mortes. Séguea o VRS con preto de 23.000 hospitalizacións, 1.700 ingresos en intensivos e 1.000 mortes, mentres que o covid provocou 8.000 hospitalizacións, 300 ingresos en coidados intensivos e 500 falecementos. Unhas estimacións que parten dos datos do sistema de vixilancia de infección respiratoria auga (SiVIRA), que xestiona o ISCIII en colaboración co Ministerio de Sanidade e as comunidades e cidades autónomas. 

Os casos graves causados por estes tres virus concentráronse nos menores de 5 anos e na poboación por amais de 60 anos, cun maior o risco de hospitalización e falecemento conforme se incrementaba a idade. Na poboación infantil o virus que máis afectou foi o VRS, chegando a 10 hospitalizados por cada 1.000 nenos menores dun  ano, seguido da gripe.

A principal medida preventiva fronte a estes virus é a vacinación. No outono do 2024 recomendouse, fronte á gripe e o SARS-CoV-2 en poboación maior de 60 anos, e en poboación infantil, fronte a VRS e gripe. Este ano, a protección fronte ao VRS esténdese en Galicia tamén en persoas maiores. Desde hai uns días púxose en marcha Sincigal, un ensaio clínico aberto a máis de 900.000 galegos maiores de sesenta anos co obxectivo de probar a efectividade de Abrysvo, a vacina contra o VRS. A Consellería de Sanidade e investigadores da Fundación Pública Galega Instituto de Investigación Sanitaria de Santiago de Compostela (IDIS) queren demostrar na práctica a redución de ingresos hospitalarios na poboación galega. 

Así, as enfermidades relacionadas co sistema respiratorio son o segundo motivo de ingreso en urxencias en Galicia e cébanse, sobre todo, cos máis vulnerables. Se se ten en conta o diagnóstico por idade, estas son protagonistas nos tramos de idade de 1 a 14 anos e dos 90 en diante. «Nas persoas maiores adóitanse dar descompensacións de pluripatologías crónicas que, no inverno, o desencadenamento é un cadro infeccioso respiratorio. Pode ser tan leve como unha gripe, un covid ou unha bronquite bacteriana». Ademais, existen pacientes con enfermidades crónicas que poden sufrir exacerbaciones. As persoas con epoc (enfermidade pulmonar obstrutiva crónica) producen 1,5 ingresos anuais por cada 1.000 habitantes, cunha estancia media de oito días. 

O presidente de Semes Galicia, José Manual Fandiño, chama ao uso responsable dos servizos de urxencias nas próximas semanas, ante o aumento da gripe que xa se está notando. «Nós non só atenderemos os pacientes desta enfermidade, senón tamén ás patoloxías tempo dependentes como o infarto, paradas cardíacas, pacientes con politraumatismos ou accidentes, entre outros», precisa.

O experto explica que se o servizo está operativo todo vai fluír dun xeito adecuado na atención, «pero se o temos sobrecargado, van producir dilacións nos nosos circuítos que non queremos en ningún momento», apunta. Por iso, tamén insta á administración para prepararse. «Necesitamos a implementación dos plans de continxencia para que os pacientes, unha vez determinado que deben ingresar, suban ás súas unidades de destino o máis rápido posible», engade. 

A raíña das hospitalizacións: a patoloxía dixestiva 

«O que máis vemos en urxencias (que non sempre require hospitalización) é, sen dúbida, todo o relacionado co aparello dixestivo», confirma Pérez. Aquí englóbanse problemáticas de diferente gravidade: vómitos, diarreas (ás veces con presenza de sangue), feces anormais, febre ou signos de deshidratación. Do mesmo xeito que dores abdominais intensas. «A dor como síntoma tamén é moi común», amplía.

Os problemas gastrointestinais máis comúns son as intoxicacións alimentarias. «Por non deixar sóbralas ben refrixeradas, por consumo de carne ou peixe en mal estado ou que non está suficientemente cociñada, do mesmo xeito que pola manipulación dos alimentos ou empachos por comer excesivamente, sobre todo nestas datas que se achegan», sostén Pérez. Pero tamén as hai máis graves, como a inflamación da vesícula (por pedras ou outra razón), do apéndice (máis coñecida como apendicitis) e hernias (inguinal ou umbilical).

Desta forma, a patoloxía dixestiva é, en datos absolutos, o motivo máis frecuente de hospitalización entre os homes. Nelas, o que máis as leva a hospitalizar son as complicacións no embarazo, aínda que unha vez transcorrida a idade fértil, únense a eles nos trastornos gastrointestinais. Séguenlles as enfermidades do sistema respiratorio e neles, patoloxías do sistema circulatorio.

O embarazo

Esther Canedo, médico adxunto do Servizo de Xinecoloxía e Obstetricia do Hospital Materno Infantil da Coruña, indica que o principal motivo polo que unha muller embarazada acode a urxencias é, por suposto, o parto. «A non ser que sexa programado, como unha cesárea, o resto é por urxencias», indica. Aínda que o resto de razóns «son máis raras», tamén se poden dar: sufrir sangrados, contraccións ou sentir que o feto non se move. Esas son as máis frecuentes durante a xestación, en palabras da xinecóloga. Así mesmo, tamén poden darse complicacións no puerperio.

A idade da nai inflúe en que exista máis ou menos risco e, por tanto, na frecuencia de urxencias por complicacións. «Entre os 20 e 25 anos vemos poucas mulleres, pero o máis seguro é que sexan sas. Hai que ter en conta que o primeiro parto en Galicia sitúase ao redor dos 34 anos. Aquelas que roldan os 40, seguramente afronten a xestación con algunha enfermidade asociada: unha artrite, hipertensión, diabetes, unha nefropatía, etcétera», detalla a especialista.

As lesións e envelenamentos

As lesións e envelenamentos son a cuarta causa de ingresos por casos urxentes no noso país. Durante o 2023, déronse máis de 300.000. Dentro desta categoría diagnóstica agrúpanse todas as lesións e danos á saúde provocados por factores externos, xa sexa de forma intencionada ou non. Hai unha ampla variedade de sucesos: accidentes, caídas, agresións, intoxicacións, queimaduras, etcétera. En persoas de entre 15 a 24 anos, son a segunda causa máis frecuente de ingresos hospitalarios, tan só por detrás das complicacións no embarazo, parto e puerperio.

Pérez, experta en emerxencias, asegura que os mozos acoden con moita menos frecuencia a estes servizos, pero as intoxicacións corresponden cun dos motivos principais. «Sobre todo etílicas, por consumo de alcol. Diría que é o que máis vemos neles, por detrás dos accidentes. Baixo a miña experiencia, vémolos cada vez máis pronto e isto é un problema, porque un fígado que non está desenvolvido do todo non está preparado para metabolización un tóxico. Unha práctica que tamén levan a cabo é beber sen parar (por atracón). Temos que deixar de normalizar esta substancia».

O risco de morte tras infarto nas mulleres é o dobre

Contrasta coa porcentaxe de ingresos por esta causa, que é superior neles

Segundo o Informe Anual do Sistema Nacional de Saúde do 2023, as enfermidades cardiovasculares son a causa máis frecuente de hospitalización e supoñen un 13,4% dos ingresos no Sistema Nacional de Saúde e 10,3 ingresos ao ano por cada 1.000 habitantes, cunha estancia media de ao redor de oito días e unha estancia media en uci ao redor de catro. As porcentaxes de ingresos son maiores en homes (un 57,3%) que en mulleres (42,7%). Entre as enfermidades cardiovasculares a enfermidade isquémica do corazón é a causa máis frecuente de hospitalización, xunto coas enfermidades cerebrovasculares agudas (ictus), a hipertensión arterial, insuficiencia cardíaca e as arritmias.

Se se pon o foco sobre a mortalidade intrahospitalaria posinfarto, calcúlase que se producen 6,2 por cada 100 altas por este diagnóstico, sendo case o dobre en mulleres (9,3%) que en homes (5%). «Non manexamos ben a enfermidade cardiovascular nas mulleres. Seguimos sen darnos conta de que a muller ten un infarto, seguímola diagnosticando tarde, metémola nunha sala de hemodinámica para facer un cateterismo con atraso e todos estes números están evidenciados en estudos, que ao sexo feminino trátaselle peor en moitas enfermidades», lamenta a responsable de divulgación da Semes.

O panorama non mellora na abordaxe do ictus. Diferéncianse dous tipos: o hemorráxico, que se producen pola rotura de ningún dos vasos do cerebro, e os isquémicos, que corresponden co 80% dos casos a nivel global e teñen como causa a obstrución dunha arteria. Máis da metade das persoas ingresadas por ictus son homes, pero do mesmo xeito que sucede co infarto, elas morren máis por esta patoloxía.

Mortes por ictus

A mortalidade intrahospitalaria despois de sufrir un ictus isquémico supón un 10,5% das altas por esta causa, pero con diferenzas entre sexo: un 8% en homes e un 13,4% en mulleres. Pero as cifras do tipo hemorráxico son incluso máis desalentadoras. Provoca un 28,3% entre as latas por esta causa, un 25,3% neles e un 32,1% nelas, máis do dobre que no isquémico, manténdose estable desde o 2012.

«A perspectiva de xénero é un reto nas urxencias a nivel asistencial», remarca Pérez. Nas mulleres, ademais dos síntomas comúns de infarto, como a dor no peito ou nas costas, as náuseas e as suores frías, súmase unha fatiga inusual, dor epigástrica, na mandíbula e malestar na garganta. «Os dun ictus son a perda repentina de forza nunha parte do corpo, que non poidas mover unha man ou un pé e dificultades na linguaxe», amplía a experta.

 

---

---