Unha conversación informal aviva un debate onde os expertos celebran o avance que viviu o medicamento da lonxevidade nos últimos anos, pero insisten en que aínda hai retos por liquidar
05 sep 2025 . Actualizado á 13:57 h.Aos micrófonos abertos, carga o diaño. Os últimos que protagonizaron unha conversación privada que se fixo pública por culpa destes aparellos foron Vladimir Putin e Xi Jinping, durante o encontro que tivo lugar no cume de Pequín. No diálogo, tradutores mediante, o presidente chinés destaca que «no pasado, a xente de cando en cando vivía máis de setenta anos, pero hoxe en día dise que a esta idade aínda se é un neno». A continuación, o dirixente de Rusia responde algo que non se chega a entender, para despois finalizar: «Os órganos humanos poden ser trasplantados continuamente. Canto máis se vive, máis mozo ése, e incluso acadar a inmortalidade». «As predicións apuntan a que neste século póidase vivir ata os 150 anos», apuntaba Xi Jinping.
Podería ser unha conversación informal, pero dado os interlocutores rapidamente trasladar ao debate público. Ciencia ficción ou ciencia a secas? Posteriormente, en rolda de prensa, Putin tivo que pronunciarse sobre a charla, que podía ser de ascensor, pero acabo sendo de altos voos: «Creo que o presidente falou diso cando iamos camiñando cara ao desfile. O señor Berlusconi interesouse moito por este tema no seu momento. Os medios modernos de asistencia sanitaria, o medicamento e incluso algunhas cirurxías relacionadas co transplante de órganos permiten á humanidade agardar que a esperanza de vida activa non sexa como a actual, que varía dun país a outro. En calquera caso, permite agardar que a esperanza de vida aumente considerablemente», expuña o presidente ruso, de 72 anos.
Desde o século XX, a esperanza de vida no mundo duplicouse a un ritmo sobresaliente. En España, por exemplo, en 1975, a xente acadaba, de media, os 73,44 anos; as mulleres chegaban ata os 76,25 e os homes, algo menos, aos 70,53. En cambio, no 2023, a esperanza de vida nacional foi de 83,77; a das mulleres incrementouse ata os 86,34 anos, mentres que a dos homes limitouse aos 81,11. Cifras a celebrar. Tanto os avances en medicamento e saúde público, como a mellora das condicións de vida en xeral, permiten que a poboación viva máis e mellor. A pregunta do millón, tal e como se expuñan os dirixentes, é: onde está o límite?
O envellecemento non só afecta á pel e ao exterior, senón que é un proceso biolóxico de profunda complexidade no que se implican distintas variables. «É multifactorial. Incluso, cada tipo celular ou cada tecido envellece a unha velocidade determinada», asegura Guillermo López, catedrático da área de Bioloxía Celular e investigador do Centro Andaluz de Bioloxía do Desenvolvemento. O organismo vai acumulando, a todos os niveis, «tecido celular danado que non se pode eliminar e que provoca que todos os órganos e tecidos vexan mermada a súa función», engade o profesor da Universidade Pablo de Olavide.
Se a xenética ou o ambiente importan máis ou menos está aínda por dilucidar. Existen exemplos, con nomes e apelidos, que evidencian o peso do ADN nesta materia. É o caso dos supercentenarios, «nos que se sospeita que a xenética pesa máis», responde Salvador Macip, catedrático de bioloxía molecular da Universidade de Leicester (Reino Unido). No resto dos mortais, aqueles que celebran os noventa, a porcentaxe parece dividirse entre vivir ben e ter bos xenes.
En calquera caso, López descarta a idea de que haxa un só xene que che permita vivir máis ou menos, «senón que hai persoas ás que certas proteínas pódenlles funcionar mellor e facer que o seu sistema inmunitario, as células, acábense defendendo de forma máis eficiente ante o estrés oxidativo e, por tanto, poidan vivir máis tempo», atalla o investigador, que non descoida a variable da sorte. Nesta última, sen ciencia polo medio, pero si con dose de realidade. «Vivir nun ambiente que estea pouco contaminado ou no que non sufras moitas infeccións, entre elas as virais que deixan moitas secuelas, incrementan o risco. E, sen dúbida, está a posibilidade de sufrir un accidente que mingüe a capacidade física e, con iso, acelérese o envellecemento», explica.
Os 150 anos de vida que expón o presidente chinés non fai que ningún dos expertos consultados leve as mans á cabeza. Sen dúbida, non é unha posibilidade no presente ou nun futuro próximo, con todo, é un límite que se propuxo no debate científico en máis dunha ocasión. «Esta predición faise extrapolando os resultados que se obtiveron en modelos tipo rato, tipo verme ou mosca, pero é difícil levar estes resultados ao ser humano», comenta o catedrático andaluz, quen aínda observa unha enorme barreira á hora de comparar a poboación humana coa roedora.
Un dos retos aos que se enfronta o medicamento da lonxevidade é a de superar, sequera, os 120 anos. «Habería que dar con algo que retardase o envellecemento, incluso, desde que somos nenos», comenta López. Se nesta materia hai unha certeza é que un envellece desde o momento no que nace.
Manuel Collado, xefe do laboratorio de Envellecemento, Cancro e Células Nai no Instituto de Investigación Sanitaria de Santiago (Idis), afirma que é imposible acadar os 150 anos. É máis, aínda que existen propostas centradas en combater «os procesos que nos fan envellecer de maneira que poidamos retardar a proresión da deterioración», non existe nada aplicable a humanos.
Nunha liña parecida pronúnciase Macip, quen descarta que, polo momento, póidase falar de vivir 150 anos. Pola contra, si celebra os avances que tiveron lugar no campo da lonxevidade na última década. «Pasamos da teoría á práctica», asegura o experto, que se describe como optimista con respecto ao que está por chegar: «Creo que nas próximas décadas pode facerse realidade o feito de alongar a esperanza de vida con fármacos ou con algún tipo de intervención». Con moitas incógnitas que aínda están por desfilar, o investigador destaca que a súa investigación e a doutros moitos colegas céntrase en mellorar a calidade de vida, «e non tanto alongala porque si», conta. «Isto implica vivir máis tempo, pero o noso obxectivo é estar sans o máximo tempo posible», precisa.
Unha das claves para vivir máis e mellor é o campo da senescencia celular, no que tamén se están investindo, precisamente, máis recursos. As células senescentes son células, por así dicilo, moi vellas, que cando acadan o estado de senescencia deixan de facer a súa función. Neste punto, o sistema inmune debería eliminalas; con todo, non o consegue e, por tanto, acaban tendo un efecto nocivo no tecido no que habitan. «A estratexia de atacalas ou evitar que se acumulen é un dos campos que parece que, máis pronto, poderemos ver resultados, pois xa se están facendo ensaios clínicos deste tipo de fármacos», comenta o experto. Os estudos non se centran no envellecemento en si mesmo, senón en enfermidades relacionadas con iso, como o alzhéimer ou o cancro.
Outras liñas de investigación nas que se están depositando moito esforzo exploran posibles cambios na epigenética que logran un rexuvenecemento, «pois se sabe que estes cambios epigenéticos son parte do envellecemento; no metabolismo explorando «se a restrición calórico ou os fármacos que simulan esta restrición poden activar mecanismos de antienvejecimiento», resume Macip; así como na rexeneración celular. Respecto a esta última posibilidade, Colado apunta que aínda non foi efectiva á hora de aplicala, se queira, en enfermidades nas que leva «anos expondo» como a insuficiencia cardíaca: «Substituír células é moito máis complicado do que poida parecer».
Os transplantes
Iso si, entre estas formas de aumentar a esperanza de vida non se atopan os transplantes. Polo menos, tal e como os expuña o presidente ruso durante os micros abertos. «O sistema nervioso ou o tecido conxuntivo non se poden trasplantar», exemplifica López. Colado, pola súa banda, lembra que estas intervencións restrínxense « a pacientes cuxa vida corre perigo e requiren dun órgano para sobrevivir».
De feito, segundo o experto do Idis, esta tecnoloxía atópase cun muro «difícil de superar»: «A pesar de a xenerosidade da sociedade, moitos órganos non se poden trasplantar porque proceden de persoas envellecidas. Coa sociedade cada vez maior, isto irase convertendo nun problema máis grande», expón Colado. Aumentar o número de órganos dispoñibles mediante un tratamento que os rexuvenecese aumentaría os tecidos dispoñibles e a taxa de éxito dos transplantes. Algo que está en investigación.
Precisamente, o seu grupo forma parte dun consorcio que busca financiamento neste sentido. «O noso obxectivo é poder rexuvenecer órganos destinados ao transplante», sinala o científico, que engade: «Esta posibilidade permitiríanos ensaiar propostas antienvejecimiento en órganos antes de dar o salto a humanos».
O envellecemento, de ser un proceso biolóxico a exporse como enfermidade
A ciencia da lonxevidade non está exenta de debates, especialmente, no que a filosofía e definicións refírese. A día de hoxe, o envellecemento enténdese, de xeito xeral, como un proceso biolóxico complexo e multifactorial, pero non como unha enfermidade. Agora ben, non todos os expertos desta rama están de acordo. «Hai laboratorios que están a buscar algún tipo de pílula da mocidade ou de solucións terapéuticas ao envellecemento, e isto leva a tratalo coma se fose unha enfermidade, cando non o é», expón o catedrático Guillermo López, quen se posiciona de xeito claro en que consiste nun proceso natural. «Forma parte do desenvolvemento do ser, non só do ser humano, senón de todos os seres vivos».
Para Macip, se debe considerarse unha cousa ou outra é a pregunta do millón. A investigador conta que, co paso dos anos, a súa percepción foi cambiando: «Se me preguntases ao principio de empezar nisto, diría que o envellecemento é unha parte normal de estar vivo. Agora non estou tan seguro porque ten características parecidas a unha enfermidade», detalla. En concreto, refírese a unha serie de mecanismos dentro da célula que fan que se activen unhas respostas que leven ao envellecemento, tal e como sucede co cancro, por exemplo. «Se non o vemos como unha patoloxía, non podemos facer nada para evitalo. Pola contra, se o consideramos como un momento no cal o corpo se deriva cara a unha enfermidade, podemos evitalo ou atrasalo ao máximo», expón.
Esta disxuntiva foi motivo de discusión en numerosas cancións, incluso ten unha importancia a nivel legal: «Se o envellecemento non é unha enfermidade, non se poden facer ensaios para tratalo, porque estariamos a abordar unha condición normal», conclúe o experto.
