Mercedes Alperi, reumatóloga: «O uso continuado de corticoides a doses altas produce osteoporoses, fracturas e mortalidade»
ENFERMIDADES
A experta explica como funcionan estes fármacos que reducen rapidamente a inflamación, pero que teñen efectos adversos potencialmente graves
17 oct 2024 . Actualizado á 12:06 h.A doutora Mercedes Alperi López dirixe o servizo de Reumatoloxía do Hospital Universitario Central de Asturias (HUCA). Licenciada en Medicina pola Universidade de Oviedo, especializouse no propio HUCA, onde desenvolveu toda a súa carreira. Presidiu a Sociedade Asturiana de Reumatoloxía entre o 2015 e o 2019 e formou parte da xunta directiva da Sociedade Española de Reumatoloxía. Participa en diversos proxectos de investigación clínica e básica no ámbito da artrite reumatoide, enfermidade na que está especializada.
No XIII Simposio de Artrite Reumatoide, levado a cabo en Xixón en outubro, a experta explicou como os corticoides permiten tratar esta enfermidade de xeito eficaz e rápido nas súas etapas temperás. Estes fármacos, que inclúen a cortisona, a prednisona e os seus derivados, adminístranse por vía oral ou intramuscular e actúan sobre a resposta inflamatoria do corpo e inhiben a acción do sistema inmunitario, o que pode ser beneficioso para estes pacientes, pero non pode manterse de forma crónica.
—Podería falarnos sobre o uso de corticoides no tratamento da artrite reumatoide?
—A pesar de que pasaron máis de 70 anos desde que os corticoides comercializáronse, seguen sendo unha parte esencial no tratamento da artrite reumatoide. Teñen un poder antiinflamatorio moi potente e rápido, pero tamén implican efectos adversos. Por iso, as novas recomendacións apuntan a usalos en ciclos curtos, ir reducindo a dose o máis rápido posible para suspendelos cando fixesen efecto os tratamentos antirreumáticos que os acompañan e que son crónicos. Con todo, na práctica clínica isto non sempre é tan sinxelo. Ata un 50% dos pacientes segue con corticoides pasados os tres meses. Isto pode deberse a que non facemos suficiente esforzo por retiralos ou porque algúns pacientes, debido á súa idade ou comorbilidades, non poden optar a outros tratamentos.
—Utilízallos en combinación con outras terapias?
—Si, nunca se administran sós. Os corticoides funcionan como unha ponte, porque reducen a inflamación aguda dun brote e dese xeito danlle tempo ao fármaco antirreumático modificador da enfermidade para actuar.
—Cal é a recomendación xeral en canto ao tempo de uso dos corticoides nestes tratamentos?
—O uso debe ser limitado a tres meses, que é o tempo que tardan en facer efecto os fármacos modificadores da enfermidade. Pasado ese tempo, se non se poden suspender os corticoides, significa que o tratamento non está a ser eficaz e debe axustarse. Durante eses tres meses, pódese usar unha dose máis alta ao comezo, pero o importante é reducir rapidamente a dose e suspendelos cando o outro tratamento fixo efecto. Non é o mesmo estar tres semanas ou tres meses con corticoides, que cinco anos.
—Pode haber efecto rebote ao deixar os corticoides?
—Se isto ocorre, é porque o antirreumático non foi eficaz e nese caso hai que cambialo. Porque se non, o que está a facer o corticoide é un pouco nesgar a actividade do fármaco. Pero os corticoides son útiles ao principio porque teñen un efecto moi rápido sobre a inflamación e iso tamén é bo. Usándoos, aproveitas a fiestra de oportunidade para darlle ao paciente unha calidade de vida e unha funcionalidade boa.
—Que pasa cando non se poden suspender os corticoides?
—Neses casos, debemos cambiar o tratamento de fondo, porque o uso prolongado de corticoides non é recomendable. Se os pacientes dependen deles, é sinal de que o tratamento antirreumático non está a funcionar correctamente.
—Cales son algúns efectos adversos que os pacientes deben coñecer sobre os corticoides?
—Os efectos adversos máis graves adoitan aparecer despois de cinco anos de uso continuo e con doses altas. Entre eles están os eventos cardiovasculares, a osteoporose, as fracturas, a hipertensión, a diabetes e a mortalidade. Con todo, con doses baixas é distinto. Aínda que estes efectos son serios, prodúcense con doses acumuladas altas e non tanto con doses baixas. A pregunta aberta é se a doses moi baixas, o balance entre beneficio e risco podería ser aceptable.
—Como de significativo é o aumento de peso, un dos efectos secundarios máis coñecidos do uso de corticoides?
—O aumento de peso é un efecto leve que pode ocorrer ao principio do tratamento, sobre todo debido á retención de líquidos e ao aumento do apetito. Aínda que non é tan grave como outros efectos, os pacientes tenden a preocuparse máis por isto. Con todo, coas doses que manexamos en reumatoloxía, este aumento de peso adoita ser menor e é reversible unha vez suspéndense os corticoides.
—Na súa experiencia, que é o que máis preocupa aos pacientes sobre o uso de corticoides?
—Hai dous tipos de pacientes: os que son remisos a usalos e os que non queren suspendelos porque se senten ben con eles. Moitos temen que se os deixan, a dor ou os brotes da enfermidade volvan, o que os leva a depender deles. Nestes casos, é fundamental explicarlles que o corticoide non é necesario para certos tipos de dor ou que a súa dor pode non requirir este tipo de medicación.
—Que alternativas teñen os pacientes se o tratamento con corticoides non é suficiente?
—Se non podemos suspender os corticoides, pasamos a outros fármacos modificadores da enfermidade, como o metotrexato ou a leflunomida. Se a enfermidade é máis grave, utilizamos fármacos biolóxicos ou tratamentos dirixidos. Pero o fundamental é non depender cronicamente dos corticoides.
—Os corticoides combínanse tamén con tratamentos biolóxicos?
—Non debería combinarse corticoides con biolóxicos, salvo en doses moi baixas e en casos específicos. Os biolóxicos son moi eficaces por si sós, e combinalos innecesariamente con corticoides aumenta o risco de efectos adversos, como infeccións. O ideal é non utilizar corticoides de xeito prolongado onda biolóxicos.
— Para finalizar, hai algún avance no desenvolvemento de corticoides máis seguros?
—Actualmente estanse investigando corticoides que poidan ofrecer os mesmos beneficios con menos efectos adversos. Tamén hai versións de liberación lenta para pacientes que sofren moita rixidez matutina, que lles permiten sentirse mellor pola mañá. Con todo, ata que non haxa suficientes datos, o enfoque segue sendo o mesmo: doses mínimas e polo menor tempo posible.